ΛΙΝΤΕ ΖΑΛΜΠΕΡ
Φρίντα Κάλο
εκδ. Μελάνι – σελ. 170
Η σειρά «Βιογραφίες» από τις εκδόσεις Μελάνι έχει προσφέρει στο ελληνικό αναγνωστικό κοινό πολύτιμες μονογραφίες για σημαντικότατες λογοτεχνικές προσωπικότητες, όπως των Βιρτζίνια Γουλφ, Αννας Αχμάτοβα, Λου Αντρέας-Σαλομέ, Τζόναθαν Σουίφτ, αλλά και του Ελληνα κροίσου Αριστοτέλη Ωνάση. Σ’ αυτή την έως τώρα αξιόλογη επιλογή έρχεται να προστεθεί η εξαιρετική μελέτη της ζωής της Φρίντα Κάλο από την ψυχοθεραπεύτρια Λίντε Ζάλμπερ. Αφού διαπιστώσει την τεράστια απήχηση της Κάλο ως ειδώλου του γυναικείου κινήματος, πηγής καλλιτεχνικής έμπνευσης και εμπορευματοποιημένου προϊόντος (κεντήματα, σκουλαρίκια, μπλουζάκια), η συγγραφέας επιχειρεί να αναδείξει τη σχέση ανάμεσα στην πολυτάραχη ζωή και τη μοναδικότητα του έργου της Μεξικανής ζωγράφου.
Η διαφορετικότητα της νεαρής καλλιτέχνιδος διαφαίνεται από νωρίς, όταν παραποιεί τη χρονολογία γέννησής της από 1907 σε 1910, όχι από ματαιοδοξία αλλά για να συμπίπτει με την έναρξη του επαναστατικού αγώνα κατά της ισπανικής αποικιοκρατίας, σημείο καμπής στην ιστορία του Μεξικού. Η Κάλο είναι μικρή για να λάβει μέρος, ωστόσο αργότερα επωφελείται από την εκπαιδευτική μεταρρύθμιση που επιδιώκει την εξάλειψη του αναλφαβητισμού, τη μόρφωση των γυναικών και την προώθηση των τεχνών. Ο δημόσιος χαρακτήρας της τέχνης προσφέρει τη δυνατότητα σε στρατευμένους ζωγράφους, όπως ο Ντιέγκο Ριβέρα, να δημιουργήσουν μνημειακού χαρακτήρα έργα πάνω σε τοίχους κτιρίων, όπου μπορεί κανείς να «διαβάσει» την ιστορία του Μεξικού. Η Φρίντα δείχνει ενδιαφέρον για τη εικαστική πρακτική του Ριβέρα αλλά και την κομμουνιστική του δράση, χωρίς να φαντάζεται ότι κάποτε θα γίνει γυναίκα του.
Το τροχαίο
Σε μια από τις διαδρομές της από την πόλη στο σπίτι, το λεωφορείο στο οποίο επιβαίνει συγκρούεται μ’ ένα τραμ (1925). Η σύγκρουση είναι σφοδρή και οι επιπτώσεις του ατυχήματος αλλάζουν τη ζωή της ριζικά. Δεν είναι όμως η πρώτη φορά που σημαδεύεται το σώμα της: νωρίτερα είχε περάσει πολιομυελίτιδα που, σε συνδυασμό με την οδυνηρή εμπειρία του ατυχήματος, τη φέρνει αντιμέτωπη με τη σωματική φθορά και τη θνητότητα. Κατά τη διάρκεια της ανάρρωσής της ζωγραφίζει την πρώτη από μια σειρά αυτοπροσωπογραφίες: εξαρχής αναδύεται η γνωστή φιγούρα της Κάλο, της γοητευτικής γυναίκας με τα σμιχτά φρύδια, το εσωστρεφές βλέμμα, το τονισμένο στόμα, τα φανταχτερά φορέματα και αργότερα το τσιγάρο στο χέρι. Αυτόν και άλλους πίνακες αποφασίζει να δείξει στον Ριβέρα. Αν και 21 χρόνια μεγαλύτερός της, ο μεγαλόσωμος άνδρας εντυπωσιάζεται τόσο από τη μικροσκοπική αλλά ατίθαση Φρίντα, ώστε της προτείνει γάμο (1929).
Τα πρώτα χρόνια της συμβίωσής τους -που συμπίπτουν με τη διαμονή του ζευγαριού στις ΗΠΑ όπου εργάζεται πλέον ο Ριβέρα- η Φρίντα θεωρεί τη ζωγραφική της δευτερεύουσα απασχόληση. Ομως, μετά την επιστροφή τους στο Μεξικό, οι εξωσυζυγικές περιπέτειες του Ντιέγκο, η αδυναμία τεκνοποίησης και η γνωριμία της με τον Τρότσκι, ο οποίος βρίσκει καταφύγιο σπίτι τους, την ωθούν στην αναζήτηση αυτόνομης έκφρασης μέσα από τη ζωγραφική. Με την παρότρυνση του Ριβέρα και τη βοήθεια φίλων, διοργανώνονται ατομικές της εκθέσεις στο Μανχάταν, το Παρίσι, την πατρίδα της. Η Φρίντα σαγηνεύει το κοινό, που άλλοτε την κατατάσσει στους υπερρεαλιστές, άλλοτε τονίζει τη μεξικανικότητά της, αλλά όλοι συμφωνούν ως προς τη μοναδικότητα του έργου της. Τα επόμενα χρόνια ζωγραφίζει με μανία για να ξεπεράσει τον σωματικό πόνο αλλά και την οδύνη από τις απιστίες του Ντιέγκο. Στα προβλήματα του γάμου της θα δώσει λύση με διαζύγιο (1939) για να ξαναπαντρευτεί τον Ριβέρα έναν χρόνο μετά, επιλέγοντας τη σιγουριά και την ασφάλεια που νιώθει κοντά του. Οσο για την υγεία της, επιδεινώνεται ραγδαία την τελευταία δεκαετία της ζωής της: πολλαπλές εγχειρήσεις στη σπονδυλική στήλη, ατσάλινος κορσές που υποβαστάζει το κορμί της, ακρωτηριασμός του δεξιού ποδιού και τέλος καθήλωση σε αναπηρική καρέκλα. Ωστόσο, εξακολουθεί να ζωγραφίζει έργα που, όπως πάντα, διακρίνονται για τις παραδοξότητές τους. Ομως, ο πόνος τη λυγίζει. Αν και η επίσημη αιτία θανάτου είναι πνευμονική εμβολή (1954), είναι πιθανόν να επέλεξε την αυτοκτονία.
«Δεν είμαι άρρωστη. Είμαι σπασμένη», είχε πει κάποτε. «Αλλά είμαι ευτυχισμένη όσο μπορώ να ζωγραφίζω». Η γυναίκα που έζησε τη ζωή της στο όριο, νικήθηκε στο τέλος από το ίδιο της το σώμα.