Ο μύθος που περιβάλλει τη ζωή του είναι γνωστός. Ο Ιταλός δημοσιογράφος και συγγραφέας Ρομπέρτο Σαβιάνο βρίσκεται από το 2006 υπό συνεχή αστυνομική προστασία, αφού οι αποκαλύψεις που έχει κάνει μέχρι τώρα στα δημοσιογραφικά του ρεπορτάζ και στα βιβλία του για την ιταλική Μαφία έχουν βάλει σε διαρκή απειλή τη ζωή του. Το 2008 υπέγραψαν δημόσια έκκληση έξι νομπελίστες συγγραφείς (Ορχάν Παμούκ, Ντάριο Φο, Γκίντερ Γκρας, Μιχαήλ Γκορμπατσόφ, Ντέσμοντ Τούτου και Ρίτα Λεβί Μονταλτσίνι), θέτοντας τον εαυτό τους στο πλευρό του Σαβιάνο και ζητώντας από την ιταλική κυβέρνηση να προστατέψει με κάθε τρόπο τη ζωή του.
Παρ’ όλα αυτά, ο δαιμόνιος και γοητευτικός Ναπολιτάνος δεν εφησυχάζει. Και το κυριότερο, δεν μένει περιχαρακωμένος μόνο στα θέματα της Μαφίας.
Μέσα στην ερχόμενη εβδομάδα θα κυκλοφορήσει στα ελληνικά ένα ακόμη βιβλίο του, που μας καλεί να δούμε λίγο κάτω από το χαλί (το πολιτικό, το κοινωνικό, το κομματικό, το αξιακό) της γειτονικής Ιταλίας. Τίτλος αυτού του βιβλίου είναι «Ελα να φύγουμε» (θα κυκλοφορήσει από τις εκδόσεις «Πατάκης», απ’ όπου κυκλοφορούν όλα τα βιβλία του στην Ελλάδα, σε μετάφραση Μαρίας Οικονομίδου). Είναι οι παρατηρήσεις, οι σκέψεις, αλλά και οι εμπειρίες του για τον τρόπο που λειτουργεί όχι η Μαφία αυτή τη φορά, αλλά η ιταλική δημοκρατία, ο δημόσιος τομέας της γειτονικής χώρας, η κρατική της τηλεόραση, ο εθνικισμός της Λέγκας του Βορρά. Για να μιλήσει για όλα αυτά ο Σαβιάνο καταφεύγει συχνά στην ιστορία της χώρας του.
Το χάρισμα
Ο χειμαρρώδης και άμεσος λόγος του Σαβιάνο έλκει κατευθείαν τον αναγνώστη. Αναμφίβολα έχει το χάρισμα του αφηγητή. Στην αρχή είναι αλήθεια ότι σου περνάει από το μυαλό μήπως αυτή η πολύχρονη δυσκολία στην καθημερινή του κίνηση τον έχουν κάνει να βλέπει διαρκώς ίντριγκες, συνωμοσίες, δεύτερα επίπεδα, υπονομεύσεις. Ισως και να έχει αυτό μια δόση αλήθειας, όμως σε καμία περίπτωση δεν τον εμποδίζει να διατηρήσει τη λοξή ματιά του για πράγματα που θεωρούνται δεδομένα στην ιταλική κοινωνία (σε όλες τις κοινωνίες).
Ο Ρομπέρτο Σαβιάνο έχει έναν τρόπο να ξύνει την επιφάνεια και να διαβάζει κάτω από αυτήν. Και το κυριότερο, όλη αυτή η περιπέτεια δεν έχει μειώσει διόλου την ευαισθησία του, την αισιοδοξία και την τρυφερότητα.
Από το νέο του βιβλίο η «Κ» προδημοσιεύει σήμερα μερικά χαρακτηριστικά αποσπάσματα ξεκινώντας από έναν πολύ προσωπικό, πολύ τρυφερό και πολύ αισιόδοξο κατάλογο ενός ανθρώπου που έχει στερηθεί το στοιχειώδες, επειδή έθιξε κατεστημένα: να περπατάει ελεύθερος.
«Να βουτάς στη θάλασσα»
«Η αρχική πρόκληση ήταν να μιλήσω γι’ αυτή τη διαφορετική Ιταλία μέσα από καταλόγους που θα αποτελούσαν τον σκελετό και τη γραμματική της εκπομπής. Μια ιδέα απλή, γιατί οι κατάλογοι περιέχουν οτιδήποτε, κάθε εμπειρία, κάθε αφήγηση. Και γι’ αυτό η συμμετοχή του κοινού ήταν τόσο μεγάλη: όλοι σκέφτηκαν έναν δικό τους κατάλογο και τον έστειλαν στην εκπομπή κατά χιλιάδες μέσω του Facebook και του ιστότοπου.
Ωραίοι, διασκεδαστικοί, δραματικοί. Μου ήρθε στον νου η σκηνή από την ταινία Μανχάταν όταν, ξαπλωμένος στον καναπέ, ο Γούντι Αλεν επεξεργάζεται «την ιδέα να αφηγηθεί την ιστορία άρρωστων ανθρώπων, που δημιουργούν συνεχώς περιττά και νευρωτικά προβλήματα, γιατί αυτό τους εμποδίζει να ασχοληθούν με τα πλέον άλυτα και τρομακτικά προβλήματα του κόσμου».
Σαν αντίδοτο, ο Αλεν σκέφτεται κάτι αισιόδοξο: έναν κατάλογο με τα πράγματα για τα οποία αξίζει τον κόπο να ζει κανείς. Φυσικά, δεν είναι παρά ένα τέχνασμα, ο χρόνια ασθενής είναι ο ίδιος και ο αισιόδοξος κατάλογος χρησιμεύει μόνο σ’ εκείνον, για να τον αποσπάσει από τα περιττά και νευρωτικά προβλήματα στα οποία είναι εγκλωβισμένος.
Ο Γούντι Αλεν μνημονεύει τον Γκράουτσο Μαρξ, τον Τζο ντι Μάτζο, το δεύτερο μέρος της Συμφωνίας του Διός του Μότσαρτ, τον Λούις Αρμστρονγκ, την Αισθηματική αγωγή του Φλομπέρ, τα σουηδικά φιλμ, τον Μάρλον Μπράντο, τον Φρανκ Σινάτρα, εκείνα τα απίστευτα μήλα και αχλάδια που έχει ζωγραφίσει ο Σεζάν, τα καβούρια στο κινέζικο εστιατόριο Σαμ Γο και το πρόσωπο της Τρέισι. Ενας ανάλαφρος κατάλογος που αξίζει περισσότερο από έναν ηθικό οδηγό για τους απανταχού μπερδεμένους.
Πάντοτε με γοήτευαν οι κατάλογοι. Μια μέρα θα μου άρεσε να γράψω βιβλία με καταλόγους. Και είμαι σίγουρος ότι ο κατάλογος με τα πράγματα για τα οποία αξίζει τον κόπο να ζει κανείς είναι μια βασική άσκηση για να θυμόμαστε από τι είμαστε φτιαγμένοι.
Ενα χαρτί που αποτελείται από εμάς τους ίδιους. Θα μου άρεσε να περνάω τον καιρό μου ακούγοντας τι γράφουν οι άλλοι, τα δέκα πράγματα που δίνουν νόημα στη ζωή τους. Θα μου άρεσε να μπορώ να τα διαβάζω στην εκπομπή. Αλλά πρέπει πάντα να ξέρεις να φείδεσαι λέξεων. Εδώ όμως έχω το χαρτί μπροστά μου, αυτό δεν γλιτώνει ποτέ. Δυστυχώς και ευτυχώς. Να ο κατάλογός μου. Να τα δέκα πράγματα για τα οποία, κατά τη γνώμη μου, αξίζει τον κόπο να ζει κανείς:
1) Η μοτσαρέλα από βουβάλι της Αβέρσα.
2) Ο Μπιλ Εβανς που παίζει το Love Theme From «Spartacus».
3) Να πηγαίνεις με το πιο αγαπητό σου πρόσωπο στον τάφο του Ραφαέλο Σάντσιο και να του διαβάζεις τη λατινική επιγραφή που πολλοί αγνοούν.
4) Το γκολ του Μαραντόνα στο 2-0 εναντίον της Αγγλίας, στο Μουντιάλ του 1986 στο Μεξικό.
5) Η Ιλιάδα.
6) Να περπατάς ελεύθερος ακούγοντας στα ακουστικά σου τον Μπομπ Μάρλεϊ να τραγουδά το «Redemption Song».
7) Να βουτάς στα βαθιά, εκεί όπου η θάλασσα είναι θάλασσα.
8) Να ονειρεύεσαι ότι θα γυρίσεις στο σπίτι, αφού έχεις αναγκαστεί να μείνεις μακριά για πολύ, πολύ καιρό.
9) Να κάνεις έρωτα ένα καλοκαιρινό απόγευμα στον Νότο.
10) Επειτα από μια μέρα κατά την οποία συγκέντρωσαν υπογραφές εναντίον σου, να ανοίγεις τον υπολογιστή και να βρίσκεις ένα e-mail του αδελφού σου που να λέει: “Είμαι περήφανος για σένα”».
Η δύναμη του Φαλκόνε
Κι ίσως η ψίχα αυτού του βιβλίου να κρύβεται σ’ εκείνες τις σελίδες που αναφέρονται στον Τζοβάνι Φαλκόνε (τον δικαστή-σύμβολο στον αγώνα κατά του οργανωμένου εγκλήματος που πλήρωσε με τη ζωή του το 1992 τις έρευνές του για την Κόζα Νόστρα): «Δεν υπάρχει άντρας στην Ιταλία που να συγκέντρωσε στη ζωή του περισσότερες ήττες από τον Φαλκόνε. […] Απορρίφθηκε ως υποψήφιος για το Ανώτατο Δικαστικό Συμβούλιο και θα είχε απορριφθεί και ως εθνικός εισαγγελέας της Αντιμαφίας, αν δεν είχε δολοφονηθεί. […] Κι όμως […] κάθε χρόνο τιμάται ο Τζοβάνι λες και τον είχαν ανταμείψει με δημόσια αναγνώριση ή είχαν εκτιμήσει την αριστεία του. Ακόμα ένα παράδοξο. Δεν υπάρχει άντρας του οποίου η εμπιστοσύνη και η φιλία να προδόθηκαν με μεγαλύτερη αποφασιστικότητα και κακεντρέχεια.
Αυτά τα λόγια δεν πρέπει να ξαναβγούν απ’ το μυαλό μας. Τουλάχιστον απ’ την καρδιά μου δεν βγήκαν ποτέ. Γιατί είναι σημαντικό να θυμόμαστε τι έγινε σε βάρος ενός ταλέντου και κυρίως να το θυμόμαστε όποτε τα πράγματα πηγαίνουν άσχημα, όποτε σκεφτόμαστε ότι δεν θα τα βγάλουμε πέρα, όποτε έχουμε την αίσθηση ότι προοδεύουν μόνο οι χειρότεροι, όποτε διστάζουμε να κάνουμε ένα βήμα μπροστά από φόβο μήπως γίνουμε στόχος της μηχανής της λάσπης. Σε τέτοιες δύσκολες στιγμές εγώ σκέφτομαι το ταλέντο και τη δύναμη του Τζοβάνι Φαλκόνε, ενός άντρα που παρά τις ήττες και τις προδοσίες δεν έπαψε ποτέ να πιστεύει στη δύναμη του δικαίου. Το όνειρο για μια διαφορετική Ιταλία ήταν η ενέργεια που τον έκανε να νιώθει ζωντανός. Το λένε όλοι οι φίλοι και οι δημοσιογράφοι που βρέθηκαν κοντά του: ο Φαλκόνε λάτρευε τη ζωή, ήθελε να ζει. Αλλά ήξερε ότι μπορεί κανείς να είναι ευτυχισμένος μόνο αν μπορούν να είναι και οι άλλοι. Και ότι το δίκαιο είναι η μόνη προϋπόθεση για την ευτυχία.