Μια μικρή σειρά φωτογραφιών που φωτίζει, για μία φορά ακόμη, τον χαρακτήρα και τη δύναμη του ελληνικού λαού σε μια δύσκολη περίοδο της ιστορίας του, πουλήθηκε πρόσφατα σε δημοπρασία στην Αγγλία. Οι φωτογραφίες εικονίζουν κατοίκους της πόλης της Θεσσαλονίκης και της γύρω περιοχής κατά τη διάρκεια του Πρώτου Παγκοσμίου Πολέμου και της πυρκαγιάς που κατέστρεψε την πόλη και ελήφθησαν πιθανώς από έναν Αγγλο απλό στρατιώτη – έναν από τους 175.000, και περισσότερους, Αγγλους που υπηρετούσαν στο μέτωπο της Θεσσαλονίκης.
Τα φωτογραφικά αρνητικά περιέχονταν σε έναν παλιό φάκελο, στον οποίο σημειώνονταν στα αγγλικά «Salonika – Natives – Groups» («Η Θεσσαλονίκη – Ντόπιοι – Ομάδες»). Δεν υπάρχει το όνομα του φωτογράφου. Σε μία από τις φωτογραφίες, όμως, υπάρχει μία ομάδα Αγγλων στρατιωτών μαζί με νεαρούς Θεσσαλονικιούς. Αν και είναι δύσκολο να ταυτοποιήσει κανείς απόλυτα τα διακριτικά που φέρουν οι στρατιώτες στο πηλήκιό τους, μπορεί να πιθανολογήσει ότι ανήκαν στη δύναμη του Army Service Corps (Υπηρετικό Σώμα του Αγγλικού Στρατού).
Το ιππικό του Σλόπερ
Ο ρόλος αυτού του Σώματος ήταν να μεταφέρει στρατιωτικό υλικό και όχι να πολεμά στην πρώτη γραμμή. Εξαιτίας του βοηθητικού του ρόλου, το Σώμα -ASC στα αγγλικά- ονομάστηκε από τον υπόλοιπο αγγλικό στρατό «Ally Sloper’s Cavalry» («Το ιππικό του Αλι Σλόπερ»), από τον ήρωα μιας γελοιογραφίας στις εφημερίδες του 19ου αιώνα, τον Αλι Σλόπερ, έναν συμπαθητικό κατεργάρη που το έσκασε όταν ο σπιτονοικοκύρης πήγε να εισπράξει τα νοίκια του. Στην πραγματικότητα, όμως, το έργο του Σώματος ήταν και δύσκολο και επικίνδυνο. Στο Δυτικό Μέτωπο, δύο μέλη αυτού του Σώματος τιμήθηκαν με τον Σταυρό της Βικτωρίας (VC), όταν σκοτώθηκαν προσπαθώντας να μεταφέρουν τους πληγωμένους.
Πιθανολογούμε, λοιπόν, με αρκετή βεβαιότητα ότι ο φωτογράφος ήταν ένας από τους άνδρες του Ιππικού του Αλι Σλόπερ. Κατά την εκτέλεση των καθηκόντων του -τη μεταφορά υλικού για τις ανάγκες του αγγλικού στρατού- θα του είχε δοθεί η ευκαιρία να συναντήσει και να φωτογραφίσει κατοίκους των πόλεων και των χωριών όπου εργάστηκε.
Οι φωτογραφίες δείχνουν τη σκληρή ζωή των κατοίκων στους δρόμους της Θεσσαλονίκης και στα χωράφια. Σε μία από αυτές βλέπουμε γυναίκες και νέα κορίτσια να λαξεύουν πέτρες για να φτιάξουν έναν καινούργιο δρόμο. Ο Αγγλος δημοσιογράφος Χάρι Κόλινσον Ούεν, ο τότε συντάκτης της εφημερίδας «The Balkan News» («Τα Βαλκανικά Νέα»), περιέγραψε μια επίσκεψη του Ελευθερίου Βενιζέλου κατά την εκτέλεση έργων της μορφής αυτής στον δρόμο Θεσσαλονίκης – Σερρών, όπου οι κοπέλες σταμάτησαν για λίγο τη δουλειά και χόρεψαν για τον Βενιζέλο. Μετά την διάνοιξη του δρόμου, ο Κόλινσον Ούεν περιγράφει μία επίσκεψη του βασιλέα Αλέξανδρου που, θαυμάζοντας τον μοντέρνο αυτό δρόμο, αποφάσισε να οδηγήσει ο ίδιος το αυτοκίνητο επιστρέφοντας στη Θεσσαλονίκη. Οι σύμβουλοί του τρομοκρατήθηκαν όταν η ταχύτητά του ξεπέρασε τα 100 χιλιόμετρα την ώρα.
Και ελώδης πυρετός
Αλλά δεν ήταν μόνο η ζωή των εργατών που ήταν δύσκολη. Αν και ο φωτογράφος μας, ως μέλος του Ιππικού του Αλι Σλόπερ, δεν είναι πιθανόν να είχε συμμετάσχει ο ίδιος προσωπικά στις σφοδρές μάχες που δόθηκαν στην περιοχή της Δοϊράνης, θα πρέπει να σημειωθεί ότι για κάθε Αγγλο στρατιώτη που σκοτώθηκε ή τραυματίστηκε στο μέτωπο της Θεσσαλονίκης, είκοσι έπεσαν σοβαρά άρρωστοι. Το 1917, 63.000 άνδρες νοσηλεύονταν στα στρατιωτικά νοσοκομεία εξαιτίας ελώδους πυρετού.
Δεν ξέρουμε ακόμα το όνομα του φωτογράφου. Το Πολεμικό Μουσείο στο Λονδίνο (Imperial War Museum) διαθέτει μία άλλη συλλογή φωτογραφιών από το μέτωπο της Θεσσαλονίκης. Ο φωτογράφος Κρίστοφερ Ρέινολντς ανήκε και αυτός στη δύναμη του Ιππικού του Αλι Σλόπερ. Οι φωτογραφίες του δείχνουν Ελληνες σε γάμους στον Μπράλο και στη Γραβιά, αλλά είναι δύσκολο να πει κανείς με βεβαιότητα εάν ο γραφικός χαρακτήρας του Ρέινολντς είναι ο ίδιος με αυτόν του φωτογράφου μας.
Πέρα από κάθε αμφιβολία, όμως, ο φωτογράφος μας ήταν και αυτός ένας εξίσου συμπαθής άνθρωπος. Οι φωτογραφίες του είναι τόσο ζωντανές και αποκαλύπτουν κάποιον που συμπαθούσε τους ανθρώπους στα δύσκολα εκείνα χρόνια.