Δεκαετίες πριν, δεν θα πέρναγε από το μυαλό κανενός ότι η Ελένη Ερήμου, αυτή η αισθαντική ξανθιά κοσμοπολίτισσα του παλιού ελληνικού κινηματογράφου, μπορεί να παίξει τη μητέρα του Αλέκου Παναγούλη, του ανθρώπου που αγωνίστηκε όσο λίγοι κατά της χούντας.
Στο Ιδρυμα Κακογιάννη τις Δευτέρες 20 και 27 Μαΐου δεν θυμίζει εύκολα την παλιά της εικόνα, έτσι όπως την έβαλε να στέκεται επί μιάσιμη ώρα στο ίδιο σημείο ο Δήμος Αβδελιώδης. Ούτε δεξιά ούτε αριστερά. Οπως και να ’ναι, αναρωτιέσαι τι σχέση μπορεί να έχει αυτή η ηθοποιός της λάμψης -όσες αλλαγές κι αν επιχείρησε στην καριέρα της- με αυτό το πρόσωπο που βασανίστηκε και καταδικάστηκε δις εις θάνατον για τη δράση του.
Η «Ωδή στον Αλέξανδρο Παναγούλη» σε κείμενο-σκηνοθεσία του Δήμου Αβδελιώδη (βασισμένο στο βιβλίο του Κώστα Μαρδά «Αλέξανδρος Παναγούλης, Πρόβες Θανάτου»), ζωντανεύει στιγμές της πρόσφατης ιστορίας. «Είναι μια αφήγηση της μητέρας του Παναγούλη, μέσα από την οποία προβάλλονται οι γιοι της και συνάμα φωτίζεται η εποχή της δικτατορίας», λέει η ηθοποιός. «Σήμερα δεν έχουμε τέτοιες προσωπικότητες, αλλά από την άλλη σκέφτομαι, αλίμονο, τους λαούς που έχουν ανάγκη από ήρωες».
Ολα ξεκίνησαν όταν έπαιζε στο θέατρο Τζένη Καρέζη. Ηταν η εποχή που οι Αγανακτισμένοι έτρεχαν στο Σύνταγμα. Η ιδέα ήρθε μέσα από τα κείμενα της Ιταλίδας δημοσιογράφου Οριάνα Φαλάτσι και της συνέντευξης που της έδωσε μετά την απελευθέρωσή του ο Παναγούλης. «Δεν επιδίωξα να σκοτώσω έναν άνθρωπο. Δεν είμαι ικανός να σκοτώσω έναν άνθρωπο. Επιδίωξα να σκοτώσω έναν τύραννο». «Γι’ αυτό λέμε ότι με την πράξη του θα μπορούσε να ανήκει στους “τυραννοκτόνους”. Στην παράσταση ο σκηνοθέτης τονίζει το τραγικό και προμηθεϊκό πνεύμα του Αλέκου Παναγούλη και της οικογένειάς του».
Οσο για την ίδια, ανάμεσα στις μεταμορφώσεις και το ονειρικό στοιχείο εστιάζει στην Αθηνά Παναγούλη, ηρωίδα Μάνα – κουράγιο, όπως τονίζει σε πολλά σημεία της συζήτησης.
Μιλώντας με την Ελένη Ερήμου αναρωτιέσαι αν αυτό που αναζητά είναι μια δεύτερη ευκαιρία. Κάπως έτσι στράφηκε στον Δήμο Αβδελιώδη, απαντά με τον τρόπο της. «Ηταν μια εποχή που η δράση του Παναγούλη ταυτίστηκε με τη γενιά μου, τα χρόνια που ήμουν φοιτήτρια στην Πάντειο και παράλληλα στη Δραματική Σχολή κι αργότερα στη Νομική. Τον γνώρισα όταν σε μια παράσταση που παίζαμε με τον Αγγελο Αντωνόπουλο, τη Λίλη Παπαγιάννη και τον Ανδρέα Φιλιππίδη, ήρθε να προλογίσει η Μελίνα. Ηταν στην παρέα της με την οποία βγήκαμε όλοι μετά την παράσταση. Ηταν ένας σεμνός άνθρωπος που αναρωτήθηκα «αυτός είναι ο ήρωας της γενιάς μου, τόσο ταπεινός;».
Σήμερα σκέφτεται πόσο προφητικός αποδείχτηκε όταν είπε «ανησυχώ για το πολιτικό αύριο της πατρίδας μας». «Υπάρχει κάποιος να μην ανησυχεί με όσα μας συμβαίνουν; Σε ρωτάνε τι κάνεις και ανησυχώ όταν απαντούν “είμαι καλά”. Εννοούν είμαι όρθιος. Στο Σύνταγμα είδα πολλούς να αγανακτούν αλλά όχι έναν μπροστάρη. Αγανακτισμένος δεν σημαίνει καταστροφέας. Ενα μέρος μου δεν συμφωνεί με όσα συνέβαιναν γύρω μου. Μπορείς να ανοίγεις ορίζοντες, να καταγγέλλεις, να αγανακτείς χωρίς να καταστρέφεις. Ετσι οδηγήθηκα σε αυτό το έργο».
Η Ελένη Ερήμου δεν μιλάει εύκολα, σαν πάλι κάτι να την κρατάει. Λέει πως έκανε διάφορες ανατροπές στη ζωή της. Εφευγε και ερχόταν. «Είχα τα προσωπικά μου, τα οικογενειακά μου, απώλειες, ατυχήματα… Απ’ αυτά έχω μπόλικα. Κάποια στιγμή είπα αυτό δεν το ξανακάνω στο θέατρο. Δεν ήθελα να με θυμίζω, είχα ανάγκη κάτι άλλο». Απομακρυνόταν και επέστρεφε. Της άρεσε όταν βρήκε το έργο «Ερωτευμένος με τον Βαν Γκογκ», την «Παλίρροια του Σεπτέμβρη» της Δάφνης ντι Μοριέ που ανέβασε σε σκηνοθεσία – διασκευή της Ρούλας Πατεράκη, ύστερα μια κωμωδία του Κεν Λούντβιχ.
Θέατρο και εκπαίδευση
Στην εποχή της δεν υπήρχαν τόσοι ηθοποιοί. «Μέσα σε όλα είχαμε και την άδεια ασκήσεως επαγγέλματος. Αν δεν εργαζόσουν μέσα σε δύο χρόνια σού στερούσαν την άδεια. Είχαμε όμως για πρότυπα δασκάλους καλλιτέχνες όπως η Παξινού, ο Μινωτής, η Λαμπέτη, η Συνοδινού. Σήμερα πρόβλημα είναι η θεατρική εκπαίδευση. Υπάρχουν όμως αξιόλογοι νέοι ηθοποιοί με ταλέντο. Με ενοχλεί αν διακρίνω αναίδεια, αλλά όλοι έχουμε κι ένα τέρας μέσα μας».
Στην Πάντειο μπήκε γιατί ήθελε και μια δικλίδα ασφαλείας αν δεν πετύχαινε στο θέατρο. Επιπλέον δεν συμφωνούσε η οικογένειά της. «Τελειώνοντας έδωσα εξετάσεις και μπήκα και στη Νομική. Δεν ήθελα να έχω ελεύθερες ώρες. Γενικά φρόντιζα να δυσκολεύω τα πράγματα στη ζωή μου, δεν ξέρω γιατί. Κοιτάξτε, έζησα σε μια εποχή που υπήρχαν άνθρωποι με όραμα και εμείς από κοντά μια φοιτητική κοινότητα που νόμιζε πως θα αλλάξει τον κόσμο. Είχα και διαλεχτούς καθηγητές όπως τον Σάκη Καράγιωργα».
Είμαι μοναχική, δεν έκανα ό,τι η πλειοψηφία
Το ντεμπούτο της -μαθήτρια ακόμη στη δραματική- έγινε στις «Εκκλησιάζουσες» (στον χορό) που ανέβασε η Αννα Συνοδινού. «Ετσι άρχισα στο θέατρο. Οταν είσαι μόνη σου και αντιμετωπίζεις τα έξοδα της ζωής σου και της ανεξαρτησίας σου δεν είναι εύκολο.
Ο πατέρας μου ήταν αυστηρός. Δούλευε ως υπάλληλος στη ΔΕΗ, δεν ήθελε να γίνω ηθοποιός. Δεν ήρθε ποτέ στο θέατρο να με δει. Ισως μόνο μια φορά. Η μητέρα μου ήταν διαφορετική. Δεν με κανάκευε, δεν με παραμύθιαζε αλλά με εκτιμούσε και με στήριζε.
Κοιτάξτε, πολλά πράγματα έπρεπε να τα κάνω, γιατί έπρεπε να δουλέψω. Επικρατούσε ακόμη η νοοτροπία ότι για να υπάρχεις στο επάγγελμα έπρεπε να είσαι σε μια δουλειά. Φοβήθηκα…
Επειτα ακολούθησα ένα πολύ μοναχικό δρόμο, φαίνεται άλλωστε. Δεν υπάρχω πουθενά».
Η άθληση την έσωσε, όπως λέει, πολλές φορές. «Πριν από λίγες ημέρες έπεσα από τη σκάλα, μετρώντας 13 σκαλοπάτια. Το ότι περπατάω το οφείλω στη γυμναστική. Από μικρή υιοθέτησα συνήθειες που με έσωσαν. Αθληση, κολύμπι, περπάτημα στη φύση, διάβασμα.
Είμαι μοναχική. Δεν παντρεύτηκα, δεν έκανα παιδιά, δεν άκουσα τη μαμά και τον μπαμπά μου, δεν έκανα ό,τι η πλειοψηφία. Δεν αισθάνθηκα την ανάγκη. Δεν κάνω εύκολα φιλίες, φίλοι μου είναι τα βιβλία. Στον κόσμο μου έχω τον Σεφέρη, τον Ελύτη, τον Καβάφη. Γερνάω μαζί τους.
Οσο για τα λουλούδια μου δίδαξαν τη φθορά. Βλέπω πόσο άσχημα πεθαίνει ένα τριαντάφυλλο αλλά και τη μοίρα όσων δεν πρόλαβαν να κάνουν τον κύκλο γιατί τα έκοψαν. Δεν ξέρω τι είναι καλύτερο».
Και τα όνειρα; «Η τηλεόραση δεν μου λείπει, στον κινηματογράφο θα ήθελα να παίξω σε μια ταινία. Αν υπάρχει ένας τσαλακωμένος ρόλος για μένα, θα τον ήθελα».