Στη συλλογική μνήμη και την ιστοριογραφία είναι ανεπαρκώς φωτισμένος ο ζοφερός δρόμος των πολιτικών δολοφονιών και των εκτελέσεων στη Θεσσαλονίκη (από το 1913 ώς το 1968).
Νομίζω λοιπόν ότι, είτε ως σύμπτωση είτε ως τάση, τα «αφηγήματα» (βιβλία, μυθιστορήματα, θεατρικά έργα κ.λπ.) που προσεγγίζουν με πληροφορίες και «κώδικες» ερμηνείες και αναβιώνουν έτσι με αμεσότητα έστω όψεις και εκδοχές, π.χ. την πολύκροτη και ανεξιχνίαστη ακόμη δολοφονία του Τζ. Πολκ ή την καταδίκη ενός αθώου όπως ο Αρ. Παγκρατίδης, που εκτελέστηκε ως «Δράκος», είναι όλα ευπρόσδεκτα, χρήσιμα, ενδεχομένως και πολύτιμα.
Δεν έρχονται πάντως να αναμοχλεύσουν τα πάθη του παρελθόντος, όπως ίσως καλοπροαίρετα ή κακοπροαίρετα θεωρούν ορισμένοι. Αντίθετα, επιδιώκουν να αναζωογονήσουν την ιστορική μνήμη και να λειτουργήσουν αποκαλυπτικά και παιδαγωγικά για τις συνειδήσεις και τα αιτήματά μας, που πρέπει κάποτε να ξεπεράσουν τα πτώματα και τα «φαντάσματα» της «εποχής των δολοφόνων», όχι βέβαια με τη λήθη και την «μπουλντόζα» της λησμονιάς, αλλά με την επίγνωση ότι οι συγκεκριμένες γραφές και αναγνώσεις δεν συνθέτουν μόνο μια εκπλήρωση χρέους απέναντι στον «ήλιο της δικαιοσύνης και της ανθρωπιάς», αλλά έχουν ένα βαθύτερο νόημα στο μέτρο που εξοπλίζουν με νέες ευαισθησίες και αντιστάσεις στον αγώνα για την αποτελεσματική αντιμετώπιση του φανατισμού, των προκαταλήψεων, του καθημερινού ρατσισμού, της μισαλλοδοξίας, της ιδιώτευσης, της εξουσιαστικής και τηλεοπτικής χειραγώγησης, της ακραίας και «τυφλής» βίας του σύγχρονου δολοφονημένου τρομοκρατικού μηδενισμού.
Είναι καιρός να ρίξουμε περισσότερο φως στο έρεβος του παρελθόντος που αξιώνει να γίνει επιτέλους ιστορία, προσβάσιμη σ’ ένα ευρύτερο κοινό.
Μια ιστορία με απαντήσεις αλλά και νέα ερωτήματα και ερεθίσματα για τις μεταμορφώσεις και τις παραμορφώσεις της Θεσσαλονίκης: στους κρανίου τόπους της, ξένοι και εγχώριοι πραίτορες και πράκτορες, θύτες και θύματα, ένοχοι, αθώοι και φταίχτες, ξεστρατισμένοι ή αδιάλλακτοι πολιτικοί, δημοσιογράφοι, δικαστές και πανεπιστημιακοί, ανυποψίαστοι νοικοκυραίοι, «φτωχοδιάβολοι» τραμπούκοι, «αγωνιστές» με ή χωρίς φωτοστέφανο και καραμπινάτοι εγκληματίες μπερδεύονται σ’ ένα κουβάρι που δεν έχει ακόμη ξετυλιχθεί.
* Ο κ. Γιώργος Αναστασιάδης είναι καθηγητής Πολιτικής και Συνταγματικής Ιστορίας της Ελλάδος στη Νομική Σχολή του ΑΠΘ.