Και ξαφνικά, μέσα από τις σελίδες ενός ολιγοσέλιδου βιβλίου, ήταν σαν να στεκόταν μπροστά μας ο ποιητής Μανόλης Αναγνωστάκης εκεί, στον καναπέ του σπιτιού του, σαν να ξανακούγαμε τη γρήγορη ομιλία του που συχνά «κατάπινε» κάποιες από τις λέξεις, σαν να γυρίσαμε πίσω μερικά χρόνια. Μια συνέντευξη, που είχε καταφέρει να πάρει ο Μισέλ Φάις το 1992, έγινε ενιαίο κείμενο και κυκλοφόρησε από τις εκδόσεις «Πατάκης» με τον τίτλο «Είμαι αριστερόχειρ ουσιαστικά».
Ενας άλλος ποιητής, ο Παντελής Μπουκάλας, ανέλαβε στον πρόλογο να «ψυχογραφήσει» την ποιητική διαδρομή του Μανόλη Αναγνωστάκη, να «διαβάσει» τις συγγένειές του με άλλους ποιητές, να τον τοποθετήσει στο ελληνικό ποιητικό σύμπαν. Μια έκδοση που έρχεται ακριβώς έξι χρόνια μετά την οριστική σιωπή του Μανόλη Αναγνωστάκη, στις 23 Ιουνίου του 2005.
Κι ο Μανόλης Αναγνωστάκης αρχίζει ν’ αφηγείται τη ζωή του και τους σταθμούς της: «Ηταν τα ωραιότερα χρόνια της ζωής μου. Αυτό το λέω τώρα και απορούνε μερικοί. Τα ωραιότερα χρόνια, τα πιο έντονα, τα πιο δημιουργικά χρόνια. Ουσιαστικά ήταν τρία χρόνια μόνο. Ηταν τα ωραιότερα όμως. Με τους κινδύνους, τις διασκεδάσεις. Δεν ήξερες το βράδυ τι θα σου τύχει. Και αυτό το ρίσκο μ’ άρεσε πάρα πολύ», λέει για τα χρόνια της ΕΠΟΝ και της Κατοχής. «Μπήκα στο Κόμμα. Δούλεψα πολύ κι άρχισα το ’46 να θέτω μερικά ερωτήματα τα οποία δεν τα σήκωνε η ηγεσία τότε. Μερικά ερωτήματα, περίεργα λίγο. Κατάσχεση της Επιτροπής στη Βουλγαρία, κάτι συνέδρια σλάβικα που γίνονταν, κάποια πράγματα που ήταν αιρετικά κατά κάποιον τρόπο. Και ξαφνικά κάποια μέρα έμαθα ότι με διέγραψαν. Και με διέγραψαν οι άνθρωποι αυτοί που, μετά από τριάντα πέντε, σαράντα χρόνια, θα ήταν στο ΚΚΕ Εσωτερικού, οι οποίοι τότε ήταν οι καθοδηγητές μου», λέει για τη σύντομη παρουσία του ως μέλος του ΚΚΕ.
Ακολουθούν τα περιοδικά στα οποία μετείχε, άλλοτε ως μέλος των συντακτικών επιτροπών, άλλοτε ως εκδότης, ο τρόπος που γράφει και μια «ερμηνεία» της σιωπής του από το 1971: «Το ’71 ουσιαστικά σταματάει η ποιητική μου παραγωγή. Δεν γράφω καθόλου ποιήματα. Δεν αισθάνομαι την ανάγκη να γράφω ποιήματα, καθόλου. Συνεχίζω όμως εντατικά την πνευματική μου προσφορά με δοκίμια, με άρθρα, με ορισμένες μελέτες, με πολιτική δράση – αυτό που εγώ θεωρώ δημόσια παρέμβαση. Κατά καιρούς μ’ έχουν χαρακτηρίσει καθαρά πολιτικό ποιητή.
Προσωπικά δεν νομίζω ότι είμαι πολιτικός ποιητής. Είμαι ερωτικός και πολιτικός μαζί. Συνδυάζονται αυτά τα δύο. Δηλαδή δεν μπορούσε να είναι κανείς ερωτικός ποιητής, ξεχνώντας το πολιτικό πλαίσιο εκείνης της εποχής που ήταν φουντωμένα τα πολιτικά πάθη. Υπήρχε το πολιτικό στοιχείο μέσα, η έκφραση της πολιτικής, μέσα από μια ερωτική κατάσταση όμως. Δεν ξέρω αν το καταλαβαίνουμε αυτό το πράγμα εύκολα. Γι’ αυτό αρνούμαι όλα αυτά περί «ποίησης της ήττας» και τα σχετικά. Δεν είναι ποίηση της ήττας. Είναι μια αγωνία για την εποχή, ένα άγχος για την εποχή. Οταν τελείωσε η εποχή, τελειώνει κι η ποίηση», λέει με αφοπλιστική ειλικρίνεια και απλότητα.
Περί «Κριτικής»
Ετσι ήταν ο λόγος του Μανόλη Αναγνωστάκη, ο ποιητικός και ο προφορικός: λιτός, καθαρός, απλός. Που είχε όμως ενσωματώσει σ’ αυτή την απλότητα πολλή σκέψη, πολύ πάθος και πολύ πόνο. «Ας μιλήσουμε λίγο για την «Κριτική», το περιοδικό που έβγαζα ’59 με ’61. Νομίζω ότι ήταν ένα περιοδικό -όχι ιδανικό φυσικά- που έπαιξε έναν ρόλο στα πολιτιστικά πράγματα της εποχής του, αλλά και της μελλοντικής εποχής. Τότε η Αριστερά περνούσε μια μεγάλη κρίση. Υπήρχε από το ένα μέρος γενικά μια φοβερή διόγκωση της Αριστεράς, ένα ξεπέταγμα της Αριστεράς, από το άλλο μέρος υπήρχε μια φοβερή καθυστέρηση στον πολιτιστικό τομέα της αριστερής σκέψης, της αριστερής νοοτροπίας», έλεγε το 1992 ο Μανόλης Αναγνωστάκης. Κάνοντάς μας, το 2011, να ξανασκεφτούμε αν υπάρχουν αντιστοιχίες και αναλογίες…
«Ενας σατιρικός λυρικός της διάψευσης, ένας σωματικός ποιητής της πολιτικής πράξης», όπως γράφει ο Μισέλ Φάις, ξαναμίλησε.