«Μια αναδρομική έκθεση μοιάζει με συγκέντρωση παλιών συμμαθητών. Κοιτάς το παρελθόν με βλέμμα συγκαταβατικό, αυστηρό, τρυφερό. Διαπιστώνεις τη φθορά». Ο Αλέξης Βερούκας μιλάει πάντα με τρόπο αφοπλιστικό. Δεν φοβάται να κρύψει την αμηχανία ή τον φόβο που αισθάνεται ο ζωγράφος μπροστά στα πεπραγμένα του. Ενόψει της παρουσίασης 48 έργων από όλες τις περιόδους της δουλειάς του στην Ερμούπολη από το Σάββατο 4 Αυγούστου έως τις 2 Σεπτεμβρίου, κάνουμε έναν ανάπλου στην πορεία του. Από τα πρώτα παιδικά σχέδια ώς το ατελιέ του Λεονάρντο Κρεμονίνι στο Παρίσι, τις εκθέσεις του στις αθηναϊκές γκαλερί, την εξέλιξη μες στον χρόνο.
«Ισως το πρώτο πράγμα που συνειδητοποιεί ένας καλλιτέχνης όταν έρχεται αντιμέτωπος με παλαιότερα έργα του είναι τα όριά του. Τι δεν έχει καταφέρει ακόμα», συνεχίζει. «Είναι μια δύσκολη διαδικασία με ένα σημαντικό αντιστάθμισμα. Οτι σε πεισμώνει, σου δίνει περιθώριο και ελπίδα για το μέλλον. Η αναδρομική έκθεση δεν είναι μονάχα μια αναμέτρηση με τον καλό ή κακό σου εαυτό, αλλά με το πόσο ικανός στάθηκες στην εξάσκηση της ζωγραφικής τέχνης. Συγκρίνεσαι με όλους τους άλλους ζωγράφους και αναγνωρίζεις τις ήττες σου».
Είναι απαραίτητος ο αντικατοπτρισμός στην ιστορία της τέχνης; «Μα και βέβαια» απαντά. «Κάπως έτσι ξεκίνησε μέσα μου η μανία με τη ζωγραφική. Ως παιδί διάβαζα τις εγκυκλοπαίδειες που είχαμε στη βιβλιοθήκη, κοιτούσα τις εικόνες με τα έργα τέχνης. Τα ζήλευα και προσπαθούσα να τα αντιγράψω. Στα οικογενειακά τραπέζια, για να κερδίσω την προσοχή των μεγαλύτερων, έκανα γρήγορα σκίτσα των καλεσμένων. Η ευχέρειά μου στο σχέδιο μού έδινε την αυτοπεποίθηση που μου έλειπε. Αλλωστε, δεν ήμουν καλός σε τίποτα άλλο, ούτε καν στο ποδόσφαιρο. Στα 14 μου χρόνια πήγα στο Παρίσι και επισκέφθηκα τη Σχολή Καλών Τεχνών. Είχα ήδη αποφασίσει ότι θα γίνω ζωγράφος, σαν μια διέξοδος ζωής».
Στο ατελιέ του Κρεμονίνι
Ο Βερούκας πηγαίνει στη Γαλλία μόλις τελειώνει το σχολείο και μένει εκεί 12 χρόνια. Γνωρίζει και άλλους Ελληνες ζωγράφους που πήγαν για σπουδές: «Θυμάμαι να τραγουδάμε Μίκη Θεοδωράκη με τον Στέφανο Δασκαλάκη στον Σηκουάνα. Γνώρισα στη σχολή την Αννα Μαρία Τσακάλη, τη Μαρία Φιλοπούλου, την Ειρήνη Ηλιοπούλου, όλους τους μαθητές του Λεονάρντο Κρεμονίνι. Ολόκληρη την παρέα με την οποία συμπορευόμαστε ακόμα. Αρχικά πήγα στο ατελιέ ενός άλλου ζωγράφου, του Σεγκί. Εκείνος μου έκανε ένα μεγάλο δώρο και με έστειλε στον Κρεμονίνι λέγοντάς μου ότι ταιριάζω περισσότερο στο πνεύμα της δικής του δουλειάς. Ηταν η περίοδος κατά την οποία η χρήση των νέων τεχνολογικών μέσων είχε οδηγήσει σε αμφισβήτηση της ζωγραφικής του τελάρου».
Ο Κρεμονίνι υποστήριζε τις ιδέες του δυναμικά, σαν ακτιβιστής, θυμάται ο Αλέξης Βερούκας. «Η μαθητεία δίπλα σε αυτόν τον σπουδαίο δάσκαλο μας οδηγούσε συχνά στα άκρα. Θεωρούσε ότι ο άνθρωπος σε κρίση είναι πολύ πιο δημιουργικός. Ηθελε να αποκτήσουμε την εγρήγορση που θα μας οδηγούσε στην αυτοκριτική. Ενίσχυε τις αμφιβολίες μας για να βρούμε μόνοι μας τις λύσεις. Αν διαπίστωνε ότι η προσπάθεια μάς κατέβαλλε, τότε ερχόταν δίπλα μας στοργικά σαν πυροσβέστης, σαν συμπαραστάτης και μας βοηθούσε να βγούμε από το αδιέξοδο, να μη μείνουμε στο τέλμα. Ο Κρεμονίνι μού έμαθε το αλφάβητο. Ομως ο συγχρωτισμός με τους άλλους Ελληνες που ήταν στο ατελιέ του με βοήθησε να μάθω τις λέξεις, τις φράσεις, τη σύνταξη. Ακόμα είμαστε σε αυτήν την όσμωση, είμαστε αγαπημένοι».
Εμπορική επιτυχία
Ο Βερούκας ανήκει σε μια τυχερή γενιά καλλιτεχνών, που κατάφερε να βιοποριστεί μέσα από τη ζωγραφική. Ηταν μια εποχή όπου το βιοτικό επίπεδο στην Ελλάδα είχε ανέβει και που η απόκτηση έργων τέχνης δεν αφορούσε μονάχα τους συλλέκτες αλλά εύπορους επαγγελματίες που αποφάσιζαν να ζήσουν σε πολυτελή σπίτια. Η σημερινή κρίση μάς κάνει να κοιτάμε αυτήν την περίοδο της ανέφελης ευδαιμονίας με βλέμμα κριτικό. Πόσο επηρέασε η εμπορική επιτυχία την εξέλιξή του; «Το να έχει κανείς συνεχώς παραγγελίες είναι κάτι που οπωσδήποτε έχει συνέπειες στον τρόπο με τον οποίο δουλεύει. Θα έλεγα ψέματα αν δεν παραδεχόμουν ότι ορισμένες φορές ξεπατίκωνα παλαιότερες λύσεις, ντούμπλαρα έργα. Ολοι οι ζωγράφοι έχουν ζήσει τέτοια. Και ο αναμάρτητος πρώτος τον λίθον βαλέτω. Ούτε τούτο σημαίνει ότι δεν βάλαμε τα δυνατά μας σε άλλα έργα, δεν δώσαμε την ψυχή μας. Σίγουρα πάντως είμαστε μια γενιά που βρήκε ανταπόκριση στο κοινό και θα ήταν υποκριτικό να μην το αναγνωρίσουμε ως παράγοντα της δικής μας πορείας».
Η οικονομική ύφεση αλλάζει τα δεδομένα σε ολόκληρη τη ζωή μας. «Νομίζω ότι βρισκόμαστε σε συναγερμό. Οτι βιώνουμε τη συντέλεια. Αυτό μπορεί να λειτουργήσει θετικά στους ζωγράφους, υπό την έννοια ότι δεν υπάρχει πια περιθώριο για άχρηστα, κουτά πράγματα, για άσκοπους περιπάτους. Πρέπει να βρούμε τον δρόμο μας νωρίτερα, καθώς η τέχνη έχει έναν ρόλο ανακουφιστικό για όσους τη βλέπουν. Αν μπορούμε να συμβάλουμε με κάποιον τρόπο ως καλλιτέχνες στην εποχή της φθοράς και της κατεδάφισης, τότε οφείλουμε και εμείς να σταθούμε στο ύψος των περιστάσεων. Οι θεατές αντέχουν να βλέπουν μόνο αληθινά έργα και όχι διακοσμητικά αντικείμενα. Η ζωγραφική μπορεί να είναι θεραπευτική, να έχει ιαματική διάσταση μόνο μέσα από την αλήθεια».