Αυτό το καλοκαίρι αποτελεί σταθμό για την ιστορία του Whitney, ενός μουσείου που ιδρύθηκε στη Νέα Υόρκη το 1931 από τη Γερτρούδη Βάντερμπιλτ-Γουίτνι, με στόχο την ενίσχυση και τη στήριξη Αμερικανών καλλιτεχνών. Τον περασμένο μήνα, ύστερα από μια προσπάθεια εικοσαετίας, ξεκίνησαν τα έργα για τη δημιουργία της νέας του στέγης στο ήδη ανερχόμενο Meatpacking District του «χαμηλού» Μανχάταν. Το νέο κτίριο τυχαίνει να φέρει την υπογραφή του αρχιτέκτονα Ρέντσο Πιάνο, του οποίου το γραφείο στη Νέα Υόρκη ασχολείται παράλληλα και με τη δημιουργία του Κέντρου Πολιτισμού Ιδρυμα Σταύρος Νιάρχος στο Δέλτα του Φαλήρου.
Κάνοντας μια στάση στην Αθήνα, μετά την επίσκεψή του στην Μπιενάλε της Βενετίας, ο διευθυντής του Whitney, Ανταμ Ουάινμπεργκ, μιλάει στην «Κ» για τη συνεργασία του με τον Πιάνο, τη σημασία της φυσικής ανανέωσης του μουσείου και τη διατήρηση των αξιών του.
– Τι είναι αυτό που χαρακτηρίζει το Whitney ως μουσείο;
– Αυτό που ενδιέφερε την κ. Γουίτνι ήταν η προώθηση και η ενίσχυση των εν ζωή Αμερικανών καλλιτεχνών. Αυτή συνεχίζει να είναι η αποστολή μας σήμερα. Στο Whitney συλλέγουμε μόνο αμερικανική τέχνη και αυτό μας διαφοροποιεί από τα άλλα μουσεία της Νέας Υόρκης. Αυτό δεν σημαίνει ότι δεν εκθέτουμε έργα από όλο τον κόσμο. Θέλουμε να αποφύγουμε άλλωστε τη δημιουργία ενός γκέτο αμερικανικής τέχνης, ειδικά σε μια εποχή που τα πράγματα είναι τόσο ρευστά. Είναι επίσης δύσκολο να ορίσει κανείς τι θα πει να είσαι Αμερικανός καλλιτέχνης σήμερα.
Μας χαρακτηρίζει επίσης το γεγονός ότι είμαστε ένα μουσείο που συνεργάζεται πολύ στενά με τους καλλιτέχνες, μια πολιτική που άλλα μουσεία έχουν μόλις πρόσφατα αποκτήσει.
– Τι σημαίνει «στενή συνεργασία»;
– Σημαίνει να δουλεύεις μαζί με τον καλλιτέχνη στην ανάθεση, την επιλογή και την εγκατάσταση του έργου, κάτι που μπορεί να ακούγεται κοινοτοπία σήμερα. Οταν όμως ξεκίνησε το Whitney τις μπιενάλε του, οι καλλιτέχνες επέλεγαν μόνοι το έργο που θα παρουσίαζαν καθώς και τον τρόπο που θα το παρουσίαζαν. Τότε, τα έργα ήταν προς πώληση. Σήμερα, φυσικά, τα πράγματα έχουν αλλάξει: τα έργα τα επιλέγουμε εμείς και δεν πωλούνται, αλλά ο τρόπος με τον οποίο δουλεύουμε με τους καλλιτέχνες βασίζεται σε μια νοοτροπία σεβασμού, πρώτα για το άτομο και ύστερα για το έργο. Η δουλειά μας δεν είναι να αποξενώνουμε το έργο από τον καλλιτέχνη…
Διατηρώντας τις ισορροπίες
– Πώς επηρεάζει η αγορά της τέχνης τον τρόπο που δουλεύετε;
– Η αγορά της τέχνης πάντα υπήρχε και πάντα θα υπάρχει. Αυτό που προσπαθούμε να κάνουμε είναι να διαχωρίσουμε την οικονομική αξία ενός έργου από την αισθητική, ιστορική και όλες τις άλλες αξίες που ο καθένας μας συσχετίζει με την τέχνη. Αυτό δεν είναι πάντα εύκολο, γιατί για κάποιους η τέχνη και το χρήμα αποτελούν σχεδόν συνώνυμες έννοιες. Δουλειά μας είναι να κάνουμε ένα βήμα πίσω και να τηρούμε έναν αυστηρό κώδικα ηθικής που υπαγορεύει ακριβώς τι είδους χρήματα θα δεχθούμε από πηγές μέσα από την αγορά της τέχνης, πόσα και υπό ποιους όρους. Μια γκαλερί μπορεί να χρηματοδοτήσει έναν κατάλογο ή να αναλάβει το κόστος των μεταφορών, αλλά δεν μπορεί π.χ. να χορηγήσει μια έκθεση. Αυτό δεν είναι απαραίτητα αυτονόητο σε περιπτώσεις άλλων μουσείων…
Είναι απαραίτητο να διατηρείς τις αξίες που σε ώθησαν αρχικά να κάνεις αυτή τη δουλειά: να υποστηρίζεις νέους τρόπους σκέψης, παρουσίασης και δημιουργίας. Αυτό δεν είναι πάντα εύκολο… Εχουμε αναγκαστεί να αρνηθούμε δωρεές έργων που δεν θεωρούμε ότι ταιριάζουν στη συλλογή μας, ρισκάροντας να μη δεχθούμε ξανά χρηματικές δωρεές από τις συγκεκριμένες πηγές.
– Ποια νομίζετε ότι είναι τα πλεονεκτήματα της ανάθεσης του νέου κτιρίου στον Ρέντσο Πιάνο;
– Το πρώτο είναι ότι ο Πιάνο κατανοεί απολύτως τα μουσεία. Εχει φτιάξει πολλά – κάποια πιο πετυχημένα από άλλα. Το σημαντικότερο όμως είναι ότι βάζει το έργο τέχνης πάνω απ’ όλα. Δεν αρκείται στον σχεδιασμό δυναμικών χώρων. Για τον Πιάνο η τέχνη είναι το πρωτεύον ζήτημα. Και, φυσικά, έχει δουλέψει αρκετά στις ΗΠΑ, που από μόνο του παίζει μεγάλο ρόλο, κυρίως λόγω της γραφειοκρατικής ιδιαιτερότητας του να χτίσεις κάτι καινούργιο στη Νέα Υόρκη.
– Πώς νομίζετε ότι θα επηρεαστεί η σύσταση του κοινού του μουσείου με τη μετακόμισή του;
– Θα υπάρχει νεότερο κοινό και είναι ενδιαφέρον πως πια και οι τουρίστες είναι περισσότεροι στο λεγόμενο downtown. Θεωρώ πως θα διατηρήσουμε ένα 75%-80% του κοινού που δεχόμαστε στη Μάντισον αυτή τη στιγμή, εφόσον πολλοί από τους επισκέπτες μας έρχονται από πολλές διαφορετικές περιοχές. Η βορειοανατολική πλευρά του Μανχάταν είναι ένα μέρος πολύ ευχάριστο, όμορφο και ασφαλές, αλλά παραείναι ήσυχο… Δεν είναι ένα μέρος όπου θα ζούσαν καλλιτέχνες. Οχι πως οι περισσότεροι από αυτούς έχουν τη δυνατότητα να ζήσουν και αλλού στο Μανχάταν, αλλά τουλάχιστον στα νότια τα πράγματα είναι πιο ζωντανά, βρίσκεσαι πιο κοντά στις γκαλερί, στα πράγματα που ενδιαφέρουν και προσελκύουν τους νέους καλλιτέχνες.
– Εχετε οργανώσει μια σειρά από εκθέσεις με αφορμή τη μετακίνηση του μουσείου…
Εχουμε σχεδιάσει μια σειρά από μικρές εκθέσεις με έργα από τη συλλογή μας, οι οποίες θυμίζουν περισσότερο εργαστηριακά πειράματα παρά μια μεγαλόπνοη παρουσίαση για τα θεμέλια της αμερικανικής τέχνης. Εχουμε πάρει κάποιους σταθμούς στην ιστορία του 20ού αιώνα και στην ιστορία του Whitney και προσπαθούμε να δούμε πώς θα μπορούσαμε να τους επαναπροσδιορίσουμε. Η πρώτη από αυτές τις εκθέσεις παρουσιάζει έργα από την αρχική συλλογή του μουσείου.
Δεν με εξέπληξε η Μπιενάλε
– Ποιες οι εντυπώσεις σας από την Μπιενάλε της Βενετίας;
– Οποιαδήποτε έκθεση τέτοιου βεληνεκούς έχει πάντα τα υπέρ και τα κατά της. Εμείς διοργανώνουμε μπιενάλε και ξέρουμε ότι έχεις μόνο ενάμιση χρόνο στη διάθεσή σου, και επομένως πρέπει να δουλέψεις πολύ γρήγορα. Είδα πολλά καλά έργα από πολλούς καλούς καλλιτέχνες, τους περισσότερους τους οποίους γνώριζα ήδη.
Δεν νομίζω όμως πως υπήρχαν έργα που με εξέπληξαν ή που με οδήγησαν στην ανακάλυψη μιας νέας πτυχής ενός καλλιτέχνη.
Στην Αρσενάλε ειδικότερα, η επιμελήτρια Bice Kuriger επέλεξε να δείξει λιγότερα έργα και η ροή της έκθεσης αυτής ήταν εξαιρετική (κάτι που έλειπε από τις προηγούμενες δύο μπιενάλε). Βρήκα τα περίπτερα του Μεξικού και της Σκωτίας ενδιαφέροντα, όπως και έναν καλλιτέχνη από το Κιργιζιστάν.
– Ποιος είναι ο σκοπός μιας μπιενάλε;
– Η μπιενάλε είναι ένα βαρόμετρο, ένα παρατεταμένο δελτίο καιρού… Σου λέει τι καιρό κάνει σήμερα και επιχειρεί να σου πει τι καιρό θα κάνει τις επόμενες μέρες. Νομίζω πως παίρνει τη θερμοκρασία της εποχής και προσπαθεί να ορίσει το τι συμβαίνει «τώρα» όσον αφορά τα έργα, την παρουσίασή τους, τη γύρω διάθεση. Τελικά, δεν είναι ένας προορισμός, αλλά μια εργασία σε εξέλιξη.