ΓΙΑΝΗΣ ΒΑΡΟΥΦΑΚΗΣ
Παγκόσμιος Μινώταυρος
Οι πραγματικές αιτίες της κρίσης
εκδ. Λιβάνης σελ. 468
Τα λόγια του Κέυνς στον Μεσοπόλεμο ηχούν σαν προφητείες για μια ουσιώδη πτυχή της κρίσης: «Οι κερδοσκόποι μπορεί να μη βλάπτουν όταν οι φούσκες που δημιουργούν πλέουν σε ένα συνεχές ρυάκι επιχειρηματικότητας. Οταν όμως η ανάπτυξη μιας χώρας επαφίεται σε κάποιο υποπροϊόν των δραστηριοτήτων ενός καζίνου, τότε μάλλον η «δουλειά» δεν πάει καλά». Κάτι τέτοιο, κατά κοινή παραδοχή (Stiglitz, J. Galbraith, Ν. Ferguson κ.ά.), συμβαίνει σήμερα με τις ΗΠΑ και διαχέεται στον κόσμο. Κι αν υποθέσουμε πως κλειδί εξόδου από κάθε κρίση είναι η κατανόησή της, τότε ο καθηγητής Γ. Βαρουφάκης κινείται προς αυτή την κατεύθυνση. Το χρονικό του οικονομικού σχεδίου των ΗΠΑ «The Global Minotaur: The true causes and nature of the current economic crisis» (Zed Books, 2011) έκανε ήδη τη διεθνή του διαδρομή πριν εκδοθεί στα ελληνικά.
Η γένεση του «Μινώταυρου»
Από το 1945 οι ΗΠΑ βρέθηκαν να είναι οι παγκόσμιοι δανειστές επενδύοντας, στη βάση εξαγωγών αμερικανικών κεφαλαίων, στο προσεκτικό χτίσιμο νομισματικών ζωνών (μάρκο, γιεν) που θα λειτουργούσαν επικουρικά ως προς το δολάριο. Αυτά, κατά την περίοδο της αρχιτεκτονικής των θεσμών του Μπρέντον Γουντς, όταν μια, έστω μικρή, κρίση στην αμερικανική οικονομία θα κλόνιζε τον υπόλοιπο κόσμο. Από τα τέλη της δεκαετίας του 1970 η ροή αυτή έχει αντιστραφεί.
Με την Ε.Ε. ως μία μετεξέλιξη της ζώνης που σχεδίασαν οι ΗΠΑ γύρω από τη Δ. Γερμανία, τα κεφάλαια ρέουν προς τις ΗΠΑ, από την Ευρώπη, την Ιαπωνία, την Κίνα κ.λπ. Το μέγεθος αυτής της μεταστροφής από το ’80 κι έπειτα, είναι το σημαντικότερο φαινόμενο των τελευταίων δεκαετιών. Θυμίζουν έναν «Παγκόσμιο Μινώταυρο» με μνημειώδη όρεξη, που αν δεν ικανοποιηθεί με απίστευτες θυσίες από ολόκληρο τον κόσμο, απειλεί να συμπαρασύρει τους πάντες σε μια κρίση που θα μείνει στην ιστορία ως εφάμιλλη εκείνης του 1929.
Οι φτωχοί δανειστές των πλουσίων
Οπωσδήποτε, σ’ ένα βιβλίο γραμμένο στον άξονα think global-act local, η αλληγορία του Παγκόσμιου Μινώταυρου (ΗΠΑ-Wall Street) αποτυπώνει επιτυχέστερα αυτό που θα έδειχνε ένας τίτλος, όπως «Η Παγκόσμια Ηλεκτρική Σκούπα»: δηλαδή, τον τρόπο με τον οποίο η μεγαλύτερη αυτοκρατορία του πλανήτη συντηρεί την ηγεμονία της με δανεικά, με ένα τσουνάμι χρέους που συνεχίζει ακάθεκτο, έως σήμερα, να έρχεται στις ΗΠΑ απ’ τις πλευρές των δύο ωκεανών και τη Λατινική Αμερική.
Ηδη, όπως ο Βαρουφάκης με τον Joseph Halevi στο Monthly Rewiew (2003), το κίνημα Jubilee South, τον Σεπτέμβριο του 2005, το είχε πει: «Εμείς, οι λαοί του Νότου, είμαστε οι πραγματικοί πιστωτές!» και δεν τους άκουσε κανείς… «Ζούμε σε έναν περίεργο κόσμο όπου η μεγαλύτερη των μεγάλων δυνάμεων θεμελιώνεται σε βουνά δανεικών τα οποία συνεισφέρουν οι φτωχότεροι άλλοι».
Η ευρεία συναίνεση ως προς την κατανομή των πλεονασμάτων βασίστηκε στην εξής συνταγή για ανάπτυξη: απορρύθμιση των αγορών εργασίας, μείωση του ρυθμιστικού ρόλου του κράτους, στην υπόθεση της διάχυσης του πλούτου και στον μονόδρομο της σκληρής εργασίας στην υπηρεσία της ανταγωνιστικότητας.
Και ως προς το ιδεολογικο-πολιτικό επίπεδο, το σχέδιο βασίστηκε: στην ικανότητα των Αμερικανών να κάνουν τη συμμόρφωση των κρατών στις αρχές της συναίνεσης της Ουάσιγκτον να μοιάζει αναπόφευκτη (ακόμα και θελκτική), σε μεθόδους «διαίρει και βασίλευε», στη διατήρηση ενθουσιασμού για τη διατήρηση του status quo (κυρίως ανάμεσα στους μη προνομιούχους) και, τέλος, στην υπόσχεση ενός σημαντικού ρόλου σε κάποια μελλοντική, στην ουσία σε κάποια μεταθανάτια ζωή.
Οι ρίζες της κακοδαιμονίας μας βρίσκονται στο αμερικανικό «τοξικό 2008» όπως και ο ιός που τραυμάτισε τον Μινώταυρο. Αλλά ενώ ο Γκρίνσπαν παραδέχτηκε ότι η φαντασίωση του «τέλους της Ιστορίας» και η μαγική συνταγή του νεοφιλελευθερισμού δεν λειτουργεί (για δεκαετίες είχε λατρέψει τις θεωρίες των ορθολογικών προσδοκιών και των αποτελεσματικών αγορών πείθοντας ότι η οικονομική κρίση είναι αδύνατη), οι βορειοευρωπαίοι ηγέτες, θεράποντες του Μινώταυρου, δεν συζητούν οποιαδήποτε κρατική ρύθμιση και περιορισμό της απολυταρχικής λειτουργίας των τραπεζών.
Ερχονται να συμπληρώσουν το κακό με το επιχείρημα πως εφόσον προέκυψε αυτό που δεν μπορούσε να προβλεφθεί, καλό είναι να συνεχίσουμε να κάνουμε αυτό που κάναμε πριν από την Κρίση με μεγαλύτερη ένταση: απορρύθμιση των αγορών, ιδιωτικοποιήσεις, αύξηση των ανισοτήτων κ.λπ.
Και τώρα τι; Οψιμοι New Dealers; Ο Γ. Βαρουφάκης διατυπώνει προτάσεις εξόδου από τη δυστοπική προοπτική μιας μόνιμης κρίσης. Στο βιβλίο ολοταχώς!