Η Δέσποινα Μπίμπικα, ο Χρήστος Σαραφιανός και η Σοφία Αναστασιάδου δεν είναι ηθοποιοί. Μάλλον Χποτέ δεν τους είχε περάσει από το μυαλό ότι θα ανέβαιναν σε θεατρικό σανίδι και μάλιστα ότι ο ρόλος τους θα ήταν η ίδια η ζωή τους. Δύο δαιμόνιοι νέοι δημιουργοί, ο σκηνοθέτης Ανέστης Αζάς και ο ηθοποιός Πρόδρομος Τσινικόρης, τους έπεισαν να το κάνουν. Αυτοί, μαζί με τους ηθοποιούς Κώστα Καλλιβρετάκη και τον Γερμανό Kurt Berger, παρουσίασαν στο Ballhaus του Βερολίνου, στην καρδιά της τουρκικής συνοικίας στο Κρόιτσμπεργκ, μια παράσταση που καταπιάνεται με το ερώτημα: «Να μείνω ή να φύγω;». Ο πλήρης τίτλος της παράστασης παραπέμπει στην Οδύσσεια και στο κλασικό τραγούδι των Clash: «Τηλέμαχος: Should I stay or should I go? », και ξεκινώντας από το παλιό εκείνο δίλημμα του Τηλέμαχου στην Οδύσσεια, οι δύο Ελληνες καλλιτέχνες έστησαν μια παράσταση-διάλογο ανάμεσα στην παλαιά γενιά των Ελλήνων μεταναστών, της δεκαετίας του ’60, και στους σημερινούς «φυγάδες», νέους επιστήμονες κυρίως, λόγω της οικονομικής κρίσης. Θέατρο-ντοκουμέντο, θέατρο-ρεπορτάζ, θέατρο που συνομιλεί απευθείας με όσα απασχολούν σήμερα τους πολίτες. Της Ελλάδας, της Γερμανίας, της Ευρώπης. Η παράσταση είναι συμπαραγωγή του Ballhaus και της Στέγης Γραμμάτων και Τεχνών, και στο Βερολίνο ήταν δύσκολο κανείς να βρει θέση. Από τις 27 Φεβρουαρίου και μέχρι τις 10 Μαρτίου οι παλαιότεροι και νεότεροι Ελληνες μετανάστες θα έρθουν να μοιραστούν με το ελληνικό κοινό, στη Στέγη Γραμμάτων και Τεχνών, τα ερωτήματα και τα αδιέξοδά τους.
Ο Ανέστης Αζάς σπούδασε σκηνοθεσία στη δραματική σχολή Ernst Busch του Βερολίνου και έχει ήδη συνεργαστεί με την ομάδα Rimini Protocoll. Ο Πρόδρομος Τσινικόρης γεννήθηκε από Ελληνες μετανάστες στο Βούπερταλ της Γερμανίας και σπούδασε στο Τμήμα Θεάτρου του ΑΠΘ. Οι δυο τους έστησαν μια παράσταση που έχει αμεσότητα, χιούμορ, συγκίνηση, αλήθεια. Με οικογενειακά βίντεο στα πρώτα χρόνια της εγκατάστασης των Ελλήνων στη Γερμανία της δεκαετίας του ’60, με κινηματογραφικές εκδοχές της Οδύσσειας, με την εικονική παρουσία των καλλιτεχνών που συνδέθηκαν με τους μετανάστες και τους απόδημους, με τον μετανάστη Χρήστο Σαραφιανό (που άνοιξε και έκλεισε πολλά εστιατόρια στη ζωή του) να φτιάχνει επί σκηνής μια χορτόσουπα ενώ διηγείται τη μυθιστορηματική διαδρομή της ζωής του, με τη νεαρή Δέσποινα Μπίμπικα που άφησε την Ελλάδα γιατί δεν μπορούσε να κάνει τίποτα τα πτυχία Ψυχολογίας και Θεατρολογίας και σήμερα δουλεύει στο Βερολίνο καθαρίζοντας σπίτια, με τη Σοφία Αναστασιάδου να μεταφέρει την πολιτικοποιημένη γενιά της μετανάστευσης στα χρόνια της δικτατορίας και με τον Κώστα Καλλιβρετάκη να αφηγείται, συγκλονιστικά, τον βρόχο των δανείων στις τράπεζες, κάτι που έζησαν πολλές ελληνικές οικογένειες, μέσα από την ιστορία τη δική του και του πατέρα του. Ο Πρόδρομος Τσινικόρης μεταφέρει στη σκηνή τα αποσπάσματα της Οδύσσειας, αλλά και τους προβληματισμούς των γονιών του για το μέλλον του. Ομως η ανήσυχη αυτή ομάδα δεν μένει μόνο εντός θεάτρου. Βγαίνει και στους δρόμους, της Αθήνας και του Βερολίνου, και ρωτάει τους πολίτες των δύο πόλεων τι να κάνουν οι νέοι, να μείνουν ή να φύγουν; «Συμφωνώ ότι δεν μπορούμε να παρατήσουμε τη χώρα μας, αλλά αν δεν μπορούμε να ζήσουμε εδώ, τι να κάνουμε;». «Με το να φύγεις είσαι λιποτάκτης». «Να φύγεις». «Οι φίλοι σου, γνωστοί και άγνωστοι, ν’ αλλάξετε την Ελλάδα», είναι μερικές από τις απαντήσεις.
Το θέατρο της πραγματικότητας
Είδαμε την παράσταση στο Ballhaus του Βερολίνου, σ’ ένα κτίριο των αρχών του 20ού αιώνα, που η ηλικία του έχει καλυφθεί από τη φρεσκάδα των νέων παιδιών και των πολύχρωμων αφισών από τις δράσεις αυτού του δραστήριου καλλιτεχνικού οργανισμού. Μετά την παράσταση, στο φουαγέ, απολαμβάνοντας ένα ζεστό ρόφημα με τζίντζερ και μέλι, συνομιλήσαμε με τον Ανέστη Αζά και τον Πρόδρομο Τσινικόρη. Επηρεασμένοι και οι δύο από τη συνεργασία τους με τους Rimini Protocoll, έχουν αποφασίσει οι κοινές τους δουλειές να αφορούν αυτό το είδος θεάτρου, το θέατρο της πραγματικότητας, το θέατρο-ντοκουμέντο. «Γι’ αυτό ήταν από την αρχή ξεκάθαρο ότι θα δουλέψουμε σ’ αυτή την παράσταση με μη ηθοποιούς. Θέλαμε να φέρουμε στη σκηνή δύο γενιές μεταναστών από την Ελλάδα στη Γερμανία, και μέσα από τη δική τους οπτική να κάνουμε ένα έργο για την οικονομική κρίση, την κρίση της δημοκρατίας, την κρίση των σχέσεων ανάμεσα στις δύο χώρες». Τι τους έμαθε αυτή η διαδικασία; «Απλώς έρχεσαι σε επαφή με ανθρώπους και μερικά πράγματα, που ίσως τα υποψιάζεσαι θεωρητικά, τα γνωρίζεις από πρώτο χέρι. Μαθαίνεις μιαν αλήθεια μέσα από τους ίδιους τους ανθρώπους, όχι διαμεσολαβημένη». Και οι δύο θεωρούν ότι αυτό το είδος θεάτρου είναι πιο άμεσο για τους θεατές. Οσο για τους ίδιους, μαθαίνουν πολλά και στο στάδιο της έρευνας, αφού «αυτού του είδους τα έργα χρειάζονται πολύ περισσότερο χρόνο για την έρευνα παρά για τις πρόβες». Οι δύο δημιουργοί επιλέγουν στην παράστασή τους να θέσουν όλα τα ερωτήματα, όλες τις απόψεις, παρά να δώσουν τελεσίδικες απαντήσεις. Αποδίδοντας έτσι τις πολλές και διαφορετικές οπτικές της κοινωνίας. «Αυτή είναι η δουλειά μας, να μην είναι μονοδιάστατο, να οδηγείται διαρκώς σε μια αμφισημία ό,τι παρουσιάζεται. Αυτό μπορεί να κάνει το θέατρο», λέει ο Ανέστης Αζάς.
Ομολογούν ότι δεν δυσκολεύτηκαν να πείσουν τους ερασιτέχνες ηθοποιούς να αφηγηθούν επί σκηνής της ζωής τους, γιατί έχουν ήδη αποκτήσει εμπειρία στην επαφή με τους ανθρώπους. Οσο για τα κριτήρια επιλογής, «ήταν οι διαφορετικές αφηγήσεις, τα διαφορετικά κίνητρα, να μην υπάρχουν επικαλύψεις στις ιστορίες, και βέβαια το ταμπεραμέντο του καθενός. Το ότι δεν είναι επαγγελματίες ηθοποιοί δεν σημαίνει ότι δεν γίνεται ένα κάστινγκ». Ποια είναι η διαφορά ανάμεσα στις δύο γενιές Ελλήνων μεταναστών; «Και οι δύο γενιές έφυγαν γιατί δεν έβρισκαν δουλειά. Η μεγάλη διαφορά είναι ότι παλιά επρόκειτο για μια γενιά που προερχόταν από αγροτικές κοινωνίες και τους δόθηκε η ευκαιρία ν’ αλλάξουν τη ζωή τους. Σήμερα έχουμε πτυχιούχους, με διδακτορικά και προσόντα, που καθαρίζουν και σιδερώνουν στα σπίτια των Γερμανών».
Αυτές οι δύο γενιές θα ενωθούν στη σκηνή της Στέγης Γραμμάτων και Τεχνών από 27 Φεβρουαρίου και θα επιχειρήσουν μια διαφορετική συνομιλία των ιστοριών τους, με το ελληνικό κοινό αυτή τη φορά.