Σε μια εποχή κρίσης, το κοινό είναι έτοιμο για κοινωνικά αιχμηρό θέατρο. Και τα έργα του Ερρίκου Ιψεν βρίσκονται, διαχρονικά, τόσο στην κοινωνική όσο και στην ψυχολογική αιχμή. Είναι αξιοσημείωτο ότι μια χώρα που το αναγνωρίζει πλήρως αυτό είναι η Κίνα, όπου ο Νορβηγός δραματουργός βρίσκεται στο επίκεντρο της ιδέας της νεωτερικότητας. Αλλά και η βρετανική σκηνή φαίνεται να τον χρειάζεται: αυτό το βροχερό «ολυμπιακό» καλοκαίρι η παρουσία του είναι έντονη, με τρία έργα του να παίζονται ταυτόχρονα.
Οταν η Κάρι Κράκνελ ήταν καλλιτεχνική διευθύντρια στο θέατρο Γκέιτ του Νότινγκ Χιλ, ειδικεύτηκε στην ανάμειξη του χορού με το θέατρο. Τώρα έχει μεταφέρει αυτήν τη δεξιότητα στο Young Vic, σε ένα σαγηνευτικό «Κουκλόσπιτο» με διακριτό ρυθμό και συνεχώς μεταβαλλόμενο τέμπο. Η υπέροχη Νόρα της Χάτι Μόραχαν φαίνεται να φτερουγίζει από το ένα μέρος στο άλλο, από το ένα πρόσωπο στο άλλο, από το ανέμελο παιχνίδι με τις κούκλες μέχρι τη στιγμή της απεγνωσμένης εξέγερσης, όταν κλείνει πίσω της την πόρτα, εγκαταλείποντας σύζυγο και παιδιά.
Οι αρχικές σκηνές κινούνται σαν να είναι όλοι αιχμάλωτοι σ’ ένα παραλυτικό όνειρο. Το φως είναι απαλό, τα χρώματα θαμπά. Η Χάτι Μόραχαν είναι ανάλαφρη, εύπλαστη, ανέμελη. Το σκηνικό του Ιαν Μακνίλ με τα μικρά δωμάτια περιστρέφεται ανάμεσα στις σκηνές, σαν τα αλογάκια του λούνα παρκ. Ξαφνικά, τη στιγμή που η Νόρα χορεύει, η σκηνή αιφνιδιάζεται από μια σκληρή λάμψη. Το πρόσωπο της Μόραχαν ακινητοποιείται και φωτίζεται σαν λευκή μάσκα – φοράει ένα βαθυκόκκινο φόρεμα φλαμένκο. Και ύστερα, στην τελική σκηνή, ξεσπάει σε άγριο κλάμα, με τα λόγια της να μπερδεύονται όπως και οι πράξεις της. Δεν είναι μια ατσάλινη απόφαση εξέγερσης, αλλά μια ενστικτώδης, αυτοσχέδια φυγή στο άγνωστο, για να σώσει τη ζωή της. Δεν μπορείς να πιστέψεις, όπως δεν πιστεύει και ο άντρας της, αυτό που πάει να κάνει.
Ευέλικτη διασκευή
Δεν είναι περίεργο που η βραδιά ανήκει στις γυναίκες ηθοποιούς. Είναι η Χάτι Μόραχαν, βέβαια, αλλά και η Σουζάνα Γουάιζ, η οποία δίνει στον ρόλο της Κριστίν Λίντε μια δυναμική ευθύτητα και μια απόλυτη άνεση, που καταργούν τα χρόνια που πέρασαν από το 1879 έως το 2012. Ο Τόρβαλντ, όπως τον ερμηνεύει ο Ντόμινικ Ρόουαν, ξεκινάει σαν άκαμπτος, καθωσπρέπει αστός για να φτάσει σε μια υπέροχη σκηνή μεθυσιού, μια σεξουαλική συνεύρεση, που, όταν διακόπτεται, ακούγονται από την αίθουσα στεναγμοί δυσφορίας. Και είναι απολαυστικά αστείος στη σκηνή όπου μιμείται τα βάσανα του πλεξίματος, παρομοιάζοντάς το με κινέζικο βασανιστήριο.
Ο Ρόουαν, όπως και όλοι οι ηθοποιοί, έχει σημαντική βοήθεια από τη νέα μετάφραση-διασκευή του Σάιμον Στίβενς, που είναι ευέλικτη, σαφής και γεμάτη λεπτές αποχρώσεις: τα στοργικά υποκοριστικά του Τόβαλντ για τη Νόρα δεν περιλαμβάνουν μόνο το συνηθισμένο «σκιουράκι» αλλά και το πολύ πιο υποτιμητικό «χάμστερ» – ιδιαίτερα ταιριαστό για μια γυναίκα που έχει παγιδευτεί στον τροχό της οικιακής εξημέρωσης.
Το φθινόπωρο, η Σέρινταν Σμιθ -κινηματογραφικό αστέρι και βραβευμένη θεατρική ηθοποιός- θα πρωταγωνιστήσει στην «Εντα Γκάμπλερ», σε νέα διασκευή από τον Μπράιαν Φρίελ. Εν τω μεταξύ, όμως, η Λόρι Σάνσομ ανέβασε μια εξαιρετική παραγωγή του έργου του Ιψεν στο θέατρο Royal & Derngate του Νορθάμπτον: σκοτεινή, ψυχρή, επιβλητική στον ρυθμό της εξέλιξής της και απόλυτα τοποθετημένη στην ιστορική περίοδο, με βαριά κουρτίνα αυλαίας και ογκώδη, σκουρόχρωμα έπιπλα. Η Σάνσομ αποκαλύπτει ένα δράμα όχι τόσο κλειστοφοβίας όσο ψυχικής ερήμωσης. Η σκληρή, δύστροπη Εντα που ερμηνεύει η Εμα Χάμιλτον δεν καλοπιάνει το κοινό, ούτε προσπαθεί να δικαιολογηθεί. Σαν τον παντοτινό τραμπούκο του σχολείου, έχει συνεχώς έτοιμα τα αγκάθια της ειρωνείας. Κάθε κίνηση που κάνει είναι άμυνα και επίθεση ταυτόχρονα.
Δύναμη στις λεπτομέρειες
Οπως συμβαίνει πάντα στον Ιψεν -είναι ένα από τα πράγματα που τον κάνουν τόσο δυναμικό ως δραματουργό-, η δύναμη βρίσκεται σε απρόσμενα μέρη. Η Νόρα ξεκινά παραπατώντας, αλλά τελικά πετάει· ο καταπιεστικός σύζυγός της χάνει το κύρος του. Η Εντα, η αλαζονική καλλονή, είναι στην πραγματικότητα μια δειλή γυναίκα, έρμαιο της γνώμης των άλλων. Εκείνη που τελικά αψηφά τη συμβατικότητα είναι η Τέα Ελβστεντ, η γλυκιά, αφοσιωμένη φίλη που τόση κακομεταχείριση έχει υποστεί από την Εντα.
Η Λόρι Σάνσομ και η Κάρι Κράκνελ, που αμφότερες χειρίζονται με εξαιρετική μαεστρία τις λεπτομέρειες, καταφέρνουν να αναδείξουν και κάτι άλλο: τον τρόπο που οι εμμονές διεισδύουν στο κυκλοφοριακό σύστημα ενός νοικοκυριού.
Η παράσταση που σκηνοθέτησε η Σάνσομ έχει ένα κάπως δυσβάσταχτο φορτίο: η διασκευή που έκανε ο Αντριου Απτον μιλάει ανοιχτά για την εγκυμοσύνη της ηρωίδας, σκορπίζει παντού σεξουαλικά υπονοούμενα και φυτεύει χοντροκομμένα αστεία που οι ηθοποιοί δυσκολεύονται να χειριστούν. Το υπόγειο ρεύμα της τραγωδίας παραμένει συχνά αθέατο, προκαλώντας μόνο έναν ελαφρό κυματισμό στην επιφάνεια. Αυτό το μειονέκτημα, ωστόσο, δεν αρκεί για να υπονομεύσει την επιβλητική ισορροπία της παράστασης.
Η νύχτα του Αϊ-Γιάννη
Πριν καταπιαστεί με τα κοινωνικά και ψυχολογικά υπόγεια ρεύματα που ξεσπούν σε καταιγίδες, ο Ιψεν ασχολήθηκε με τα ξωτικά. Και μάλιστα, όπως αποδεικνύεται από το πρώτο έργο του που παίχτηκε δημόσια, με τα τελώνια και τις νεράιδες του δάσους. Ηταν μια αρκετά τολμηρή πρωτοβουλία του θεάτρου Jermyn Street και του σκηνοθέτη Αντονι Μπιγκς να ξεθάψουν από τη λήθη το έργο «Η νύχτα του Αϊ-Γιάννη», μια σάτιρα του εθνικισμού με απόηχους από το «Ονειρο καλοκαιρινής νύχτας» του Σαίξπηρ.
Ο θεατρικός συγγραφέας που ταυτίστηκε με τη σκανδιναβική μελαγχολία εξερευνά εδώ με σαρκαστική διάθεση θέματα πολιτιστικής κληρονομιάς, που προσδιορίζονται πιο καθαρά στον μεταγενέστερο ρεαλιστικό κύκλο των δραμάτων του.
Το έργο ανεβαίνει για πρώτη φορά στη Βρετανία, και αυτό είναι σημαντικό. Ωστόσο, παρά την εξαιρετική δουλειά των ηθοποιών -η Λουίζ Καλφ, για παράδειγμα, είναι πολύ χαριτωμένη στο ρόλο της Αννας, της μυστηριώδους ενζενύ με τις τυρολέζικες κοτσίδες που μπαινοβγαίνει στην κρυψώνα της- το ενδιαφέρον για το έργο αυτό μάλλον θα μείνει περιορισμένο στους αφοσιωμένους θαυμαστές του Νορβηγού δραματουργού. Δόξα τω Θεώ, ο Ιψεν έγινε αργότερα πολύ καλύτερος.