ΤΖ. ΝΤ. ΣΑΛΙΝΤΖΕΡ
Φράνι και Ζούι
μετ.: Αύγουστος Κορτώ
εκδ. Καστανιώτη
Στις δυο νουβέλες που αποτελούν τον τόμο «Φράνι και Ζούι», πρωταγωνιστές είναι για μια ακόμα φορά η οικογένεια Γκλας, λογοτεχνικό δημιούργημα του Αμερικανού συγγραφέα Τζ. Ντ. Σάλιντζερ. Η ιστορία τους ξετυλίγεται σε μια σειρά από διηγήματα και νουβέλες, από το πρώτο ήδη διήγημα που δημοσιεύει στον «New Yorker» το 1948, την «Ιδανική μέρα για μπαμπανόψαρα», με πρωταγωνιστή τον μεγαλύτερο γιο της οικογένειας, τον Σίμορ, μέχρι το τελευταίο έργο του, το «Ψηλή σηκώστε στέγη, ξυλουργοί. Σίμορ, συστατικά στοιχεία». Τέκνα ενός Εβραίου και μιας Ιρλανδής, καλλιτεχνών του βοντβίλ, μεγαλωμένα σε ένα νεοϋορκέζικο διαμέρισμα του Αππερ Ηστ Σάιντ, τα αδέλφια Γκλας είναι παιδιά-θαύματα, που για μια δεκαπενταετία περίπου θριάμβευσαν σε ένα δημοφιλές σόου γνώσεων με τον τίτλο «Μικροί Σοφοί».
Οι δύο νουβέλες του «Φράνι και Ζούι» παίρνουν τους τίτλους τους από τα δύο νεότερα μέλη της οικογένειας Γκλας, ενώ στο κάδρο μπαίνουν επίσης η μητέρα τους Μπέσι, και, αν και απόντες, οι δύο μεγαλύτεροι αδελφοί, ο αυτόχειρας Σίμορ, και ο δεύτερος σε σειρά ηλικίας Μπάντι, alter ego του ίδιου του Σάλιντζερ. Κέντρο των δύο ιστοριών, η κατάρρευση της 20χρονης Φράνι, που περιγράφεται στην πρώτη, συντομότερη, νουβέλα του τόμου. Νεαρή φοιτήτρια λογοτεχνίας και στα πρώτα της βήματα ως ηθοποιός, η Φράνι επισκέπτεται τον φίλο της για το Σαββατοκύριακο με σκοπό να παρακολουθήσουν ένα ματς του πανεπιστημίου του με το Γέιλ. Το ραντεβού πηγαίνει κατά διαόλου, η νεαρή Φράνι εκνευρίζει διαρκώς τον φίλο της αμφισβητώντας τα πάντα και αποδομώντας κάθε προσπάθειά του να αυτοπροβληθεί. Το μικρό βιβλιαράκι που κουβαλάει η Φράνι, «Η οδός του προσκυνητή» εισάγει το ζήτημα της θρησκείας και κυρίως του ανατολίτικου μυστικισμού, που θα αναλυθεί περισσότερο στη δεύτερη νουβέλα. Στο τέλος, έρχεται η κατάρρευση και η λιποθυμία της Φράνι.
Τίποτα κάλπικο
Ως συγγραφέας της δεύτερης νουβέλας εμφανίζεται ο δεύτερος γιος της οικογένειας Γκλας, ο Μπάντι, που την περιγράφει σαν ένα «πεζό οικογενειακό φιλμ» με θέμα την αγάπη. Εδώ η νεαρή Φράνι έχει επιστρέψει πλέον διαλυμένη στο πατρικό διαμέρισμα. Δομημένη με βάση διαδοχικές σκηνές διαλόγων, η νουβέλα μας μυεί στην ιστορία της οικογένειας Γκλας, περιγράφει το αδιέξοδο στο οποίο βρίσκονται εκείνη τη στιγμή τα δύο νεότερα μέλη της και προσεγγίζει πολλά από τα κεντρικά ζητήματα του Σάλιντζερ, όπως τη σχέση του με τον ανατολίτικο μυστικισμό, τον βουδισμό και το ζεν, αλλά και τη χριστιανική θρησκεία, τον Χριστό, την απάλειψη του εγώ, τη μη γνώση, την αγάπη και την αποδοχή. Η σκηνή μητέρας και γιου στο μπάνιο στην αρχή της νουβέλας είναι ίσως από τις απολαυστικότερες του βιβλίου, ενώ η συζήτηση μεταξύ των δύο αδελφών στο καθιστικό του διαμερίσματος μας δείχνει δύο νέους που, όπως τα περισσότερα μέλη της οικογένειας Γκλας, δεν καταφέρνουν να βρουν τη θέση τους στον κόσμο, παρόλο που διαθέτουν όλα τα απαραίτητα προσόντα (ευφυΐα, ομορφιά, ταλέντο) ή ίσως ακριβώς εξαιτίας αυτού… Οπως και ο Χόλντεν Κόλφηλντ του «Φύλακα στη σίκαλη», δεν μπορούν να ανεχτούν τίποτα ψεύτικο, «κάλπικο» ούτε στον εαυτό τους ούτε στους άλλους, ενώ αντιμετωπίζουν συχνά την αντιπάθεια των γύρω τους, ίσως επειδή πάντα είναι κριτικοί σε καθετί πομπώδες, αυτάρεσκο ή κοινότοπο.
Η «Φράνι» οργανώνεται αριστοτεχνικά γύρω από το φαγητό, με τον Λες να καταβροχθίζει σαλιγκάρια, βατραχοπόδαρα και σαλάτα την ώρα του γεύματος, ενώ η κοπέλα μετά βίας αγγίζει ένα ποτήρι γάλα κι ένα σάντουιτς κοτόπουλο. Από την άλλη, στον «Ζούι» τον ρόλο της στίξης παίζουν αναρίθμητα τσιγάρα και πούρα, που ανάβουν, σβήνουν, σκορπίζουν τις στάχτες τους σε τασάκια, στο πάτωμα ή στο καλαθάκι του μπάνιου (τόσο πολύ ώστε να έχει γραφτεί ακόμα και διατριβή για το ρόλο του σταχτοδοχείου στο έργο του Σάλιντζερ) και της αντίστιξης εικόνες από τον έξω κόσμο έτσι όπως φαίνονται από το παράθυρο του καθιστικού. Η υποκριτική και η δουλειά του ηθοποιού, οικογενειακή παράδοση της οικογένειας Γκλας, διατρέχουν επίσης και τις δύο νουβέλες, και τη ζωή των δύο αδελφών, που απεχθάνονται όσο τίποτα άλλο την υποκρισία και την προβολή του εγώ. Με τη δεξιοτεχνική αρχιτεκτονική του και τη ζωντάνια των διαλόγων του, το «Φράνι και Ζούι» έχει αναδειχθεί στο δεύτερο δημοφιλέστερο έργο του Σάλιντζερ μετά τον «Φύλακα στη σίκαλη».
Ατυχής δυστυχώς είναι η ελληνική μετάφραση του Αύγουστου Κορτώ. Πρόχειρη και βιαστική, με πολλές αδόκιμες στα ελληνικά εκφράσεις, αποτέλεσμα μιας κατά λέξη μετάφρασης, χαρακτηρίζεται ταυτοχρόνως από μια πρόθεση γλωσσικής πόζας. Στην ουσία από κάτι που συχνά συναντάμε σε ελληνικές μεταφράσεις: τη λανθασμένη πεποίθηση πως το ύφος είναι σχεδόν αποκλειστικά ζήτημα λεξιλογίου και την άτεχνη μείξη καθαρεύουσας και δημοτικής, χωρίς ισορροπία και αίσθηση της γλώσσας. Η χρήση εκφράσεων όπως «υφ’ οιεσδήποτε συνθήκες» ή «επ’ ουδενί εμφανεί λόγω» δεν δικαιολογείται σε καμία περίπτωση στη μετάφραση ενός μοντέρνου λογοτεχνικού έργου του αμερικανικού 20ού αιώνα, για να δώσουμε ένα παράδειγμα.