La Commune Greque
σκην.: Σάκης Παπακωνσταντίνου
θέατρο: Πειραιώς 260
«Γνώρισα τον μαρξισμό πολύ νέος -ακόμα στο Γυμνάσιο- και σχεδόν αμέσως εγκολπώθηκα με ενθουσιασμό τις μαρξιστικές ιδέες. Ιδέες που τότε θεωρούνταν ότι τις «εκπροσωπούσε» και τις «ενσάρκωνε» το Κομμουνιστικό Κόμμα». Αναφερόμενος στο «Επαναστατικό Πρόβλημα Σήμερα» (1975) ο Κορνήλιος Καστοριάδης, ο σύγχρονος φιλόσοφος και ένα μυαλό που πάντα θαυμάζω, έγραψε πολύ σημαντικά πράγματα, τα οποία θεωρώ σωστό να σταχυολογήσω με την ευκαιρία της παράστασης με τίτλο «La Commune Greque» που παρουσιάστηκε για δύο μέρες στο Φεστιβάλ Αθηνών.
Είναι μια δουλειά που υπογράφουν ο Σάκης Παπακωνσταντίνου (σκηνοθεσία) και η Λουίζα Αρκουμανέα (δραματουργική επεξεργασία) βασιζόμενοι στην ταινία «La Commune (Paris 1871)» του Πίτερ Ουότκινς. Επίσης, υπάρχουν και καμιά δεκαριά αποσπάσματα από συγγραφείς όπως οι Μπίχνερ, Μπρεχτ, Ρόζα Λούξεμπουργκ κ.ά., τα οποία χάθηκαν σ’ έναν γενικότερο ορυμαγδό, σ’ έναν χώρο παλιού εργοστασίου με κάκιστη ακουστική.
Η κοσμοθεωρία εδώ ήταν «αριστερή» με πέντε εισαγωγικά – αλλά τι σόι αριστερή; Το ερώτημα εδώ ήταν εάν μπορεί να γίνει κάποια, έστω βραχύβια, επανάσταση στην Ελλάδα ή αν κάτι τέτοιο δεν είναι παρά ένα απίθανο ζήτημα φαντασιοπληξίας. Ακολουθώντας τον δρόμο του «γκουρού» Καστοριάδη, ο οποίος κατά το διάστημα της Κατοχής συμπέρανε ότι «το Κ.Κ. από τη στιγμή που άρχισε πραγματικά να δρα και να μεγαλώνει δεν είχε καμιά σχέση με τις ιδέες που έβρισκε κανείς είτε στον Μαρξ, είτε στον Λένιν», όπως και ότι «όλη η πολιτική της αντίστασης του Κ.Κ. ήταν καθαρά σωβινιστική, χωρίς κανένα στοιχείο μαρξιστικού διεθνισμού», συμπεραίνω ότι το «ορθόδοξο» κόμμα εδώ δεν μπορεί να έχει την παραμικρή απαίτηση για ανάμειξη. Σήμερα, τα είδη του μαρξισμού έχουν πολλαπλασιασθεί. Αναρωτιέμαι λοιπόν ποιος είναι πλέον ο ορθόδοξος μαρξισμός. Σίγουρα όχι του «κλασικού» Κ.Κ.
«Οταν υπάρχουν δύο «ορθοδοξίες» δεν υπάρχει καμία «ορθοδοξία» κι ακόμα λιγότερο, όταν υπάρχουν τριάντα δύο ορθοδοξίες», λέει ο Κ.Κ. Καλή ώρα όπως σήμερα, που διαδραματίζεται το έργο. «Σε μια τεταμένη κατάσταση σαν τη σημερινή, το θέατρο πρέπει να είναι πολιτικό. Να μιλάει για την εποχή που ζούμε», λέει η Λουίζα Αρκουμανέα. Σύμφωνοι.
Μόνο που απλώς και μόνο με μερικές γενικόλογες, αφελείς προτροπές («Να πάρουμε τις τράπεζες στα χέρια μας») ή με νεκρολογίες («Πού πήγε η επιθυμία μας για δράση; Εδώ και καιρό την έχουμε χάσει…»), και μ’ ένα ομαδικό σούρτα-φέρτα εν είδει διαδήλωσης δεν δίνεται η εικόνα της αυθόρμητης επανάστασης. «Στην επανάσταση οι άνθρωποι φτάνουν όταν δεν έχουν τίποτα να χάσουν. Οταν βρίσκονται στον πάτο. Και ποιοι δεν έχουν τίποτα να χάσουν σήμερα: οι νεοάστεγοι, οι μετανάστες, οι άποροι», λέει με τη σειρά του ο σκηνοθέτης Σάκης Παπακωνσταντίνου. Σωστά. Αλλά ασφαλώς χρειάζεται και κάποιο είδος ιδεολογίας για να βάλει ρίζες το συγκεκριμένο ξεσήκωμα, ειδικά όταν πρόκειται για κομμούνες ή κοινότητες τύπου Παρίσι 1871. Να ‘ναι ιδεολογίες με κάποια μαρξιστική βάση σαν αυτή που υποστηρίζει ο -αργότερα τροτσκιστής- Κορνήλιος Καστοριάδης.
Θα μου επιτρέψετε, ελπίζω, και τις πολλές -χρήσιμες θεωρώ- αναφορές στον Καστοριάδη, ο οποίος ήταν εχθρός στα «διάφορα τεχνικά πολιτικά κατασκευάσματα, όπως τους «αριστερούς αγροτικούς», «λαϊκοδημοκρατικούς μοναρχικούς», «προοδευτικούς παλαιοημερολογίτες», «ριζοσπαστικούς ελληνοχριστιανούς», που δεν είναι τίποτα άλλο παρά καμουφλαρισμένα κατασκευάσματα διευθυνόμενα από συνειδητές ή μη συνειδητές μαριονέτες του ΚΚΕ».
Χρήσιμες, επειδή στη σημερινή αριστερή πολυπλοκότητα είναι απαραίτητο να έχει κανείς κάποιον μίτο για να βγάλει άκρη. Γιατί το «ψάχνω δουλειά!» με το οποίο τελειώνει το Commune Greque, σίγουρα δεν είναι το μόνο επιθυμητό αίτημα στη συγκεκριμένη περίπτωση. Δουλειά έψαχναν και οι οπαδοί του Χίτλερ και του Μουσολίνι. Και βρήκαν! Υποπτεύομαι πως κύριο ζητούμενο ήταν εδώ κυρίως η φασαρία και η ανακατωσούρα. Αλλωστε, οι δύο συντελεστές το έχουν δηλώσει ότι θα επιθυμούσαν μια φασαρτζίδικη αντίδραση. Οπως λ.χ. «να κάνει επιδρομή στην παράσταση η Χρυσή Αυγή» λέει ο Σ. Παπακωνσταντίνου αφήνοντας την Λ. Αρκουμανέα να συμπληρώσει «Ναι, θα ήταν ιδανικό να γίνει κάτι».
Συμπέρασμα: αυτή η ελληνική κομμούνα παρουσιάστηκε ιδεολογικά ανύπαρκτη. Στη σκηνική της εφαρμογή μπερδεμένη, και στον -ατυχή- μοντερνισμό της θολή και πρόχειρη. Με δυο λόγια, αποτυχημένη. Παρουσιασμένο σαν άτεχνη μάζα, το σύνολο των ηθοποιών ατύχησε: δεν μπόρεσε να ξεχωρίσει κανείς. Α, και το κυριότερο: Η Παρισινή Κομμούνα του 1870 δεν πέτυχε. Οπως άλλωστε και ο παρισινός Μάης ’68. «Ασχετο με το ότι απέτυχε», γράφει ο Κ. Καστοριάδης, «οι ιδέες και οι προσανατολισμοί που εκφράστηκαν τότε μένουν και θα μείνουν». Μακάρι. Εγώ πάντως είμαι σίγουρος ότι από την Commune Greque δεν θα μου μείνει τίποτα απολύτως. Καλύτερα έτσι.