Οταν οι Κύπριοι ή οι Ελληνες της διασποράς μιλούν για την πατρίδα προσθέτουν στο τέλος, τρυφερά, μια κτητική αντωνυμία. Στη συζήτησή μας, η Τασούλα Χατζητοφή λέει συχνά «η Κύπρος μας», σαν να είναι ένα συγγενικό πρόσωπο που χρήζει φροντίδας.
Αλλωστε, η ίδια έχει κάνει τα πάντα για το νησί της. Από το 1987, η δυναμική επιχειρηματίας από την Αμμόχωστο έχει καταφέρει να εντοπίσει ανά τον κόσμο εκατοντάδες κλεμμένους πολιτιστικούς θησαυρούς από το κατεχόμενο μέρος.
Η επιμονή της οδήγησε το 1997 τη γερμανική αστυνομία στα χνάρια του διαβόητου Τούρκου αρχαιοκάπηλου Ντικμέν, ο οποίος βρέθηκε με 350 κυπριακά αντικείμενα στην κατοχή του. Εξαιτίας όμως μιας σειράς λάθος χειρισμών βρίσκονται ακόμα σε αποθήκες στη Βαυαρία, αναμένοντας την τελική εκδίκαση της υπόθεσης.
Η Χατζητοφή, που έφυγε σε νεαρή ηλικία για σπουδές στη Βρετανία, εγκαταστάθηκε μόνιμα στην Χάγη, όπου και χρημάτισε επίτιμη πρόξενος της Κύπρου για πολλά χρόνια.
Με βάση την ολλανδική πόλη, συντόνιζε τον αγώνα κατά των «Εμπόρων του Θεού», που είχαν συλήσει τις βυζαντικές εκκλησίες των κατεχομένων. Συμμαχός της ήταν ο Μακαριστός Αρχιεπίσκοπος Χρυσόστομος, που την συνέδραμε διοικητικά, νομικά, οικονομικά και ηθικά.
Η επιχειρηματίας σήμερα καταπιάνεται περισσότερο με θέματα πολιτιστικής διπλωματίας, θεωρώντας ότι έφτασε η ώρα για την Κύπρο αλλά και την Ελλάδα να εκμεταλλευτούν το μεγάλο συγκριτικό τους πλεονέκτημα.
Η Τασούλα Χατζητοφή ήρθε στην Ελλάδα την περασμένη εβδομάδα για μια διάλεξη στο Βυζαντινό και Χριστιανικό Μουσείο.
Μίλησε στην «Κ» για το νέο της εγχείρημα που ονομάζεται Walk of Truth, το οποίο αποβλέπει στη συμφιλίωση αντιμαχόμενων πλευρών στην Κύπρο και σε άλλα μέρη του πλανήτη, μέσα από τον πολιτισμό και τη γνώση της Ιστορίας.
Για εκείνη η συμφιλίωση δεν ήταν εύκολη υπόθεση. Ακόμα παλεύει μέσα της. «Οταν έγινε εισβολή στην Κύπρο ήμουν 15 ετών. Μέσα σε λίγες ημέρες η ζωή μου άλλαξε για πάντα. Χάσαμε ό, τι είχαμε. Δεν μιλώ για το σπίτι ή για την περιουσία. Εχασα τα παιδικά μου χρόνια, τις αναμνήσεις, την πόλη που μεγάλωσα, την ξενοιασιά, τις εκκλησίες. Ηταν μια βάρβαρη ενηλικίωση, που άφησε σε όλους τους Ελληνοκύπριους ένα τεράστιο τραύμα που δεν έφυγε ποτέ.
»Η λέξη «Τούρκος» είχε και έχει τεράστια συναισθηματική φόρτιση για εμάς. Και είμαι σίγουρη πως όποιος λέει ότι έχει παραμερίσει αυτά τα βιώματα και δεν τον επηρεάζουν πια, αρνείται την πραγματικότητα. Αυτό που με σφράγισε προσωπικά είναι η επίγνωση ότι κανείς δεν μπορεί να σε σώσει.
»Εμαθα να πολεμάω μόνη μου και να μην το βάζω ποτέ κάτω. Επίσης, περισσότερο από τους Ελληνες, εμείς οι Κύπριοι έχουμε ενσυναίσθηση της ευθύνης της πατρίδας. Παραμένουμε ένα μικρό μέρος, με λίγο πληθυσμό και δύσκολους γείτονες» λέει η Χατζητοφή.
Οταν εγκαταστάθηκε στη Χάγη ξεκίνησε μια εταιρεία ανθρώπινου δυναμικού και πληροφορικής με σημαντικούς πελάτες. Παθιασμένη με τις κυπριακές υποθέσεις, ενεργοποιήθηκε άμεσα, προσπαθώντας να ενημερώσει τους Ολλανδούς.
Μέσα από την εμπλοκή στο lobbying υπέρ του νησιού της έμαθε για πρώτη φορά τι σημαίνει διακίνηση παράνομων αρχαιοτήτων.
Οι λαθρέμποροι την πλησίασαν στο προξενείο να τη ρωτήσουν αν ενδιαφέρεται να αγοράσει κάποιους από τους θησαυρούς που προέρχονταν από τα κατεχόμενα.
«Ηθελαν να μου πουλήσουν τμήμα από τα περίφημα μωσαϊκά της Παναγίας της Κανακαριάς, του Αποστόλου Ανδρέα και του Αποστόλου Θωμά. Τότε μου φαινόταν ανήκουστο ότι κάποιος θα μπορούσε να μπει σε μια εκκλησία και να αποτοιχίσει τα κεφάλια των Αγίων. Αλλωστε οι Ελληνοκύπριοι δεν μπορούσαν να πάνε στα κατεχόμενα με την εισβολή και έτσι κανείς δεν είχε συνειδητοποιήσει το μέγεθος της καταστροφής που είχαν προκαλέσει οι αρχαιοκάπηλοι».
Βιασμός σε μνημεία
«Η πρώτη μου αντίδραση», θυμάται η Χατζητοφή, «ήταν πολύ έντονη. Αισθάνθηκα ότι κάποιος αποκεφάλισε έναν Αγιο, τον δικό μου Αγιο, αυτόν που προσκυνούσαν οι πρόγονοι και οι γονείς μου, που στεκόταν εκεί από τον 6ο αιώνα, για να τον πουλήσει σε έναν συλλέκτη που θα τον έβαζε στο σαλόνι του.
Θύμωσα τόσο πολύ που αποφάσισα να βρω τους δράστες. Ταυτόχρονα άρχισα να ανησυχώ και για έναν ακόμα λόγο. Οταν οι Τούρκοι επέτρεπαν να συμβαίνει κάτω από τα μάτια τους ένας τέτοιος βιασμός σε μνημεία και εκκλησίες, όταν άλλαζαν τα ελληνικά ονόματα δρόμων και πόλεων με τουρκικά, όταν έφερναν εποίκους στα σπίτια μας, θα απάλειφαν για πάντα την ελληνική ταυτότητα των κατεχόμενων.
»Κάπως έτσι άρχισα να κυνηγώ κάθε υπόθεση αρχαιοκαπηλίας που αφορούσε την Κύπρο και μετά από λίγο βρέθηκα στα χνάρια του Ντικμέν».
Πολλές υπηρεσίες, αστυνομίες διαφορετικών χωρών, αλλά και η Κυπριακή Εκκλησία συνεργάστηκαν με τη Χατζητοφή για να συντελεστεί η μεγάλη επιτυχία του 1997.
«Παρότι τα καταφέραμε τότε, το διαφορετικό νομικό πλαίσιο της Γερμανίας δεν μας επέτρεψε να τα επαναπατρίσουμε. Οι καταστροφές στις εκκλησίες έγιναν από το 1974 ώς το 1978 και τα αδικήματα κινδύνευαν με παραγραφή. Σήμερα ο Ντικμέν είναι ελεύθερος.
»Ακόμα η υπόθεση εκκρεμεί και δεν έχουμε προχωρήσει σωστά. Σε αυτό το θέμα έχουμε πολλά να διδαχθούμε από τους Εβραίους που πέτυχαν να πάρουν πίσω τους θησαυρούς που άρπαξαν οι ναζί».
Με την παύση της Χατζητοφή από τη θέση της επίτιμης προξένου, η Κύπρος δεν συνέχισε να κυνηγά με το ίδιο πάθος το θέμα της επιστροφής. Η ίδια, σε μια προσπάθεια να κατανοήσει καλύτερα τους Τούρκους, άρχισε να μαθαίνει τουρκικά στη Χάγη.
«Βρήκα έναν Τούρκο δάσκαλο μεγαλωμένο στην Ολλανδία, αλλά δεν ήθελα καν να τον βάζω σπίτι μου. Συναντιόμασταν στο γραφείο. Σε λίγο κατάλαβα ότι ο Ερχαν ήταν ένας εξαιρετικός άνθρωπος. Αρχίσαμε να μιλάμε για τις πατρίδες μας, τα γεγονότα της Κύπρου. Δεν ήξερε πολλά.
»Υστερα καθιερώσαμε να περπατάμε κάθε Κυριακή, παρέα Ελληνες και Τούρκοι και να ακούμε ο ένας την άποψη του άλλου με σεβασμό. Κάποιοι συμπατριώτες μου το πήραν στραβά, αλλά εγώ δεν φοβόμουν τίποτα, διότι είμαι πεπεισμένη για τον πατριωτισμό μου».
Μαζί με τον Ερχαν επισκέπτονται την Κωνσταντινούπολη πριν από μερικά χρόνια. Η εμπειρία είναι αποκαλυπτική: «Κατάλαβα τότε πως ο πολιτισμός μπορεί και πρέπει να ενώνει τους ανθρώπους. Είναι το κοινό μας παρελθόν, το κοινό σημείο αναφοράς.
Γι’ αυτό και στους πολέμους είναι το πρώτο πράγμα που καταστρέφουν. Τα μνημεία, τις εκκλησίες, την κληρονομιά. Ετσι έφτιαξα τη μη κερδοσκοπική οργάνωση Walk Of Truth, που έχει αυτή τη στόχευση. Συναδέλφωση μέσα από τον πολιτισμό».
Πώς θα αλλάξει η κακή εικόνα της Ελλάδος
Οπως τόνισε και στη διάλεξή της, μπορεί οι Ελληνες και οι Κύπριοι να κινδυνεύουν με οικονομική χρεκοπία, πολιτιστικά όμως έχουν μια από τις πιο προνομιακές θέσεις στον κόσμο: «Συνέχεια μιλάμε για τη σημασία του πολιτισμού, αλλά οι κυβερνήσεις μας δεν έχουν συλλάβει και εφαρμόσει ένα σχέδιο εμβέλειας και αποτελεσματικότητας. Ζω στο εξωτερικό και το γνωρίζω από πρώτο χέρι. Ενας σίγουρος τρόπος να αλλάξει η κακή εικόνα της Ελλάδας είναι να κάνει τους υπόλοιπους να συνειδητοποιήσουν το πολιτιστικό της μέγεθος.
Ο πολιτισμός είναι η νέα έξυπνη διπλωματία. Δεν αρκεί να είμαστε υπερήφανοι για τις καταβολές και την Ιστορία μας. Πρέπει να βρούμε τον τρόπο να την ενστερνιστούμε, να τη διαδώσουμε, να την αναδείξουμε ως νέα ταυτότητα. Σήμερα, περισσότερο από ποτέ άλλοτε, όλα κρίνονται εκεί».