ΓΚΕΡΧΑΡΝΤ ΦΑΛΚΝΕΡ
Πόλη Αμφίδρομης Επικοινωνίας – Ground Ζero
εισ. -μετ.: Μ. Αγαθαγγελίδου
εκδ. Γαβριηλίδης
Σε αντίθεση με τη μάλλον παγιωμένη αντίληψη κριτικών και θεωρητικών των πολιτισμικών σπουδών, δεν είναι η πεζογραφία εκείνη που κρατάει τα σκήπτρα, στην ανάδειξη του αστεακού τοπίου ως κυρίαρχης θεματικής (Sujet), σε εμβληματικά έργα, από τον Ντίκενς μέχρι τον Ζολά, και από τον Ντέμπλιν έως τον Οστερ – αλλά η ποίηση, αρκεί να θυμηθεί κανείς τα ομηρικά «ανθρώπων άστεα».
Κι αν για τους ρομαντικούς ποιητές η φύση ήταν «το καταφύγιο που φθονούσαν» (στην καρυωτακική παραλλαγή), για τους νεωτερικούς ποιητές η σύγχρονη πόλη είναι το «νέο βασίλειο», αλλά, ταυτόχρονα, κι ένα «δυσανάγνωστο βιβλίο». Η γερμανική ποιητική παράδοση είναι διάσπαρτη από ωδές, ελεγείες, πεζά και έμμετρα ποιήματα που ιχνηλατούν το πνεύμα και την ψυχή της πόλης, σε ό, τι η κριτική χαρακτηρίζει ως «ποίηση της μεγαλούπολης» (Gro―stadtlyrik).
Τη συνέθεσαν ποιητές και ποιήτριες, από τον Γκότφριντ Μπεν και τον Μπέρτολτ Μπρεχτ μέχρι τη Μάσα Καλέκο και την Ινγκεμποργκ Μπάχμαν, αλλά και νεότεροι, όπως ο Ρολφ-Ντίτερ Μπρίνκμανν ή ο Γιαν Φόλκερ Ρένερτ: ανάλογα με την εποχή και την ποιητική ιδιοσυγκρασία, αλλού αναδεικνύεται η θλίψη μιας άλλης «έρημης χώρας», στα όρια του trostlos, κι αλλού εξυμνούνται οι παλμοί και οι ρυθμοί της μεγαλούπολης, στους μεγάλους δρόμους και τις μεγάλες προσδοκίες τους.
Στην ποιητική «συμφωνία της μεγαλούπολης» του Γκέρχαρντ Φάλκνερ, το «κλειδί» της βασικής μελωδίας βρίσκεται ανάμεσα στις σελίδες 98-105 («η πόλη είναι ένα βιβλίο/ ανοίγουμε τον πρώτο δρόμο/ διαβάζουμε τον πρώτο δρόμο/ τον διαβάζουμε με τα πόδια… υπάρχουν αναγνώστες για τα φανάρια της διασταύρωσης; …»), εκεί όπου «κρύβεται» επιμελώς το μυστήριο της πόλης και της ποίησης, κι ο ποιητής διασχίζει την πόλη σαν μέσα από ένα δάσος λέξεων, τόπων και χώρων, αναμνήσεων, συνειρμών, συχνά δανεισμένων από τη μουσική, τον κινηματογράφο, τη σύγχρονη ιστορία της πόλης, αλλά και τη γερμανική ποιητική παράδοση, στην προσπάθειά του «να ακούσει τις μέρες» (όπως ήταν και ο αρχικός τίτλος εργασίας, που ξεκίνησε το 1995 και ολοκληρώθηκε το 2005).
Ο Φάλκνερ συνθέτει μια ωδή στο Βερολίνο, μια «πολυμερή ποίηση», όπως τη χαρακτηρίζει, αναζητώντας τα όρια της πόλης, αλλά και της γλώσσας («μιλάω όταν μιλάω ώσπου τη γλώσσα/ να την κάνω δική μου…»), σε πείσμα ενός «Αλλά» με τους όρους του Ζιλ Ντελέζ («Δεν λέω ποτέ το νόημα όσων λέω»).
Η περιπλάνηση στη μεγαλούπολη (εδώ, κατ’ εξαίρεσιν, ας μη γίνει αναφορά στο πληθωριστικό πλέον μοτίβο του «πλάνητα») στηρίζεται στην εξακτίνωση της γλώσσας και της πόλης, στη αμφίδρομη φθορά τους, όπως η μεγαλούπολη εξακτινώνεται στον χώρο και τον χρόνο, μέσα από το πολύπλοκο συγκοινωνιακό και επικοινωνιακό δίκτυο από το κέντρο στην περιφέρεια, που με τη σειρά της ενεργοποιεί νέες μορφές αμφίδρομης, πολύμορφης και πολυμορφικής, επικοινωνίας. Το ground zero στην ποιητική και γεωγραφική εκδοχή του Φάλκνερ είναι ένα «αμφίδρομο» σημείο φυγής και καταφυγής: η πτώση του Τείχους και η πτώση του ποιητικού ειδώλου. Το ποίημα είναι ταυτόχρονα ένα ψηφιδωτό και ένα κολάζ, στα ίχνη του Ρολφ-Ντίτερ Μπρίνκμαν: ακόμα κι όταν ο Φάλκνερ τον απαρνιέται, τον παρακολουθεί από απόσταση.
Τα ελάχιστα παροράματα ουδόλως μειώνουν την εργώδη μεταφραστική προσπάθεια και την άκρως επιμελημένη δίγλωσση έκδοση. Ο Γκέρχαρντ Φάλκνερ (πιο γνωστός με τη νουβέλα του «Μπρούνο») μάς παραδίδει ένα διαισθητικό και μελαγχολικό σχόλιο, που ξεδιπλώνεται σαν ένας χάρτης του Βερολίνου (στην παράδοση του ιστορικού Pharusplan), στα ποιητικά όρια της πόλης και της γλώσσας.