Ακόμα και για εκείνους που έχουν επισκεφθεί πολλές φορές τη Διεθνή Εκθεση Βιβλίου της Φρανκφούρτης, κάθε φορά είναι μια έκπληξη. Οχι μόνο γιατί είναι η παγκόσμια ετήσια παραγωγή του βιβλίου συγκεντρωμένη εκεί. Ούτε γιατί έχει κανείς τη δυνατότητα να δει όλες τις τυπογραφικές και εκδοτικές προτάσεις και τις αντίστοιχες αισθητικές από κάθε γωνιά της γης. Αλλά γιατί η Διεθνής Εκθεση Βιβλίου της Φρανκφούρτης είναι και μια εικόνα της κοινωνίας συνολικά.
Ποια ήταν τα σημαντικότερα στοιχεία της φετινής έκθεσης; Πολλά και διαφορετικά, τόσο για τη δυναμική κάποιων χωρών ή κάποιων περιοχών του πλανήτη όσο και για την κοινωνιολογία του βιβλίου.
– Πρώτος σταθμός το περίπτερο της τιμώμενης κάθε φορά χώρας, που φέτος ήταν η Νέα Ζηλανδία. Χωρίς να έχουν να επιδείξουν μεγάλα λογοτεχνικά ονόματα, έφεραν στη Φρανκφούρτη τη φρεσκάδα και το μεγαλείο της μίνιμαλ αισθητικής, έφτιαξαν το «νησί» τους στον χώρο του περιπτέρου και γύρω γύρω έβαλαν το νερό που είναι σημαντικό στοιχείο τους και έδωσαν χώρο σε όλες τις φωνές και τις πολιτισμικές εκφράσεις που κατοικούν σ’ αυτόν τον τόπο. Ηταν ίσως από τις καλύτερες παρουσίες τιμώμενης χώρας.
– Ιδιαίτερα δυναμική ήταν η παρουσία και η εμφάνιση των ισπανόφωνων χωρών και των χωρών του πρώην σοσιαλιστικού μπλοκ. Η Βραζιλία, που θα είναι τιμώμενη χώρα το 2013, είχε μια εντυπωσιακή και πολύ καλά οργανωμένη παρουσία, ένα εξαιρετικά καλαίσθητο περίπτερο και μια εύστοχη πολιτική ανάδειξης των συγγραφέων αυτής της ανερχόμενης χώρας. Ιδιαίτερα δυναμικό ήταν και το περίπτερο της Τουρκίας. Αντίθετα στο κινεζικό περίπτερο, τεράστιο σε έκταση, υπήρχε μόνο ένα video wall με τη φωτογραφία του φετινού νομπελίστα, του Μο Γιαν, και ελάχιστος κόσμος. Αντίστοιχες φωτογραφίες υπήρχαν και στους εκδότες του στις άλλες χώρες.
– Αυτή καθεαυτή η έκθεση θα μπορούσε να χαρακτηριστεί φέτος κάπως πεσμένη, χωρίς πολλά νέα βιβλία και με μια συνολική μείωση τίτλων από όλους τους εκδότες. Και παρά το εντυπωσιακό νούμερο των 7.384 εκθετών από όλο τον κόσμο, φέτος έφτασαν στη Φρανκφούρτη 200 εκδότες λιγότεροι. Ομως, η μείωση της παραγωγής σε τίποτα δεν μείωσε τη ζωντάνια των επισκεπτών – ιδιαίτερα των νέων παιδιών, που κάθε χρόνο έρχονται ντυμένοι με φανταχτερές πολύχρωμες στολές και περούκες υποδυόμενοι ήρωες μεσαιωνικών παραμυθιών. Τα υπαίθρια φαστ φουντ ήταν πάντα εκεί, τα λουκάνικα επίσης, καθώς και η μπίρα, και βεβαίως δεν έλειψαν ούτε οι μικροπωλητές και οι δημιουργοί χειροποίητων κατασκευών κάθε είδους. Και όπως κάθε χρόνο υπήρχαν συζητήσεις, ιδιωτικές και δημόσιες, για την τύχη και την πορεία του e-book, που φαίνεται ότι δεν κάνει τις προόδους που περίμεναν οι υποστηρικτές του.
– Τα γερμανικά περίπτερα στο Hall 4 συγκέντρωσαν και φέτος πλήθος κόσμου, ιδιαίτερα το Σαββατοκύριακο που η έκθεση είναι ανοιχτή στο κοινό και πωλούνται και βιβλία. Αντίθετα, μειωμένη ήταν η κίνηση στο εντυπωσιακής αισθητικής Hall 8, όπου παραδοσιακά συγκεντρώνονται οι αγγλοσαξωνικές εκδόσεις. Η διαφορά ήταν στον τρόπο προβολής των βιβλίων – προϊόντων τους.
Και αν όλα τα παραπάνω είναι μερικά αποσπασματικά στοιχεία της φετινής Διεθνούς Εκθεσης Βιβλίου υπήρχε και κάτι που ήταν και καθοριστικό και καθολικό: η απόλυτη ομογενοποίηση της αγοράς του βιβλίου. Τα απολύτως ίδια βιβλία, των ίδιων συγγραφέων, συχνότατα με το ίδιο εξώφυλλο που κυκλοφορούν σε εκδότες όλου του κόσμου. Το νέο βιβλίο της Τζ. Ρόουλινγκ, οι τρεις τόμοι του διεθνούς μπεστ σέλερ «Πενήντα αποχρώσεις του γκρι» της Ε. Λ. Τζέιμς, το νέο βιβλίο του Ιαν Μακ Γιούαν, της Ντόνα Λεόν, του Νταν Μπράουν…
Μόδα και πωλήσεις
Η φετινή Φρανκφούρτη ήταν η απόδειξη της απόλυτης κυριαρχίας του ταυτόχρονου μπεστ σέλερ, η επέκταση της βιομηχανίας του βιβλίου, η αναζήτηση του βιβλίου που θα ακουμπά στη μόδα της παγκόσμιας μυθολογίας και θα πουλήσει και η μείωση των εκδοτών που αναζητούν το καλό κείμενο και κάνουν ό,τι μπορούν για να υπάρχει στα βιβλιοπωλεία. Οσο για τους σταρ της έκθεσης, και αυτοί έλειψαν φέτος, αν εξαιρέσει κανείς τον Αρνολντ Σβαρτσενέγκερ, τον Ντανιέλ Κον Μπεντίτ, την Ντόνα Λεόν ή τη νομπελίστρια Χέρτα Μίλερ που παραβρέθηκε στην απονομή του ετήσιου -και πολύ έγκυρου- βραβείου Ειρήνης των Γερμανών εκδοτών, που φέτος, σε αντιπερισπασμό με το Νομπεέλ Λογοτεχνίας δόθηκε στον αντικαθεστωτικό Κινέζο Liao Υiwu.
Η φετινή έκθεση τελείωσε. Του χρόνου μας περιμένει… σάμπα!