«Η γη της Αιγύπτου βρίσκεται σε αναταραχή αυτές τις μέρες. Το πρόσωπο του Καΐρου μοιάζει αλλιώτικο, δεν είναι αυτό που γνώριζα απ’ τα προηγούμενα ταξίδια μου. Γνωρίζω τη γλώσσα της χώρας και τις διαλέκτους της, η ομιλία των ανθρώπων, όμως, έχει αλλάξει. Βλέπω την πόλη σαν έναν άρρωστο που ετοιμάζεται να ξεσπάσει σε κλάματα, σαν μια τρομαγμένη γυναίκα που φοβάται μην τη βιάσουν καθώς τελειώνει η νύχτα. Ακόμα και ο ουρανός -με ένα αχνό μπλε χρώμα που από διαυγές γίνεται μουντό- καλύπτεται από ομίχλη που φτάνει από χώρες μακρινές». Το απόσπασμα δεν είναι από ρεπορτάζ των ημερών για τα γεγονότα της Αιγύπτου, αλλά από το βιβλίο ενός από τους σημαντικούς συγγραφείς αυτής της χώρας, του Γκαμάλ Γιτάνι – αν και λιγότερο γνωστούς απ’ ό, τι ο νομπελίστας Ναγκίμπ Μαχφούζ. Στο βιβλίο του «Μπαρακάτ, ο δίκαιος» (εκδ. Καστανιώτης), κεντρικό πρόσωπο είναι ο Αλ Ζίνι Μπαρακάτ Ιμπν Μούσα, επιθεωρητής Αγορών και Κυβερνήτης του Καΐρου τον 16ο αιώνα.
Η Αίγυπτος είναι μια χώρα με μεγάλη ιστορία, που συχνά αναβιώνει μέσα στις λογοτεχνικές σελίδες των συγγραφέων της. Του νομπελίστα Ναγκίμπ Μαχφούζ πρώτα πρώτα, των μαθητών του Γκαμάλ Γιτάνι και Αλάα Αλ-Ασουάνι σήμερα. Αλλά και των συγγραφέων που διάλεξαν τη χώρα της Αιγύπτου ως φόντο της ιστορίας τους, όπως ο Βρετανός Λώρενς Ντάρελ στο «Αλεξανδρινό Κουαρτέτο» του, περιγράφοντας αυτόν τον ιστορικό και γοητευτικό τόπο με το δέος, τον ρομαντισμό, αλλά και τη διορατικότητα του ξένου περιηγητή.
«Χώματα αρχαία, μ’ όλη την προϊστορική τους ακεραιότητα: μοναξιές λιμναίες, μόλις αγγιγμένες από το βιαστικό βήμα των αιώνων όπου οι συνεχιζόμενες ράτσες των πελεκάνων, των ίβιδων και των ερωδιών ξετυλίγουν τις αργές των μοίρες σε απόλυτη απομόνωση. Πράσινα ταπέτα από τριφύλλι που βρίθουν από φίδια και νέφη κουνουπιών. Ενα τοπίο απογυμνωμένο από πουλιά που κελαϊδούν κι ωστόσο γεμάτο από κουκουβάγιες, τσαλαπετεινούς και αλκυόνες που κυνηγάνε τη μέρα, και φτερακάνε στις όχθες των φαιοκίτρινων καναλιών. Ορδές μισοάγριων σκυλιών που ψάχνουν για την τροφή τους, τα βουβάλια με τα δεμένα μάτια που στριφογυρίζουν τα μαγγάνια του νερού στην αιωνιότητα του σκοταδιού. Μικρά τεμένη στην παρυφή των δρόμων, χτισμένα με πλίθρες και στρωμένα με φρέσκο άχυρο, όπου ο ευλαβικός ταξιδιώτης μπορεί να πει μια προσευχή καθώς διαβαίνει. Αίγυπτος!».
Η ιστορία της Αιγύπτου αποτυπώνεται έμμεσα ή άμεσα στα βιβλία λογοτεχνίας. Πότε με τη μορφή του μύθου και της αλληγορίας, πότε με τη μορφή της ρεαλιστικής αποτύπωσης. Ο νομπελίστας Ναγκίμπ Μαχφούζ επιλέγει συνήθως την πρώτη εκδοχή και στο τελευταίο του βιβλίο «Ενώπιον του θρόνου» (εκδ. Ψυχογιός) καλεί στην επιβλητική Αίθουσα της Δικαιοσύνης (διόλου τυχαίο) όλους τους ηγέτες της Αιγύπτου, από την αρχή της ιστορίας της, σε διάλογο: «Και τι ήταν η νίκη που πέτυχες, αν όχι ο καρπός της δικής μου μακράς προετοιμασίας γι’ αυτήν;», ούρλιαξε ο Γκαμάλ Αμπντ ελ Νάσερ.
«Ενας ηττημένος άνδρας σαν κι εσένα δε θα μπορούσε να πετύχει ποτέ κανέναν τέτοιο θρίαμβο», απάντησε ο Μοχάμαντ Ανουάρ αλ Σαντάτ. «Οδήγησα το λαό σε μια αναμφίβολη νίκη, επιστρέφοντάς του την ελευθερία του και την αξιοπρέπειά του».
«Και στο τέλος τα άφησε όλα για χάρη μιας εξευτελιστικής ειρήνης», πέταξε θυμωμένα ο Γκαμάλ Αμπντ ελ Νάσερ, «μιας ειρήνης που δεν κατάφερε παρά να δώσει μια μοιραία σπρωξιά στην αραβική ενότητα και με αυτόν τον τρόπο να καταδικάσει την Αίγυπτο σε αποκλεισμό και απομόνωση». Βάζει τους ηγέτες να κάνουν ένα φανταστικό διάλογο, αποτυπώνοντας έτσι τις απόψεις που έτσι κι αλλιώς ενστερνίζονται μερίδες των Αιγυπτίων για τις επιλογές των ηγετών της πρόσφατης ιστορίας της. Βιβλία γραμμένα την περίοδο του σημερινού ηγέτη της Αιγύπτου, του Χόσνι Μουμπάρακ, όλα αυτά. Πιο άμεσα όμως περιγράφει τη σύγχρονη πραγματικότητα -την κοινωνική, την πολιτική, την ιδεολογική, αλλά και τις διεργασίες που γίνονται- ο οδοντίατρος Αλάα Αλ-Ασουάνι:
«Στο τέλος, μια νέα κοινωνία αναπτύχθηκε πάνω στην ταράτσα, εντελώς ανεξάρτητη από την υπόλοιπη πολυκατοικία. Μερικοί νεοφερμένοι νοίκιασαν δύο συνεχόμενα δώματα κι έφτιαξαν ένα μικρό διαμέρισμα με τους χώρους υγιεινής του (τουαλέτα και μπάνιο), ενώ οι άλλοι, οι πιο φτωχοί, συνεργάστηκαν για να εγκαταστήσουν κοινές τουαλέτες, ανά τρία ή τέσσερα δώματα. Ετσι, η κοινωνία της ταράτσας δε διαφέρει από καμία άλλη λαϊκή κοινωνία της Αιγύπτου…», γράφει στο πολυμεταφρασμένο του «Μέγαρο Γιακουμπιάν» (εκδ. Πόλις) περιγράφοντας με οξυδέρκεια και ευαισθησία τις σύγχρονες αιγυπτιακές κοινωνίες. Κι αν στο «Μέγαρο Γιακουμπιάν» περιγράφονται οι κάτοικοι των σύγχρονων πόλεων και οι νέες ανισότητες, στο τελευταίο του βιβλίο «Σικάγο» (εκδ. Πατάκης), που πρωτοκυκλοφόρησε το 2006, περιγράφει απλώς περίπου όσα σήμερα παρακολουθούμε να γίνονται στην Αίγυπτο. Για την ακρίβεια τις απαρχές τους:
«Εμείς οι υπογράφοντες, Αιγύπτιοι κάτοικοι της πόλης του Σικάγου των Ηνωμένων Πολιτειών της Αμερικής, δηλώνουμε εξαιρετικά ανήσυχοι για την παρούσα κατάσταση στην Αίγυπτο: τη φτώχεια, την ανεργία, τη διαφθορά και το εσωτερικό και εξωτερικό χρέος. Πιστεύουμε ότι η χώρα μας αξίζει ένα δημοκρατικό πολιτικό σύστημα. Πιστεύουμε ότι όλοι οι Αιγύπτιοι έχουν δικαίωμα στη δικαιοσύνη και την ελευθερία. Με την ευκαιρία της επίσκεψης του προέδρου στις Ηνωμένες Πολιτείες, ζητούμε από αυτόν τα παρακάτω: Πρώτον: ανάκληση της κατάστασης έκτακτης ανάγκης. Δεύτερον: δημοκρατικές μεταρρυθμίσεις και εγγυήσεις για τις ελευθερίες του λαού. Τρίτον: εκλογή μιας Εθνικής Συνέλευσης με εντολή να καταρτίσει ένα νέο σύνταγμα που θα εγγυάται αληθινή δημοκρατία για τους Αιγύπτιους. Τέταρτον: παραίτηση του προέδρου από τη θέση που έχει για ένα μεγάλο διάστημα και την υπόσχεσή του να μην κληροδοτήσει στον γιο του την προεδρία, δίνοντας έτσι την ευκαιρία για έναν αληθινό εκλογικό αγώνα για την προεδρία, βασισμένο σε εκλογές υπό διεθνή επίβλεψη». Τα αιτήματα όσων βρίσκονται στην πλατεία Ταχρίρ τις τελευταίες μέρες είναι ακριβώς αυτά.
Η Αίγυπτος μέσα από τις σελίδες
– «Ακυβέρνητες Πολιτείες – Αριάγνη» του Στρατή Τσίρκα (Κέδρος).
– «Αλεξανδρινό Κουαερτέτο» του Λώρενς Ντάρελ (Γρηγόρης).
– «Ενώπιον του θρόνου», του Ναγκίμπ Μαχφούζ (Ψυχογιός, απ’ όπου κυκλοφορούν τα περισσότερα βιβλία του Αιγύπτιου νομπελίστα στα ελληνικά).
– «Χίμαιρα» του Ναγκίμπ Μαχφούζ (Καστανιώτης).
– «Το Μέγαρο Γιακουμπιάν», του Αλάα Αλ – Ασουάνι (Πόλις). «Σικάγο) του Αλάα Αλ-Αουσάνι (Πατάκης).
– «Μπαρακάτ, ο δίκαιος», «Πυραμίδες», «Εκεί που βασιλεύει ο ήλιος», του Γκαμάλ Γιτάνι (Καστανιώτης).