Η Ευρώπη με τις πληγές της, τραύματα από το παρελθόν και ζητήματα που προβληματίζουν και δημιουργούν εντάσεις στο παρόν, απασχολούν δύο ταινίες που παρουσιάζονται στο Φεστιβάλ Κινηματογράφου Θεσσαλονίκης και έχουν ιδιαίτερη σχέση μεταξύ τους, πέρα από θεματολογική.
Η «Νεκρή Ευρώπη» του Τόνι Κράβιτς και η «Lore» της Κέιτ Σόρτλαντ είναι ταινίες με θέμα την Ευρώπη, που γύρισαν δύο Αυστραλοί, οι οποίοι μάλιστα είναι παντρεμένο ζευγάρι. Τόσο η «Νεκρή Ευρώπη», που βασίζεται στο μυθιστόρημα του Ελληνα της Αυστραλίας Χρήστου Τσιόλκα, όσο η «Lore» είναι οδοιπορικά ηρώων, οι οποίοι αποκαλύπτουν μυστικά και ιστορίες που στοιχειώνουν τις ζωές των ίδιων και των ανθρώπων γύρω τους.
Το ένα οδοιπορικό είναι σύγχρονο, με φόντο μια Ευρώπη σε σύγχυση, κοινωνική και οικονομική κρίση και προβλήματα που προκύπτουν από το μεταναστευτικό ζήτημα. Το άλλο οδοιπορικό διαδραματίζεται στο παρελθόν, με φόντο τον Β΄ Παγκόσμιο Πόλεμο και μια Ευρώπη σε κρίσιμη καμπή, που αλλάζει σελίδα μετά την πτώση του ναζισμού.
Οι κεντρικοί ήρωες και στις δύο ταινίες μοιράζονται ένα κοινό σημείο: ανακαλύπτουν τα καλά κρυμμένα μυστικά και ψέματα που βαραίνουν τόσο τις οικογένειές τους. Και στις δυο ταινίες τα μυστικά αυτά αναπτύσσονται γύρω από το δίπτυχο ναζισμός – εβραϊσμός, και βρίσκονται μπροστά σε κρίσιμες αποφάσεις για τη ζωή τους.
Στη «Νεκρή Ευρώπη», που εκτός από τους Γιούεν Λέσλι, Μάρτον Τσόκας και Κόντι Σμιτ Μακ Φι εμφανίζονται οι Θάνος Σαμαράς, Δανάη Σκιάδη, Ζωζώ Ζάρπα, Αλεξάνδρα Παντελάκη και Αλέξανδρος Μυλωνάς, ένας Αυστραλός φωτογράφος ελληνικής καταγωγής, ο Αϊζακ, ταξιδεύει στην Ελλάδα για να παρουσιάσει τη δουλειά του και αποφασίζει να πάρει μαζί του και να σκορπίσει στην πατρίδα την τέφρα του πατέρα του. Φτάνοντας στο χωριό του, αντιλαμβάνεται ότι υπάρχει ένα οικογενειακό μυστικό, που κάποιοι θεωρούν ότι είναι κατάρα. Θα ταξιδέψει στο Παρίσι και θα βρει και άλλες λεπτομέρειες και σε ένα περιβάλλον όπου οι ρατσιστικές απόψεις και εντάσεις κορυφώνονται, τη στιγμή που αυξάνονται οι αριθμοί των μεταναστών, ο Αϊζακ θα μάθει τελικά το μυστικό της οικογένειας που σχετίζεται με ένα μικρό Εβραιόπουλο.
Οπως λέει ο Κράβιτς, θεωρεί ότι οι ρίζες της «Νεκρής Ευρώπης» βρίσκονται στην αρχαία τραγωδία. «Βρήκα το βιβλίο του Τσιόλκα έντιμο, ποιητικό, ενοχλητικό και ερωτικό. Μου θύμισε τα παραμύθια των Γκριμ και τις βίαιες ιστορίες για παιδιά που άκουγα από τους Γερμανοεβραίους παππούδες μου. Ο Τσιόλκας είναι από τους λίγους σύγχρονους συγγραφείς στην Αυστραλία που δεν φοβούνται να φωτίσουν ό,τι βρίσκουμε «άβολο» και δίνει φρέσκια ματιά στα θύματα της Ευρώπης, τόσο στο παρελθόν όσο και στο παρόν. Η ταινία αφορά τους ξεχασμένους ανθρώπους της Ευρώπης, τους χαρακτήρες που άλλοι Ευρωπαίοι εύχονταν να μην υπήρχαν. Ενα πρόβλημα που απλώς εύχονταν ότι θα έφευγε μακριά. Η «Νεκρή Ευρώπη» αφορά την ιστορία, την ενοχή και τα μυστικά, πώς οι αμαρτίες των πατέρων περνούν στα παιδιά».
Πολύ κοντινή θεματολογικά είναι η «Lore» της Κέιτ Σόρτλαντ, η οποία είναι και η πρόταση της Αυστραλίας για το ξενόγλωσσο Οσκαρ, αφού αν και αυστραλιανή παραγωγή είναι γυρισμένη στα γερμανικά. Η ιστορία διαδραματίζεται το 1945 στη Γερμανία που διαλύεται κάτω από τα χτυπήματα των Συμμάχων. Η νεαρή Λόρε βλέπει τους ναζί γονείς της να φυλακίζονται, χωρίζεται από τα μικρότερα αδέλφια της και με τα άλλα της αδέλφια προσπαθεί να φτάσει στο σπίτι της γιαγιάς της στον Βορρά. Στη διαδρομή τους στη Γερμανία που καταρρέει, θα συναντήσουν τον Τόμας, έναν νεαρό Εβραίο πρόσφυγα, και μαζί θα συνεχίσουν να προχωρούν, παρά την επιφύλαξη, το μίσος, αλλά και την έλξη που η Λόρε νιώθει για εκείνον. Για να επιβιώσει, θα πρέπει να μάθει να εμπιστεύεται κάποιον που έμαθε ότι πρέπει να μισεί. Και για να συνεχίσει, θα πρέπει να κοιτάξει πίσω και να δει τη σκοτεινή πλευρά της οικογένειάς της και της Γερμανίας.
Οπως εξηγεί η Σόρτλαντ: «Ο πατέρας της Λόρε το 1939 ήταν ήρωας πολέμου και το 1945 εγκληματίας. Ηθελα να καταλάβω τι φέρνει αυτό στην ψυχή ενός παιδιού. Πώς μεγαλώνει ένα παιδί γνωρίζοντας ότι οι πιο κοντινοί του άνθρωποι έχουν διαπράξει αδιανόητα εγκλήματα και ότι, ενώ ζούσαν την καθημερινότητά τους, ταυτόχρονα συνέβαινε μια γενοκτονία. Αυτό που με τράβηξε στην ιστορία και κατά διαστήματα με απωθούσε και με εξαγρίωνε ήταν η ευκαιρία να ψάξω, στις γκρίζες περιοχές, τη ρομαντική αποφασιστικότητα της ηρωίδας να συνεχίζει να πιστεύει, ακόμη και όταν η Γερμανία είχε ηττηθεί. Ο Χίτλερ έλεγε «οι αδύναμοι πρέπει να απομακρυνθούν. Θέλω νέους άντρες και γυναίκες που να υπομένουν τον πόνο». Η Λόρε αισθάνεται υποχρέωσή της να υπομένει αυτόν τον πόνο χωρίς παράπονο».
Αφιερώματα
Το 53ο Φεστιβάλ Κινηματογράφου Θεσσαλονίκης (2 – 11 Νοεμβρίου) φιλοξενεί αφιερώματα στο έργο του Ακι Καουρισμάκι, του Μπαχμάν Γκομπαντί και του Αντρέας Ντρέζεν, οι οποίοι εκπροσωπούν τις εθνικές τους κινηματογραφίες, της Φινλανδίας, του Ιράν και της Γερμανίας αντίστοιχα, μέσα από τα προσωπικά στοιχεία που κάνουν τις ταινίες τους να ξεχωρίζουν. Το τμήμα «Ματιές στα Βαλκάνια» έχει προγραμματίσει το βασικό του αφιέρωμα με θέμα τις ταινίες του Κριστιάν Μουντζίου, ο οποίος έβαλε στον κινηματογραφικό χάρτη των φεστιβάλ το νέο σινεμά της Ρουμανίας. Ταινία έναρξης είναι το «Holy Motors» του Λεός Καράξ, ένα ατμοσφαιρικό φιλμ, στο οποίο παίζουν οι Εύα Μέντες, Ντενί Λαβάντ και Κάιλι Μινόγκ, ενώ στην τελετή λήξης θα προβληθεί το «Στη χώρα των άλλων» του Κορεάτη Χονγκ Σανγκ-Σου, με την Ιζαμπέλ Ιπέρ. Οι ελληνικές ταινίες που θα κάνουν πρεμιέρα στη Θεσσαλονίκη είναι 14, ενώ στο διεθνές διαγωνιστικό τμήμα συμμετέχουν οι ταινίες «Το αγόρι τρώει το φαγητό του πουλιού» του Εκτορα Λυγίζου, που ήδη έχει προβληθεί σε διεθνή φεστιβάλ, και η «Χαρά» του Ηλία Γιαννακάκη. Το φεστιβάλ, τέλος, κάνει ένα αφιέρωμα στον Θόδωρο Αγγελόπουλο, με την προβολή τριών ταινιών, μία ημερίδα και μία συναυλία της Ελένης Καραΐνδρου.