Στιβ Σεμ Σάντμπεργκ
Οι απόκληροι
Μετάφραση Γρηγόρης Κονδύλης, Εκδόσεις Πατάκη, σελ. 710, τιμή 22 ευρώ
Απόκληρος δεν είναι μόνον αυτός που του έχουν στερήσει το νόμιμο δικαίωμα κληρονομιάς, αλλά και αυτός που εξαναγκάζεται να ζει στο κοινωνικό περιθώριο. Με τη δεύτερη αυτή έννοια, ο Σουηδός συγγραφέας Στιβ Σεμ Σάντμπεργκ καταπιάνεται στο ομότιτλο βιβλίο του με τη μοίρα των Εβραίων της ανατολικής Ευρώπης που βρέθηκαν στο στόχαστρο των ναζιστικών δυνάμεων. Ασφαλώς τα βιβλία που έχουν γραφτεί για αυτή την περίοδο και αυτή την περιοχή έχουν σχεδόν εξαντλήσει το θέμα.
Η ιδιαιτερότητα ωστόσο των «Απόκληρων» έγκειται στο ίδιο το γεγονός που εστιάζει ο δημιουργός τους: της ανάδειξης, δηλαδή, μέσα σε ένα από τα πολλά γκέτο που δημιούργησαν οι Γερμανοί στην Πολωνία, μιας ιδιότυπης εβραϊκής διοίκησης που υπηρέτησε (και υπεράσπισε) με ζήλο τους διώκτες της!
Αλλά ας πάρουμε τα πράγματα από την αρχή. Τον Απρίλιο του 1940, ο Εβραίος ασφαλιστής Χάιμ Ρουμκόφσκι, επιφανής πρεσβύτερος του γκέτο που ίδρυσαν οι ναζί στην πολωνική πόλη Λοντζ (στα πολωνικά Γουντζ), προτείνει στους μέλλοντες δημίους του να αναλάβει αντί αυτών να στρατολογεί και να εκπαιδεύει το φτηνό εβραϊκό δυναμικό στην παραγωγή ειδών ρουχισμού για τον γερμανικό στρατό, αρκεί αυτοί να τον αναγνωρίσουν ως «πρόεδρο» του γκέτο και μοναδικό εκπρόσωπό του.
Οι Γερμανοί ιθύνοντες αποδέχθηκαν την πρότασή του για δύο λόγους: πρώτον, γιατί έτσι εξυπηρετούσαν τις ανάγκες του προελαύνοντος γερμανικού στρατού που αντιμετώπιζε ήδη σοβαρά προβλήματα ανεφοδιασμού και επιμελητείας. Και, δεύτερον, γιατί με την παρουσία του Ρουμκόφσκι αποκοίμιζαν όσους Εβραίους διαισθάνονταν τον κίνδυνο της Τελικής Λύσης και εξεδήλωναν τη διάθεση να αντισταθούν.
Ο δαιμόνιος Χάιμ Ρουμκόφσκι διοίκησε με πυγμή το γκέτο του Λοντζ ώς το 1945, εξασφαλίζοντας προσωρινά τη σωτηρία στην κλίκα του, που απαρτιζόταν ως επί το πλείστον από εύπορους Εβραίους.
Φυσικά, δεν έλειψαν μεταπολεμικά και οι συνήγοροι υπεράσπισής του, οι οποίοι ισχυρίσθηκαν ότι με αυτή την παράδοξη στάση του κατόρθωσε να σώσει τη ζωή πολλών ομοθρήσκων του, έστω και αν στην πραγματικότητα τους αντάλλαξε με κάποιους άλλους ανίσχυρους Εβραίους, που οδηγήθηκαν άμεσα στους θαλάμους των αερίων.
Ο Σουηδός συγγραφέας επιστρατεύει για την αφήγηση των γεγονότων τρία διαφορετικά πρόσωπα που έζησαν μέσα στο γκέτο, ενσωματώνοντας στις κουβέντες και τις συνομιλίες τους αυθεντικά αποσπάσματα από μαρτυρίες και διηγήσεις επιζώντων του Ολοκαυτώματος.
Επίσης, έχει χρησιμοποιήσει για την ανασύσταση της εποχής σημαντικό αρχειακό υλικό, φωτογραφίες και χάρτες που διευκολύνουν τον αναγνώστη στην κατανόηση των ιστορικών λεπτομερειών.
Ο Σάντμπεργκ χαρακτηρίζει το βιβλίο του «Μυθιστόρημα», παρότι οι φιλόλογοι δύσκολα θα κατέτασσαν το έργο του στα κλασικά μυθιστορήματα. Κατά τη γνώμη μας πάντως, η έρευνα και η τεκμηρίωση που διακρίνουν κάθε κεφάλαιο του βιβλίου δεν του μειώνουν στο ελάχιστο τη λογοτεχνική του αξία.