ΤΖΩΝ ΜΙΚΛΕΘΟΥΕΪΤ- ΑΝΤΡΙΑΝ ΓΟΥΛΤΡΙΤΖ
Η εταιρεία: Σύντομη ιστορία μιας ιδέας που άλλαξε τον κόσμο
μτφρ. Αργύρης Παπυριόπουλος,Πανεπιστημιακές Εκδόσεις Κρήτης,σελ. 388
Το 1893 στο Λονδίνο, σ’ ένα θέατρο του Γουέστ Εντ, παιζόταν με επιτυχία μια θριαμβική οπερέτα: ο τίτλος του έργου ήταν «Ουτοπία Α.Ε.» ή «Τα άνθη της προόδου» – ένα θέμα, δηλαδή, που είχε να κάνει με τις μετοχικές εταιρείες περιορισμένης ευθύνης των μετόχων, τις γνωστές «ανώνυμες εταιρείες». Η οπερέτα σατίριζε τις εταιρείες που, επελαύνοντας ακάθεκτες, σάρωναν τα πάντα φουσκώνοντας ταυτόχρονα τις τσέπες των επενδυτών ή εξανεμίζοντας περιουσίες. Με την ολοκλήρωση του κύκλου της ιμπεριαλιστικής εξάπλωσης των μοναρχιών της Ευρώπης, ο Νόμος περί Ανωνύμων Εταιρειών του 1862 ήταν ακόμα μία αγγλική-βικτωριανή επινόηση που μεγαλούργησε στις ΗΠΑ και μετέβαλε δραματικά την όψη του πλανήτη από την πρώτη κιόλας εποχή της παγκοσμιοποίησης. Ο θεσμός εξαπλώθηκε, κατακτώντας και ορκισμένους αρνητές του, όπως το Κ.Κ. Κίνας ή τους εταίρους της Goldman Sachs. Ουδέποτε έλειψαν οι κοινωνικές αντιδράσεις εναντίον των πολυεθνικών, ούτε έχει κλείσει ο θεωρητικός και ο οικονομικοπολιτικός διάλογος για τη δράση, τα μέσα που χρησιμοποιούν και τους στόχους τους.
Ωστόσο, αυτοί οι ταραχοποιοί οργανισμοί προκάλεσαν οριστική ρήξη με το παρελθόν: παρακίνησαν εκατομμύρια ανθρώπους να εγκαταλείψουν τη γη τους· μετέβαλαν άρδην τον τρόπο ζωής, εργασίας και τις συνήθειες ολόκληρων κοινωνιών. Σήκωσαν τα κτίρια που έξυσαν τον ουρανό του Μανχάταν. Ταυτόχρονα, όμως, λεηλάτησαν τον πλούτο της Αφρικής, της Ασίας και της Λατινικής Αμερικής. Ο Ράδερφορντ Χέις, ο 19ος πρόεδρος των ΗΠΑ, είχε κρούσει τον κώδωνα του κινδύνου: «Αυτή η κυβέρνηση δεν πηγάζει πλέον από τον λαό, δεν εκπροσωπεί τον λαό, δεν υπηρετεί το συμφέρον του· αυτή η κυβέρνηση πηγάζει από τις εταιρείες, εκπροσωπεί τις εταιρείες, υπηρετεί τα συμφέροντα των εταιρειών».
Τρόπον τινά, εδώ, σκοπός του βιβλίου (καλή πρόταση των Πανεπιστημιακών Εκδόσεων Κρήτης) είναι να δείξει ότι αρκετοί θεράποντες της πολιτικής σκέψης και της κοινωνικής φιλοσοφίας έσφαλαν στις εκτιμήσεις τους: για τον Χέγκελ, θεμέλιο της νεότερης κοινωνίας θα ήταν το κράτος· για τον Μαρξ, η κολεκτίβα· για τον Λένιν και τον Χίτλερ, το πολιτικό κόμμα. Στους προνεωτερικούς χρόνους ολόκληρη ακολουθία αγίων και σοφών είχε ισχυριστεί κάτι παρόμοιο για την Εκκλησία, το φέουδο, τη μοναρχία. Οι δύο συγγραφείς, ο Τζον Μικλεθουέιτ και ο Αντριαν Γούλτριτζ, διευθυντής και αρχισυντάκτης του Economist αντίστοιχα, υποστηρίζουν ότι ο σημαντικότερος θεσμός στον κόσμο είναι η εταιρεία, με μοναδικό ίσως ανταγωνιστή την οικογένεια (θυμίζοντας, ταυτόχρονα, πως η πλέον περίβλεπτη οικογένεια του πλανήτη, η βρετανική βασιλική οικογένεια, από τα καπρίτσια και την εύνοια της οποίας εξαρτήθηκαν πολλές από τις πρώτες αγγλικές ανώνυμες εταιρείες, αυτοαποκαλείται, πλέον, «η φίρμα»).
Αντιπαράθεση απόψεων
Οι Μικλεθουέιτ και Γούλτριτζ πραγματεύονται το θέμα τους πάνω στην αντιπαράθεση επικριτών και υποστηρικτών που μαίνεται ακόμα από την εποχή των Βικτωριανών, αλλά και με βάση τη συγκυρία που θέλει τα αίτια ανόδου του καπιταλισμού, της ευημερίας της Δύσης και των εταιρειών να είναι σχεδόν αξεδιάλυτα. Επιχειρούν μια πλούσια χαρτογράφηση της ανόδου και της εξέλιξης του θαυμαστού αυτού οικονομικού οργανισμού με ένα πλήθος περιπτώσεων, από τους εμπόρους και μονοπωλιούχους του αρχαίου κόσμου, την Εταιρεία του Μισισιπή, των Νότιων Θαλασσών και των Ανατολικών Ινδιών, στις εταιρείες των σιδηροδρόμων, τη Σίλικον Βάλεϊ, τις πολυεθνικές και τη σκανδαλώδη Enron. Ανοίγουν στον αναγνώστη τους μια από τις πλέον ενδιαφέρουσες πτυχές της οικονομικής ιστορίας του κόσμου με επίκεντρο την ιστορία των εταιρειών, οι οποίες ξεκίνησαν ως κρατικά επιχορηγούμενα ιδρύματα και εξαπλώθηκαν, ως συνισταμένες του καπιταλισμού, προς όλες τις κατευθύνσεις επηρεάζοντας σύνορα, καινοτομίες, πολέμους, τέχνες, επιστήμη και… τη γλώσσα, δημιουργώντας προσδοκίες και προκαλώντας καταστροφές και, κυρίως, μεταλλασσόμενες σε «μικρές αβασίλευτες πολιτείες». Τέλος, θέτουν γόνιμα ερωτήματα γύρω από το μέλλον των εταιρειών.
Αυτός ο ιστορικός μοχλός της ευημερίας της Δύσης μπορεί να είναι μια αξιόπιστη ελπίδα για το μέλλον της λοιπής υφηλίου; Μπορεί ένας γαλαξίας ανταγωνιστικών μεταξύ τους εταιρειών να γίνει καταλύτης μιας καινοτόμου οικονομίας και να λειτουργήσει ως μηχανισμός οικονομικής αναζωογόνησης; Ναι, υπό προϋποθέσεις βέβαια, και πάντα ισορροπώντας ανάμεσα στην οικονομική και την πολιτική λογική.