ΜΑΡΙΟ ΒΑΡΓΚΑΣ ΛΙΟΣΑ
Το όνειρο του Κέλτη
μτφρ. Μαργαρίτα Μπονάτσου
εκδ. Καστανιώτη
Τον περασμένο Οκτώβριο ο Μάριο Βάργκας Λιόσα, με καθυστέρηση μάλλον έπειτα από πολύχρονη φημολογία, κερδίζει το Νομπέλ Λογοτεχνίας. Μεταξύ της ανακοίνωσης του βραβείου και της τελετής απονομής, εκδίδεται το τελευταίο του μυθιστόρημα, «Το όνειρο του Κέλτη», που φυσικά συνιστά μείζον εκδοτικό γεγονός. Δεν πρόκειται βέβαια για το (πολυαναμενόμενο συνήθως) πρώτο μυθιστόρημα του συγγραφέα μετά το Νομπέλ, αλλά για το προϊόν μιας τριετούς ερευνητικής και συγγραφικής δουλειάς, που η κυκλοφορία του συνέπεσε με την ανακοίνωση του βραβείου.
Ιστορικό μυθιστόρημα, «Το όνειρο του Κέλτη» είναι η βιογραφία ενός πραγματικού προσώπου, του Ιρλανδού Ρότζερ Κέισμεντ, που υπήρξε ένας από τους πρώτους που κατήγγειλαν την αποικιοκρατία και τις θηριωδίες της, πρώτα στο Κονγκό και έπειτα στο Περού, για να καταλήξει εθνικιστής, φανατικός υπερασπιστής της ιρλανδικής ανεξαρτησίας, και να θανατωθεί στην κρεμάλα ως προδότης της βρετανικής αυτοκρατορίας.
Το μυθιστόρημα απέχει αρκετά από τα πρώτα, πειραματικά και νεωτεριστικά, μυθιστορήματα του Περουβιανού συγγραφέα, στο μεταξύ βέβαια οι λατινοαμερικανικοί νεωτερισμοί έχουν κι αυτοί ενσωματωθεί στον λογοτεχνικό κανόνα. Ακολουθώντας μια δομή αρκετά συνηθισμένη στα μυθιστορήματα του Λιόσα, το βιβλίο χωρίζεται σε μονά και ζυγά κεφάλαια, με τα πρώτα να παρακολουθούν τις τελευταίες μέρες του ήρωά του στις φυλακές Πέντονβιλ μέχρι τον απαγχονισμό του, και τα δεύτερα να αφηγούνται τις τρεις φάσεις της ζωής του οι οποίες δίνουν και τους τίτλους στα μέρη του βιβλίου (Κονγκό, Αμαζονία, Ιρλανδία).
Μπορούμε να διαβάσουμε «Το όνειρο του Κέλτη» σε τρία επίπεδα. Στο υπαρξιακό, ως βιογραφία ενός ιδιαίτερου προσώπου, σπαρασσόμενου από εσωτερικές αντιφάσεις (στη σχέση του με τη θρησκεία, την πατρίδα και τη γλώσσα, αλλά και με την ίδια του τη σεξουαλική ταυτότητα), και ως διαρκή μάχη ανάμεσα στο Καλό και το Κακό, τόσο εξωτερική όσο και εσωτερική. Στο πολιτικό επίπεδο, ως καταγγελία της αποικιοκρατίας και της εκμετάλλευσης, της βαρβαρότητας που έφερε η Ευρώπη και ο δυτικός πολιτισμός σε χώρες, όπως το Κονγκό ή το Περού. Ο Κέισμεντ ταυτίζει την κατάσταση που επικρατεί στο αποικιοκρατούμενο ακόμα Κονγκό, στο Περού, που πρόσφατα έχει κερδίσει την ανεξαρτησία του, αλλά βιώνει την εκμετάλλευση και τη βία από τους ίδιους τους μιγάδες κατοίκους του, και στην Ιρλανδία, αποικιοκρατούμενη χώρα στην καρδιά της Ευρώπης, για να καταλήξει πως μόνο η ένοπλη εξέγερση μπορεί να σώσει και τις τρεις αυτές χώρες από τη βαρβαρότητα της κυριαρχίας. Για το έργο του στο Κονγκό και το Περού επιβραβεύεται από τη βρετανική αυτοκρατορία και χρίζεται ιππότης, για την ανάμειξή του στην ιρλανδική εξέγερση καταδικάζεται ως προδότης και απαγχονίζεται. Το τρίτο επίπεδο, ωστόσο, το λογοτεχνικό, έχει ίσως το μεγαλύτερο ενδιαφέρον. «Το όνειρο του Κέλτη» έλκει την καταγωγή του από την «Καρδιά του σκότους» του Τζόζεφ Κόνραντ, που γνώρισε τον Κέισμεντ στο Κονγκό και μυήθηκε απ’ αυτόν στη σκοτεινή πλευρά της αποικιοκρατίας («ξεπαρθενεύτηκε» όπως λέει ο ίδιος στο μυθιστόρημα). Παράλληλα όμως με τον Κόνραντ ο Λιόσα χρησιμοποιεί και μια ακόμα έμμεση λογοτεχνική αναφορά, το ιρλανδικό λογοτεχνικό παράδειγμα, που στις αρχές του 20ού αιώνα, εισάγει στο κέντρο του παγκόσμιου λογοτεχνικού πεδίου, μια άλλη περιφερειακή εθνική λογοτεχνία, την ιρλανδική. Από τις σελίδες του μυθιστορήματος περνούν και οι δύο Ιρλανδοί νομπελίστες της εποχής, ο ένθερμος υποστηρικτής της ιρλανδικής ιδιαιτερότητας Γέιτς και ο αφομοιωμένος στον βρετανικό κανόνα Μπέρναρντ Σω, για να εκφράσουν την εκτίμησή τους για τον «πιο κοσμοπολίτη Ιρλανδό», όπως τον χαρακτηρίζει ο Γέιτς. Οι συζητήσεις των εθνικιστών Ιρλανδών λογίων στις οποίες συμμετέχει ο Κέισμεντ, ο στοχασμός του για τη γλώσσα (προσπαθεί μάταια να μάθει γαελικά για να καταλήξει πως ποτέ δεν θα μπορέσει να εκφραστεί με τον ίδιο πλούτο όπως στα αγγλικά), οι διαφορετικοί τρόποι με τους οποίους βιώνεται η λογοτεχνική κυριαρχία (αδιαχώριστη από την πολιτική) όπως διαφαίνονται μέσα στις σελίδες του μυθιστορήματος, συστήνουν το λογοτεχνικό υπόβαθρό του. Μέσα απ’ αυτή τη σχέση αναδεικνύεται και η σύμπτωση της βράβευσης του Λιόσα με το Νομπέλ, το πιο οικουμενικό λογοτεχνικό βραβείο, με την κυκλοφορία αυτού του μυθιστορήματος, όπου το εθνικό και το οικουμενικό, η πολιτική και λογοτεχνική κυριαρχία και οι τρόποι ανατροπής ή υπέρβασής της φέρνουν κοντά το λατιναμερικανικό «μπουμ», τη μεγαλύτερη λογοτεχνική επανάσταση του δεύτερου μισού του 20ού αιώνα, με τη δημιουργία της ιρλανδικής εθνικής λογοτεχνίας, περνώντας μέσα από την αφρικανική «καρδιά του σκότους».