1941, και στους δρόμους του Σικάγου ο αχός του ιστορικά πιο αιματηρού πολέμου ηχεί ακόμα ως μια ακαθόριστη βοή στον ορίζοντα. Μέσα σε κάποιο από τα πολυάριθμα μπαρ της αμερικανικής μητρόπολης ο νεαρός -τότε- Nathaniel Adams Cole (ευρέως γνωστός ως Nat King Cole) με μια «φωνή από βαμβάκι» και με την ανάλαφρη συνοδεία του πιάνου του, αρχίζει να τραγουδάει, εξυμνώντας τις χαρές τού να είσαι πολίτης και όχι στρατευμένος στο πεδίο της μάχης. Ολα αυτά σε ρυθμούς τζαζ: μια μουσική που παρά την εξέλιξη και τη διάδοσή της από τις αρχές του προηγούμενου αιώνα, συνεχίζει να θεωρείται από πολλούς ιδιόμορφη ή ακουστικά δυσπρόσιτη, ίσως επειδή απλώς «ξεφεύγει» από τα μέτρα και τη δομή της ποπ και ροκ μουσικής.
Εκτός του ότι η «φωνή-βάλσαμο» του Cole (χαρακτηρισμό που του έδωσε σε μεταγενέστερα χρόνια ο τραγουδιστής Aaron Neville) κατάφερε να κάνει το άκουσμα της τζαζ πιο «εύπεπτο» σε μαζική κλίμακα, έφερε και μία επιπλέον ανατροπή: την ένθερμη αποδοχή της «έγχρωμης» μουσικής από το λευκό κοινό της Αμερικής, σε μια εποχή που η «γκετοποίηση» της μουσικής τζαζ και μπλουζ ήταν ανάλογη της περιθωριοποίησης της φυλής των δημιουργών της.
«Με το τραγούδι του, κατευνάζει και την πιο ανήσυχη ψυχή» λέει για τον μεγάλο του αδελφό ο βενιαμίν της οικογένειας, Freddy Cole, με τον οποίο συναντηθήκαμε στο Λος Αντζελες έπειτα από μια συναυλία που έδωσε μπροστά σε ολιγάριθμο κοινό. Ο Freddy, παρ’ ότι δώδεκα χρόνια νεότερος του Nat, αρχίζει κι αυτός να παίζει πιάνο πριν συμπληρώσει το πέμπτο έτος της ηλικίας του, αφού ήταν «περιστοιχισμένος από μουσική», ενώ στο σπίτι των Cole, συχνοί καλεσμένοι είναι θρυλικές φιγούρες της τζαζ, όπως ο Duke Ellington, ο Count Basie και ο Lionel Hampton, οι οποίοι εκτός από μουσική παρέα, ήταν και «φανατικοί οπαδοί της μαγειρικής της μητέρας μας!».
Γονιδιακό θέμα
Ο Freddy ως έφηβος μετακομίζει στη Νέα Υόρκη σε μια προσπάθεια αποφυγής της (αναπόφευκτης) σύγκρισής του με τον μεγάλο -και ήδη τρανό- αδελφό του. Εκεί αγωνίζεται να βρει τη δική του «φωνή», μεταφορικά αλλά κυρίως κυριολεκτικά, καθώς η ομοιότητα της χροιάς μεταξύ των δύο αδελφών είναι προφανής. «Μα είμαι σίγουρος ότι και στη δική σου οικογένεια υπάρχουν ομοιότητες μεταξύ σας όσον αφορά τη χροιά της φωνής σας. Είναι γονιδιακό το θέμα!» μου λέει με αφοπλιστική απλότητα κι εγώ χαμογελάω με την (ακούσια) σύγκρισή μας με την οικογένεια Cole, της οποίας η μουσική δυναστεία κέρδισε τον χαρακτηρισμό «οι Κένεντι της τζαζ». Συνεχίζει να μιλάει με έκδηλη τρυφερότητα για την οικογένειά του, συμπεριλαμβανομένης και της διάσημης ανιψιάς του (και κόρης του Nat King Cole) Natalie Cole, που ήταν κι αυτή στο κοινό του εκείνο το βράδυ. «Μα η οικογένεια είναι ό,τι πιο σημαντικό έχω σ’ αυτή τη ζωή»…
Μόνιμος κάτοικος Ατλάντας και 81 ετών, ήδη, ο «βενιαμίν», τελικά κατάφερε όχι μόνο να απεγκλωβιστεί από τη σκιά του μεγάλου του αδελφού αλλά και να αγαπήσει (έστω και έπειτα από πολλά χρόνια) την τιμητική αυτή σύγκριση με έναν από τους επικρατέστερους ερμηνευτές της τζαζ «ο οποίος απλώς τυχαίνει να είναι και αδελφός μου». Αλλωστε, οι 22 δίσκοι που έχει παρουσιάσει κατά τη διάρκεια της καριέρας του μαρτυρούν από μόνοι τους την ξεχωριστή και «αυτόφωτη» θέση του στο μουσικό στερέωμα της τζαζ. Και ενώ οι New York Times τον αποκαλούν τον «πιο εκφραστικό ερμηνευτή της τζαζ εν ζωή», αυτός αποφεύγει την προσκόλληση στο παρελθόν και τη σύγκριση του παρόντος με τις πάλαι πότε ένδοξες εποχές της τζαζ «γιατί το τώρα δεν έχει ακόμα τελειώσει».
Πρώτα οι άνθρωποι, μετά η μουσική
– Μεγαλώσατε μέσα σε μία άκρως μουσικόφιλη οικογένεια και από το σπίτι σας περνούσαν οι μεγαλύτερες μορφές της τζαζ, όπως ο Duke Ellington και ο Lionel Hampton, μεταξύ άλλων. Μιλήστε μας γι’ αυτούς και για το πώς το περιβάλλον εκείνο διαμόρφωσε τη μουσική σας ταυτότητα.
– Μου είναι δύσκολο να διακρίνω τους ακριβείς τρόπους με τους οποίους με επηρέασε η οικογένειά μου, γιατί όλα άρχισαν πολύ νωρίς και σε ένα μάλλον πρώιμο και ασυνείδητο επίπεδο. Αρχισα να παίζω πιάνο στα 5 μου και αυτό ήταν, αναμφισβήτητα, το μεγαλύτερο δώρο που μου έκαναν σε όλη μου τη ζωή. Το Σικάγο εκείνη την εποχή ήταν μια Μέκκα για την τζαζ μουσική και το σπίτι μας ήταν ανοιχτό για όλους τους τζαζίστες-φίλους, με τους οποίους περνούσαμε τις βραδιές μας παίζοντας αλλά και κουβεντιάζοντας για μουσική. Αλλες φορές έρχονταν απλώς για να απολαύσουν τη μαγειρική της μητέρας μας! Αυτό που θυμάμαι πιο πολύ για τον Ellington, ήταν το πόσο ευγενικός και καλότροπος ήταν με όλους. Ενας πραγματικός τζέντλεμαν… Ανθρωπος με πολύ «λεπτά» συναισθήματα, καλοδιαβασμένος αλλά και ευρηματικότατος ως συνομιλητής! Παρά τα αδιαμφισβήτητα μουσικά του επιτεύγματα, δεν τον θυμάμαι ως τρανό μουσικό αλλά ως έναν όμορφο άνθρωπο.
– Πώς θυμάστε τα παιδικά σας χρόνια μαζί με τον μεγάλο σας αδερφό, Nat King Cole;
– Ηταν ένας πολύ στοργικός μεγάλος αδελφός. Αυτό που μας έδενε πιο πολύ δεν ήταν -αν το πιστεύεις- η κοινή μας αγάπη για τη μουσική, αλλά για το μπέιζμπολ, για το οποίο ήμασταν και οι δύο εξίσου παθιασμένοι. Πηγαίναμε σε πολλούς αγώνες μαζί και ο Νατ με έμαθε να είμαι φίλαθλος.
– Πώς θα τον περιγράφατε σε κάποιον που τον γνωρίζει μόνο ως μουσικό θρύλο;
– Ο Νατ ήταν από τους πιο απλούς και προσιτούς ανθρώπους που ήξερα. Θα μιλούσε ακόμα και σε μια κολόνα αν του απηύθυνε τον λόγο! (γέλιο). Νοιαζόταν πολύ τους ανθρώπους γύρω του και το έδειχνε με πολύ τρυφερό τρόπο. Η πρώτη του μέριμνα, ακόμα και στη δουλειά του, δεν ήταν η μουσική, αλλά οι άνθρωποι που τον περιστοίχιζαν. Αγαπούσε πολύ και το κοινό του, τον έτρεφε αυτή η σχέση. Νομίζω ότι οι δυο πιο θερμοί άνθρωποι που έχω γνωρίσει στη ζωή μου ήταν ο Νατ και ο πατέρας μας. Δεν θα ξεχάσω ποτέ τον αντίκτυπο που είχε αυτό στη ζωή μου.
– Ενα από τα πιο γνωστά σας κομμάτια λέγεται «I’M Not My Brother, I’M Me». Η χροιά της φωνής σας θυμίζει σίγουρα πολύ τον αδερφό σας. Αισθανόσασταν την ανάγκη να διαχωρίσετε τον εαυτό σας από τη σκιά του;
– Ναι, οι φωνές μας σίγουρα μοιάζουν πολύ, αν και νομίζω ότι αυτό ισχύει μεταξύ αδελφών σε πολλές οικογένειες! Στην αρχή της καριέρας μου, ήταν κάτι που με είχε απασχολήσει μέχρι να βρω σιγά σιγά τη δική μου ταυτότητα, ώστε να διαφοροποιηθώ από την ομπρέλα της διασημότητας του Νατ. Με τα χρόνια, η σύγκριση όχι μόνο δεν με πειράζει, αλλά με κολακεύει πλέον. Στο κάτω κάτω της γραφής, το μόνο στο οποίο μπορώ να αποσκοπώ είναι να κάνω τη δουλειά μου καλά, ώστε το κοινό να φεύγει ενθουσιασμένο. Το θέμα της σύγκρισης, πλέον, δεν με αφορά…
– Στην εμφάνισή σας εδώ στο Λος Αντζελες παραβρέθηκε και η ανιψιά σας, Natalie Cole. Μιλήστε μας για τη σχέση σας μαζί της.
– Καταρχάς είναι μια σχέση θαυμασμού. Θαυμάζω όλα αυτά που έχει καταφέρει η Natalie στη ζωή και στην καριέρα της. Είμαστε πολύ κοντά από τότε που ήταν παιδάκι και πάντα υπήρχε το αμοιβαίο συναίσθημα υποστήριξης της καριέρας του ενός από τον άλλο.
Η Αθήνα μίλησε στην καρδιά μου
– Πώς θα συγκρίνατε τη μουσική σκηνή τζαζ στην Αμερική -και συγκεκριμένα του Σικάγου, τη δεκαετία του ’50- με τη σύγχρονη τζαζ;
– Εκείνη η εποχή δεν πρόκειται να υπάρξει ξανά, ποτέ. Οι δρόμοι του Σικάγου τότε πλημμύριζαν από μουσική και η τζαζ ήταν τρόπος ζωής. Η κίνηση στα τζαζ μπαρ αλλά και η ενέργεια της πόλης έχει αλλάξει από τότε. Τώρα υπάρχουν πιο πολλά είδη τζαζ, άλλα πιο πειραματικά, άλλα πιο πολύ βασισμένα στον αυτοσχεδιασμό, κάτι το οποίο σπάνιζε τότε. Η πόλη συνεχίζει να έχει έναν έντονο μουσικό παλμό, πάντως και το καλό με το Σικάγο είναι ότι ακόμα και τώρα μπορεί ένας μουσικός να βγάζει το ψωμί του παίζοντας μουσική.
Η αλήθεια είναι ότι προσπαθώ να μη ζω στο παρελθόν, παρότι αυτό ήταν ένδοξο, αλλά απλώς να το κρατάω ως μια όμορφη ανάμνηση. Κατά τα άλλα, μου είναι δύσκολο να συγκρίνω το τότε με το τώρα, γιατί το τώρα δεν έχει τελειώσει ακόμα. Και συνεχίζω, στα 80 μου, να περνάω καλά, κάνοντας αυτό που πάντα έκανα.
– Πριν από μερικά χρόνια εμφανιστήκατε σε συναυλιακό χώρο και στην Ελλάδα. Τι αίσθηση σας δημιούργησε η Αθήνα ως επισκέπτη;
– Η πόλη αυτή μίλησε στην καρδιά μου. Ηταν μια μαγική εμπειρία για μένα να βρίσκομαι στην Ελλάδα, μια χώρα που είχα μυθοποιήσει από τα παιδικά μου χρόνια, διαβάζοντας για τον πολιτισμό της στα σχολικά μου βιβλία. Μπορούσα να φανταστώ την αρχαία αίγλη της μέσα από τα ιστορικά μνημεία που επισκέφθηκα. Ηταν ένα πρωτόγνωρο συναίσθημα να βρίσκομαι μπροστά σε μνημεία που έχουν σταθεί στο πέρασμα τόσων αιώνων. Εγώ, ξέρετε, είμαι από το Σικάγο, δεν έχουμε τέτοια πράγματα εκεί…(γέλιο).