Σκηνοθέτης των νέων, σκηνοθέτης του θανάτου. Δύο έννοιες με μεγάλη αντίθεση, οι οποίες όμως αλληλοσυμπληρώνονται, αποτελούν τον κορμό της φιλμογραφίας του Γκας Βαν Σαντ, ενός από τους κορυφαίους δημιουργούς του ανεξάρτητου αμερικανικού κινηματογράφου. Από την πρώτη του ταινία, το «Mala Noche» του 1986, μέχρι τον «Milk» του 2008 και στις περισσότερες ταινίες που μεσολάβησαν («Drugstore Cowboy», «Ακόμη και οι καουμπόισσες μελαγχολούν», «Το δικό μου Αϊνταχο», «Ετοιμη για όλα», «Ο ξεχωριστός Γουίλ Χάντινγκ», «Ψυχώ», «Αναζητώντας τον Φόρεστερ», «Gerry», «Ελέφαντας», «Last Days», «Paranoid Park») το θέμα που κυριαρχεί είναι είτε η νεότητα είτε ο θάνατος. Συχνά, ο συνδυασμός τους.
Στο «Restless» που ήδη προβάλλεται και στις ελληνικές αίθουσες, θέμα είναι ένας τέτοιος συνδυασμός. Ενας νεανικός έρωτας ανάμεσα σε ένα κορίτσι (Μία Βασικόφσκα) που πάσχει από καρκίνο και σε ένα αγόρι (σε πρώτη εμφάνιση ο Χένρι Χόπερ, γιος του Ντένις Χόπερ) που έχει χάσει τους γονείς του, παρακολουθεί φανατικά κηδείες και συνομιλεί με το φάντασμα ενός Ιάπωνα πιλότου. Βαρύ θέμα, όμως ο Γκας Βαν Σαντ το αντιμετωπίζει όχι θλιβερά, αλλά κυρίως μέσα από τη ρομαντική του διάσταση. Αλλωστε θεωρεί ότι ο θάνατος είναι βασικό στοιχείο για να μπορεί κανείς να απολαύσει τη ζωή, όπως είπε στη συνάντησή μας στις Κάννες.
– Εχετε ασχοληθεί πολλές φορές με τις ζωές των εφήβων. Τι σας προσείλκυσε στις ζωές αυτών των όχι και τόσο συνηθισμένων εφήβων;
– Μπορεί και να είναι συνηθισμένοι έφηβοι, που αντιμετωπίζουν κάποιες ιδιαίτερες δυσκολίες στη ζωή τους. Ολα τα παιδιά που έχουν περάσει από τις ταινίες μου, θεωρώ ότι είναι αντιπροσωπευτικά δείγματα, ένας μέσος όρος της νεολαίας. Απλώς τούς έχουν συμβεί παράξενες, ασυνήθιστες καταστάσεις. Και τα παιδιά σ’ αυτή την ταινία θα μπορούσαν να έχουν μια απολύτως φυσιολογική ζωή μέχρι πριν από δυo-τρία χρόνια. Και ξαφνικά η ζωή τους αλλάζει όταν η μία μαθαίνει ότι έχει καρκίνο στο κεφάλι και ο άλλος χάνει τους γονείς του.
– Στις ταινίες σας υπάρχουν πάντα περισσότερα πράγματα που υπονοούνται από εκείνα που φαίνονται.
– Το επιδιώκω αυτό. Οταν σκέφτομαι μια σκηνή, τον χαρακτήρα και τον διάλογο, σκέφτομαι χαρακτηριστικές σκηνές, ή άλλες μορφές τέχνης που να παραπέμπουν στο κλίμα αυτής της σκηνής. Θα μπορούσε να είναι ένα άγαλμα, ένας πίνακας, μια σκηνή από άλλη ταινία. Αυτό που προσπαθώ, είναι να δημιουργήσω μια αίσθηση που να αφήνει να λέγονται κι άλλα πράγματα πέρα από αυτά που ακούγονται στον διάλογο.
Μπέλα Ταρ
– Εχετε εκφράσει τον θαυμασμό και τη στήριξή σας σε έναν άλλον ιδιαίτερο δημιουργό, τον Μπέλα Ταρ, με μια γενναιοδωρία που δεν είναι συνηθισμένη στον χώρο του κινηματογράφου. Πώς αναπτύχθηκε αυτή η σχέση;
– Η πρώτη ταινία του Μπέλα Ταρ που είδα ήταν το «Satantango» και ακολούθησαν πολλές από τις παλιότερες ταινίες του. Αυτή ειδικά η ταινία ήταν μια μεγάλη επιρροή για μένα. Λίγο αργότερα άρχισα να γυρίζω το «Gerry», επίσης με μεγάλα αργά μονοπλάνα. Αρχικά πίστευα ότι θα γυρίσω την ταινία στο στυλ των ταινιών του Τζον Κασαβέτης, με πολύ διάλογο. Ομως επηρεάστηκα τόσο και τη γύρισα στο στυλ του Μπέλα. Τελειώνοντας το «Gerry», θέλησα να συνεχίσω στην ίδια γραμμή. Ετσι έκανα τον «Ελέφαντα» και το «Last Days» με παρόμοιο τρόπο. Υπήρξε μεγάλη επιρροή για μένα.
– Υπάρχει σχέση ανάμεσα στη νεότητα και τον θάνατο;
– Υπάρχει η νεότητα στις ιστορίες που κάνω ταινίες και υπάρχει επίσης και θάνατος. Σε αρκετές από αυτές, υπάρχει ο συνδυασμός τους ώστε να γίνεται μια έντονη αντίθεση. Αν έχεις μια πολύ σκοτεινή εικόνα χρειάζεσαι κάτι πιο φωτεινό ώστε να υπάρχει η αντίστιξη. Χωρίς το φως το σκοτάδι μοιάζει επίπεδο, γκρίζο, όχι αρκετά μαύρο. Με αυτό τον τρόπο χρησιμοποιώ τον θάνατο. Η νεότητα είναι ο χώρος που επέλεξα να πω τις περισσότερες από τις ιστορίες μου. Δεν είναι απαραίτητο αυτές οι ιστορίες να αφορούν μόνο τους νέους. Η νεότητα είναι όμως η πλατφόρμα μέσα από την οποία αφηγούμαι αυτές τις ιστορίες, με τον ίδιο τρόπο που ο Τζον Φορντ για παράδειγμα, αισθανόταν άνετα με τα γουέστερν ή κάποιος άλλος σκηνοθέτης θα χρησιμοποιούσε το Διάστημα. Ενας από τους λόγους που τα νιάτα με ενδιαφέρουν τόσο πολύ, είναι επειδή είναι το διάστημα που ζεις τις πρώτες σου εμπειρίες, με αποτέλεσμα να είναι πολύ έντονες. Τότε ερωτεύεσαι για πρώτη φορά, τρελαίνεσαι με ένα ποπ τραγούδι, βλέπεις κάποιον να πεθαίνει. Ολα είναι καινούργια. Κι αυτή η φρεσκάδα δίνει μια επιπλέον δύναμη και στις ιστορίες που έχουν να κάνουν με αυτή την περίοδο της ζωής.
Δημοσιογραφία και μυθοπλασία
– Χρησιμοποιείτε τον θάνατο σαν αντίστιξη στο φως. Γιατί όμως τόσο συχνά τον θάνατο και όχι κάτι άλλο σκοτεινό;
– Γιατί συνήθως οι ταινίες αφορούν τη ζωή, έτσι το πιο λογικό και έντονο στοιχείο της αντίθεσης είναι ο θάνατος. Πάντα είναι ο θάνατος. Ακόμη κι αν το θέμα της ταινίας ήταν μια μάχη, η αντίθεση θα βρισκόταν ανάμεσα στους επιζώντες και στα θύματα. Με έχει απασχολήσει ιδιαίτερα ο θάνατος. Εσείς οι δημοσιογράφοι έχετε χαρακτηρίσει «τριλογία του θανάτου» το «Gerry», τον «Ελέφαντα» και το «Last Days». Αυτό που ήθελα να κάνω, κυρίως στις δύο τελευταίες, ήταν να βρεθώ κάπου ανάμεσα στη μυθοπλασία και τη δημοσιογραφία, ερευνώντας την ψυχολογία πίσω από τα γεγονότα. Στις ημέρες μετά τη σφαγή στο Κολουμπάιν, η δημοσιογραφία έδρασε αρχικά σαν κοινωνιολογική επιστήμη, με αναφορές στα γεγονότα. Ομως όσο περνούσαν οι μέρες περνούσε στον χώρο της ψυχαγωγίας, με αναλυτικές περιγραφές και με μια εκμετάλλευση του γεγονότος, για την οποία κατηγορείται συνήθως η μυθοπλασία. Το ίδιο περίπου συνέβαινε και με τον Κερτ Κομπέιν, χαρακτήρα στο «Last Days». Μια βιογραφική ταινία για την αυτοκτονία του θα εθεωρείτο εκμετάλλευση, ένα αναλυτικό δημοσιογραφικό κείμενο με τις ίδιες λεπτομέρειες, θα μπορούσε όμως να κερδίσει Πούλιτζερ. Ανάμεσα σ’ αυτές τις λεπτές γραμμές θέλησα να κινηθώ.
– Εχετε συμφιλιωθεί με την ιδέα της δικής σας θνητότητας; Είναι κάτι δυνατό;
– Οχι δεν νομίζω ότι έχω συμφιλιωθεί. Ασχολούμαι με τον θάνατο μέσα από τις αφηγήσεις μου στις ταινίες, μέσα από τις ιστορίες μου. Εγραψα ένα βιβλίο, το «Pink», που ουσιαστικά αναφέρεται στην ιδέα μου για τον θάνατο. Θα ήθελα να το ξαναδουλέψω.