Περνάμε την τρίτη ιστορική καμπή μετά το 1975 που το ενδιαφέρον για την Αθήνα φουντώνει. Ερχεται στον αφρό και σιγοβράζει. Σήμερα, για ευνόητους λόγους, η ανάγκη είναι επιτακτική, γίνεται για κάποιους μανία, το Διαδίκτυο αναπαράγει καθημερινά νοσταλγικές φωτογραφίες, η συνείδηση χαράσσεται. Αρχεία βγαίνουν στο φως, μικρά ή μεγάλα. Απορεί κανείς με τον πλούτο που μας δίνει η Ιστορική και Εθνολογική Εταιρεία της Ελλάδος, που έφερε στο προσκήνιο το ανεκτίμητο Φωτογραφικό της Αρχείο. Απορεί κανείς και σαστίζει για το πόσοι θησαυροί μας είναι άγνωστοι ακόμη.
Η τρίτη χρονική καμπή -για να εξηγηθώ- είναι η σημερινή. Είναι ένας δίαυλος με το 1975, όταν η αρχή της Μεταπολίτευσης απελευθέρωσε μια νέα ματιά για την πόλη. Το νεοκλασικό σπίτι έγινε σταδιακά «ιερό», η λέξη «διατηρητέο» εισήχθη στην καθομιλουμένη, η ενοχή και η απληστία συνυπήρχαν. Το 1990 άλλαξε πάλι η ματιά, εμβάθυνε προς την πολιτισμική ενδοχώρα των Ελλήνων στα Βαλκάνια, στη Μαύρη Θάλασσα, στις μητροπόλεις των αστών. Εφερε η πτώση του Τείχους μια άλλη ανάγκη για αυτογνωσία μέσα σε έναν στρόβιλο μετακινήσεων των ψυχολογικών ορίων.
Και τώρα, η Αθήνα του 2010-2013, μια πρωτεύουσα με χωνεμένα τραύματα (με ενσωματωμένη και σβησμένη την αναλαμπή του 2004) και με έκδηλη την ανάγκη να πιαστεί από κάπου. Σήμερα, περισσότερο ίσως παρά ποτέ, οι Αθηναίοι ζητούν ερείσματα. Το παρόν απογοητεύει, το παρελθόν περνάει και πάλι αναγκαστικά από τη σήραγγα της εξιδανίκευσης. Αλλά και πόση αλήθεια, πόση αντίφαση και κυρίως νοσταλγία (για κάτι που ίσως να μην υπήρξε ποτέ) κρύβει αυτή η ανάγκη για ομαδική, αστική ψυχοθεραπεία.
Ερχεται μια Αθήνα ανέλπιστη μέσα από το πολύτιμο Φωτογραφικό Αρχείο της Ιστορικής και Εθνολογικής Εταιρείας της Ελλάδος (ένα από τα πιο σημαντικά μουσεία της χώρας, στεγασμένο στην Παλαιά Βουλή) και μας βρίσκει σαν κύμα. Ατελείωτες όψεις δρόμων, κτιρίων και ανθρώπων, σαν μια χρονομηχανή από το 1880 ώς το 1980, αναρίθμητες λήψεις με προέλευση ιδιωτικά και κρατικά αρχεία που δωρήθηκαν στην εταιρεία. Αν υπάρχει κάτι που κάνει το αρχείο αυτό σαγηνευτικό είναι, πρώτον, ότι είναι ελάχιστα γνωστό και, δεύτερον, ότι έχει αναπάντεχες σκηνές δρόμου.
Θα το βρείτε σε ένα μεγάλο λεύκωμα με τίτλο «Αθήνα. Η πόλη-οι άνθρωποι-τα γεγονότα», ογκώδες, βαρύ, πυκνό, αλλά από αυτά που δεν θέλεις να τα αφήσεις από τα χέρια σου. Και δεν θέλεις να το αφήσεις, γιατί έχεις την πεποίθηση ότι «εκεί», στο βιβλίο αυτό, έχεις «και εσύ» ένα κομμάτι δικό σου. Δεν είναι υπερβολή.
Είναι συγκινητική η αθόρυβη δουλειά της Ιστορικής και Εθνολογικής Εταιρείας της Ελλάδος, που τη σφραγίζει η προσωπικότητα του κ. Ιωάννη Μαζαράκη. Η ιδέα για την έκδοση αυτού του λευκώματος είναι παλιά (ανήκει στην ακούραστη κυρία Αλίκη Σολωμού-Προκοπίου με τη μεγάλη προσφορά στο Φωτογραφικό Αρχείο της εταιρείας) αλλά μόλις τώρα έγινε πραγματικότητα, και πρέπει να πει κανείς και ένα μπράβο στην Περιφέρεια Αττικής για τη συμβολή της. Πρόκειται για μια έκδοση εθνικής πνοής, που μπορώ να την παραλληλίσω (σε όγκο και σημασία) με την έκδοση της Εμπορικής Τραπέζης για τη «Νεοκλασική Αρχιτεκτονική» το 1967. Το Φωτογραφικό Αρχείο της Ιστορικής και Εθνολογικής Εταιρείας (υπεύθυνη σήμερα είναι η κυρία Νίκη Μαρκασιώτη, η οποία μαζί με την επιμελήτρια κ. Ιφιγένεια Βογιατζή και την κ. Μπέτυ Χωριανοπούλου οργάνωσε την έκδοση του λευκώματος) καλείται σήμερα να αναλάβει έναν πιο εξωστρεφή ρόλο. Διότι με τη δημοσιοποίηση αυτού του υλικού, η Ιστορική και Εθνολογική Εταιρεία αποκτά αυτοδικαίως στη συνείδηση του κοινού έναν πιο πρωταγωνιστικό ρόλο στη μελέτη της αθηναϊκής ιστορίας, όπως αντιστοίχως το Μουσείο Μπενάκη, η Εμπορική Τράπεζα, η ΕΡΤ και το ΕΛΙΑ.
Είναι ένα δώρο για τους Ελληνες και μια τονωτική ένεση αισιοδοξίας. Γιατί η απόλαυση που αντλεί κανείς ξεφυλλίζοντας το άλμπουμ της Αθήνας συγκρίνεται μόνο με τη συνάντηση με έναν χαμένο φίλο.