Εχει ένα θέμα ο Γιάννης Ξανθούλης με τις μεσόκοπες γυναίκες. Ιδίως εκείνες που είναι «περιθωριακές» μέσα στη «συμβατικότητά» τους ή «κανονικές» μέσα σε έναν κόσμο θεότρελο. Εχει τον τρόπο του. Και έχει καταφέρει να συνθέσει αυτά τα 30 χρόνια που γράφει λογοτεχνία, μια αλμοδοβαρική πινακοθήκη χαρακτήρων α λα ελληνικά, με πινελιές από αθηναϊκές συνοικίες, τις «καλές» και τις «basse classe», από Θράκη και από Κωνσταντινούπολη, με αγκομαχητά και μυρωδιές όχι απαραίτητα από γιασεμί και γαρίφαλο. Γυρίζει ένα «μίξερ» ο Γιάννης Ξανθούλης και μέσα εκεί όλα στροβιλίζονται, τραγούδια του ’50 και εμπριμέ φορέματα, ξέπλεκα μαλλιά και γλυκά του κουταλιού, εξώφυλλα του «Ρομάντσου» και γράμματα αγαπητικών, ιστορίες γκροτέσκ για θείες υπεραιωνόβιες και θείους μπερμπάντηδες. Εχω την αίσθηση ότι άθελά του (;), ήδη από την «Οικογένεια μπες-βγες» (1982), ο Γιάννης Ξανθούλης έχει υπογράψει σταδιακά το μεγάλο «γοτθικό» μυθιστόρημα της μεταπολεμικής Ελλάδας, μέσα σε ένα κράμα νεορεαλισμού, φάρσας, βοντεβίλ και μαγικού ρεαλισμού.
Στο «Δεσποινίς Πελαγία», το πιο πρόσφατο από τα βιβλία του (εκδ. Τόπος), η ηρωίδα του συμπυκνώνει όλη αυτή τη διαδρομή μέσα από κανάλια περιθωριακής μοναξιάς, συμπόνοιας, σεξουαλικής εκτόνωσης, φιλαρέσκειας και αυτοκαταστροφής. Στο φόντο, η Αθήνα, η πόλη που συμπρωταγωνιστεί συχνά και που είναι πάντα ντεκουπαρισμένη σαν χριστουγεννιάτικο στολίδι και σαν φωτοστέφανο στα κεφάλια των ηρώων. Η «Δεσποινίς Πελαγία», έχει, όπως κάθε βιβλίο του Ξανθούλη που σέβεται τον εαυτό του, κτηνώδη ερωτισμό, υγρασία σωμάτων και κλειστά δωμάτια, ώριμα κορμιά και ένοχα μυστικά, που ξεθωριάζουν στα σύνορα της φαντασίας και της πραγματικότητας.
Σε αυτά τα «όρια» επιτίθεται ο Γιάννης Ξανθούλης, και τα δυναμιτίζει. Στήνει εκ νέου έναν κόσμο μισότρελο, αλλά με τη δική του λογική, με τους δικούς του «αγίους» σαν αγάλματα σε καθολικές εκκλησίες των Ιησουιτών ή σαν μορφές βυζαντινών εικόνων. Αυτούς τους καθημερινούς ήρωες, ο Ξανθούλης τους τραβάει προς τα πάνω, και ενώ τους παρακολουθεί να στριφογυρίζουν στη γη, ζωγραφίζει γύρω τους μία φωτεινή αύρα. Εκπέμπουν φως αλλά εκείνοι, ως αληθινοί ήρωες, δεν το ξέρουν.