Στην πρόσφατη ταινία του Νάνι Μορέτι, το κονκλάβιο των καρδιναλίων στο Βατικανό εκλέγει νέο ύπατο ποιμένα της Ρωμαιοκαθολικής Εκκλησίας. Το πλήθος των πιστών που έχουν συγκεντρωθεί μπροστά από τη Βασιλική του Αγίου Πέτρου ξεσπά αυθόρμητα σε εκδηλώσεις χαράς στη θέα του λευκού καπνού στην καμινάδα της Καπέλα Σιξτίνα. «Habemus Papam», αναγγέλλει από το μπαλκόνι ο επικεφαλής των καρδιναλίων, καλώντας τον νεοεκλεγέντα Ποντίφικα από το ημίφως του παρασκηνίου στο φως της σκηνής. Οι πιστοί περιμένουν με αγωνία και συγκίνηση την πρώτη ευλογία του, όμως ο νέος Πάπας παθαίνει νευρικό κλονισμό. Σωριάζεται καταγής σαν αγοραφοβικός κομπάρσος που κλήθηκε άξαφνα να αντικαταστήσει τον κορυφαίο πρωταγωνιστή τη νύχτα της μεγάλης πρεμιέρας.
Λίγο μετά, ο νεοφώτιστος Ποντίφικας το σκάει κρυφά από το Βατικανό, τριγυρίζει στους δρόμους της Ρώμης και παρεισφρέει στα παρασκήνια ενός θιάσου που προετοιμάζεται για τον «Γλάρο» του Τσέχοφ. Στο Βατικανό, ο εκπρόσωπος Τύπου της Εκκλησίας κρύβει την αλήθεια από τους καρδιναλίους και από τα μίντια για το τι ακριβώς έχει συμβεί. Η τηλεοπτική υπερπαραγωγή της οποίας κινεί τα νήματα κινδυνεύει να μετατραπεί σε φιάσκο.
Ο Μορέτι φτιάχνει μια αξιοπρόσεκτη δραματική κωμωδία πάνω σε αυτό το εύρημα του ψυχολογικού σοκ, σκιαγραφώντας την εσωτερική κόλαση του νέου Ποντίφικα και την επιθυμία του να λυτρωθεί αρνούμενος την εξουσία του και να «εξανθρωπιστεί» κατεβαίνοντας ανάμεσα στο πλήθος. Το «Εχουμε Πάπα!», αν και δεν έχει τη ζωντάνια ή την πρωτοτυπία των παλιότερων ταινιών του Μορέτι, αντιπαρατίθεται με τόλμη στους μηχανισμούς εξουσίας του Βατικανού. Αυτός είναι ο στόχος του Ιταλού δημιουργού και όχι το πρόσωπο του Πάπα ούτε βέβαια το θρησκευτικό συναίσθημα των πιστών.
Ο Μορέτι εμφανίστηκε προς τα μέσα της δεκαετίας του ’70 σαν μια γέφυρα ανάμεσα στο χθες του ιταλικού σινεμά (η commedia all’ italiana, οι μεγάλοι δημιουργοί, το πολιτικό – κοινωνικό σινεμά της δεκαετίας του ’70) και το αύριο που ήταν ασαφές και αβέβαιο. Το 1985 και το 1989 γύρισε δύο από τις καλύτερες ταινίες του, το «La Messa e finita» και το «Palombella rossa». Το 1993 έγινε γνωστός στο ευρύ κοινό και εκτός Ιταλίας με το «Αγαπημένο μου ημερολόγιο», οδηγώντας μια βέσπα στους δρόμους της Ρώμης – εκείνη την εποχή πάλευε και με τον καρκίνο. Το 2001, αφοπλιστικά συγκινητικός αλλά χωρίς να γίνεται ούτε στιγμή μελό στο εξαιρετικό «Δωμάτιο του γιου μου», αγγίζει το θέμα του θανάτου. Ενας ψυχίατρος καταρρέει ανίσχυρος μπροστά στο πιο ύπουλο και παράλογο χτύπημα: ένα καλοκαιριάτικο πρωινό, ο έφηβος γιος του χάνεται άδικα στη θάλασσα. Ρόλο ψυχιάτρου κρατάει για τον εαυτό του και στο «Εχουμε Πάπα!» – ένας χωρισμένος ψυχίατρος που δεν μπορεί να χωνέψει τις αλλαγές που έχουν αναστατώσει τη ζωή του καλείται στο Βατικανό για να βοηθήσει τον Ποντίφικα.
Το σινεμά του Μορέτι, που ποτέ δεν έκρυψε τη σχέση του με την Αριστερά, διακρίνεται από αμεσότητα, ειλικρίνεια, αλλά και από μια επιθυμία εξόδου από τα μαυσωλεία της πολιτικής και της ιδεολογίας, για να βρεθεί δίπλα στο άτομο και στο δράμα του. Στις ταινίες του, ακόμη και στις πιο κραυγαλέα πολιτικές σάτιρες όπως ο «Αλιγάτορας» για τον Μπερλουσκόνι, υπάρχει μια ανάλαφρη αίσθηση απώλειας (η χαμένη αθωότητα) και μια διάθεση επιστροφής στο παρελθόν.
Παύση διαρκείας
Το «Εχουμε Πάπα!» φαντάζει σαν μεγέθυνση μιας απίθανης κατάστασης ή καλύτερα σαν μια παύση που διαρκεί πολύ περισσότερο απ’ όσο έχει συνηθίσει το αυτί. Ασυνήθιστα μεγάλη παύση, που λειτουργεί σαν καταλύτης σε φάρσα, γκρεμίζοντας τις ισορροπίες στο Βατικανό. Η δράση, χωρισμένη σε δύο παράλληλους κύκλους, γεμίζει το κενό αυτής της «παύσης» ανάμεσα στο «Habemus Papam» που απευθύνει στους πιστούς ο επικεφαλής των καρδιναλίων και στη «θριαμβευτική» εμφάνιση – εξομολόγηση του νέου Ποντίφικα στον επίλογο της ταινίας.
Ο Πάπας εμφανίζεται μπροστά στους πιστούς «γυμνός» από τις εξουσίες του. Πριν από λίγο, όταν ξύπνησαν μέσα του οι ανεκπλήρωτες επιθυμίες του και κυρίως η αγάπη του για το θέατρο, ξαναγεννήθηκε ως άνθρωπος με πάθη. Παράλληλα, ο ψυχίατρος που κλήθηκε για να τον θεραπεύσει διοργανώνει μουντιάλ… βόλεϊ με τους καρδιναλίους – εκλέκτορες στην πίσω αυλή για να διώξει το νέφος της κατάθλιψης από την Καπέλα Σιξτίνα.
Εχουμε Πάπα! (Habemus Ρapam)
Μετά τον «Αλιγάτορα» και τα πυρά κατά του Μπερλουσκόνι, ήρθε η ώρα της κρίσεως και για το Βατικανό και τον Προκαθήμενό του. Ο Νάνι Μορέτι, ο οποίος δηλώνει άθεος, δεν έχει κανένα πρόβλημα με τη θρησκεία ή με τους πιστούς, ξιφουλκεί όμως σαν ένας σύγχρονος Δον Κιχώτης κατά των δομών εξουσίας και του παρασκηνίου του Βατικανού.
Ο λευκός καπνός βγήκε από την καμινάδα της Καπέλα Σιξτίνα, ο νέος Πάπας όμως παθαίνει κρίση πανικού κι αμπαρώνεται στα διαμερίσματά του. Ο υπεύθυνος Τύπου του Βατικανού, ένας πολιτικάντης του δόγματος «ο σκοπός αγιάζει τα μέσα», καλεί ένα διακεκριμένο ψυχίατρο, που πιστεύει πως οι έννοιες της ψυχής και του υποσυνειδήτου δεν μπορούν να συνυπάρξουν, για να βρει λύση. Ο ψυχίατρος αποτυγχάνει και ο υπεύθυνος Τύπου οδηγεί με μυστικότητα τον Ποντίφικα μέχρι το ιατρείο της πρώην συζύγου του ψυχιάτρου, που είναι κι αυτή ψυχίατρος, ίσως με πιο αποτελεσματικές θεραπευτικές μεθόδους.
Ο Ποντίφικας, που δεν αντέχει το βάρος του αξιώματός του στους ώμους του, εξαφανίζεται… Το «Εχουμε Πάπα!» ουσιαστικά είναι δύο ταινίες με δύο πρωταγωνιστές. Στη μία, ο Μισέλ Πικολί δίνει ρεσιτάλ ερμηνείας στον ρόλο του Πάπα, που επιχειρεί μια απελπισμένη έξοδο από το Βατικανό την ώρα της μεγάλη κρίσεως (η στιγμή του «Habemus Papam»). Στην άλλη, ο Μορέτι ως ψυχίατρος μετατρέπει σε παιδική χαρά το προαύλιο της Καπέλα Σιξτίνα. (Προβάλλεται στους κινηματογράφους.)