TZAK ΛΟΝΤΟΝ
Το σιδερένιο τακούνι
εκδ. Γκοβόστη σελ. 348
Σύμφωνα με τον Βάλτερ Μπένγιαμιν «κάθε άνοδος του φασισμού δηλώνει μιαν αποτυχημένη επανάσταση». Το ουτοπικό μυθιστόρημα του Τζακ Λόντον (1876-1916) περιγράφει την επιβολή της πλουτοκρατίας, ύστερα από τη βίαιη καταστολή του εργατικού κινήματος στις ΗΠΑ κατά τη διάρκεια της δεύτερης δεκαετίας του 20ού αιώνα (1912-17). Πρόκειται για την ιστορία μιας ηγετικής μορφής της επανάστασης, του Ερνέστου Εβερχαρντ, έτσι όπως την κατέγραψε η γυναίκα του, Αβις.
Η προσωπικότητα του Ερνέστου περιγράφεται ως σαγηνευτική και κυρίως το χάρισμά του να αναδεικνύει την αλήθεια με επιχειρήματα που πείθουν με την ειλικρίνεια και τη ζωντάνια τους. Η ακλόνητη πίστη του Ερνέστου στην επανάσταση είναι η αφορμή να εγκαταλείψει η Αβις την άνετη αστική ζωή της, συνειδητοποιώντας την άδικη μεταχείριση της εργατικής τάξης πάνω στην οποία στηρίχτηκε η ευημερία της δικής της τάξης. Τη μεταστροφή της ακολούθησαν αυτή του πατέρα της, καθηγητή Φυσικής στο Πανεπιστήμιο Μπέρκλεϊ, ενός εκπροσώπου της Εκκλησίας, κάποιων μελών της πλουτοκρατίας, και πολλών μεμονωμένων μικροκαπιταλιστών. Ομως, παρά τα δίκαια αιτήματα των επαναστατών, οι αγώνες εναντίον της ολιγαρχίας, με αποκορύφωμα την Κομμούνα του Σικάγου, πνίγηκαν στο αίμα. Η Αβις, που συμμετείχε στα γεγονότα που αφηγείται, κατέγραψε χρόνια αργότερα (το 1932) το χρονικό της εξέγερσης, αλλά και τη βίαιη καταστολή της από το Σιδερένιο Τακούνι, όπως αποκαλείται στο έργο η ολοκληρωτική δικτατορία που στηρίχτηκε από τα τραστ. Ωστόσο, η αφήγηση της Αβις εγκιβωτίζεται σε μιαν άλλη, μεταγενέστερη αφήγηση, αυτή του Αντονι Μέρεντιθ, ο οποίος προλογίζοντας το χειρόγραφο της Αβις αποκαλύπτει στον αναγνώστη τον δικό του παρόντα χρόνο, ο οποίος τοποθετείται επτά αιώνες αργότερα, δηλ. γύρω στα 2600 (!), σε μια εποχή που έχει θριαμβεύσει οριστικά ο σοσιαλισμός ή, όπως λέει ο Μέρεντιθ, έχει αναδυθεί «το άνθος όλων των εποχών, η Αδελφότητα των Ανθρώπων».
Πληθωρικός λόγος
Αν και «Το Σιδερένιο Τακούνι», που πρωτοκυκλοφόρησε στην Αμερική το 1907, δεν απέκτησε ποτέ τη φήμη άλλων έργων του Τζακ Λόντον, όπως «Το κάλεσμα της άγριας φύσης», «Ο Θαλασσόλυκος», ή «Ο Ασπροδόντης», το βιβλίο είναι ένα από τα σημαντικότερα έργα της αμερικανικής λογοτεχνίας. Οχι μόνο γιατί προηγήθηκε κατά πολύ των μεγάλων δυστοπικών μυθιστορημάτων του 20ού αιώνα (Οργουελ – «1984», Χάξλεϊ – «Γενναίος νέος κόσμος»), όχι μόνο γιατί ανήκει στα αντιπροσωπευτικότερα πολιτικά βιβλία όλων των εποχών, όπως επισημαίνει η Τιτίκα Δημητρούλια στο επίμετρό της, αλλά και για τις λογοτεχνικές του αρετές. Ο ενθουσιώδης και πληθωρικός λόγος του Λόντον, αν και απροκάλυπτα προπαγανδιστικός, μεταφέρει με ζωντάνια και φωτογραφική ακρίβεια τις ζοφερές εικόνες της φτώχειας της εργατικής τάξης και τις συγκλονιστικές σκηνές από την επανάσταση. Επιπλέον, η ευρηματική χρήση δύο αφηγητών, της Αβις και του Μέρεντιθ, εξισορροπεί την εξιδανικευμένη, συναισθηματική παρουσίαση του Ερνέστου από την ερωτευμένη σύζυγό του με τις αποστασιοποιημένες και «αντικειμενικές» παρεμβάσεις υπό μορφή μακροσκελών υποσημειώσεων του Μέρεντιθ.
Ομως, ακόμη πιο σημαντικό για τον σοσιαλιστή Λόντον είναι να πείσει τον αναγνώστη του για την αναγκαιότητα της επανάστασης χωρίς ωστόσο να εξωραΐζει τις συνθήκες έλευσής της: η Αβις θα εκτελεστεί από τους μισθοφόρους του Σιδερένιου Τακουνιού, ο άνδρας της θα πεθάνει μαχόμενος ηρωικά, όπως και πλήθος εξεγερμένου κόσμου, αλλά η επανάσταση θα αποτύχει ξανά και ξανά «προτού το παγκόσμιο κίνημα των εργατών βρει δικαίωση», όπως επισημαίνει ο Μέρεντιθ προλογίζοντας το χειρόγραφο της Αβις. Με αυτή τη διπλή αφηγηματική εστίαση, ο Λόντον καταφέρνει να εκφέρει έναν αισιόδοξο, ελπιδοφόρο λόγο, παρά τις σκηνές βίας και δυστυχίας που ενυπάρχουν στο κείμενό του και, κυρίως, παρά την απογοήτευση που κατέλαβε τον ίδιο λόγω της αποτυχημένης επανάστασης του 1905 στη Ρωσία.
Μια ιδιαιτερότητα
Σαν να επαναλαμβάνει τη μυθιστορηματική πλοκή του κρυμμένου χειρόγραφου της Αβις, η παρούσα έκδοση παρουσιάζει την εξής ιδιαιτερότητα: η μετάφραση ολοκληρώθηκε από τον Αρη Αλεξάνδρου στο τέλος του Πολέμου και ενώ επρόκειτο να εκδοθεί από τον Κώστα Γκοβόστη (το 1946), η έκδοσή της ανεστάλη για άγνωστους λόγους. Σήμερα και για πρώτη φορά ύστερα από 70 χρόνια, η μετάφραση του Αλεξάνδρου παρουσιάζεται ανέπαφη, ως τεκμήριο της εποχής της. Ο τόμος συμπληρώνεται από τον κατατοπιστικό πρόλογο του εκδότη, ένα εξαιρετικά χρήσιμο επίμετρο της Τιτίκας Δημητρούλια και δύο παραρτήματα που αναφέρονται στο ιστορικό πλαίσιο της συγγραφής του μυθιστορήματος καθώς και στη σύντομη ζωή του Τζακ Λόντον. Πρόκειται για μια αψεγάδιαστη έκδοση ενός συγκλονιστικού μυθιστορήματος.