«Το έργο απεικονίζει έναν νεαρό που αποφυλακίζεται και αναρωτιέται για το μέλλον του. Μπροστά του ανοίγονται δύο δρόμοι: ο καλός και ο κακός. Η επιλογή πολλές φορές δεν είναι τόσο εύκολη. Για να διαλέξεις τον καλό δρόμο, πρέπει να έχεις στήριξη από την οικογένεια, τους φίλους, την ίδια την κοινωνία…». Ο Αιμιλιάν είναι μαθητής Λυκείου στο Ειδικό Κατάστημα Κράτησης Νέων Αυλώνα και μαζί με συμμαθητές του συμμετείχε στη δημιουργία ζωγραφικών έργων που εκτίθενται εδώ και λίγες μέρες στο Εθνικό Μουσείο Σύγχρονης Τέχνης. «Πέρα από τα Ορια» είναι ο τίτλος της συγκλονιστικής αυτής έκθεσης που πραγματοποιείται στο πλαίσιο του προγράμματος ΕΜΣΤ Χωρίς Σύνορα και φέρνει στο φως της δημοσιότητας τα όνειρα και τη φαντασία φυλακισμένων παιδιών.
Ενα από τα έργα που φιλοτέχνησαν τα παιδιά του Καταστήματος Κράτησης, μιας εκπαιδευτικής δράσης που όπως μπορεί κανείς να φανταστεί, υπήρξε εξαιρετικά ενδιαφέρουσα αλλά και δύσκολη για όλους όσοι συμμετείχαν, διότι απεικονίζει ένα ανθρωπάκι που βρίσκεται μπροστά σε ένα σταυροδρόμι. «Τώρα τι κάνουμε» αναρωτιέται. Από δεξιά υπάρχει ο δρόμος της ασφάλειας που για τους περισσότερους από εμάς θεωρείται δεδομένος, η καθημερινή ζωή ενός «ελεύθερου» παιδιού που πάει σχολείο και μένει σε ένα ειρηνικό όμορφο σπιτικό, από αριστερά η επιστροφή στην παρανομία, το σκοτάδι, τη ληστεία, τη φυλακή…
«Σε κάποιους δεν δίνεται η ευκαιρία και η στήριξη που χρειάζονται. Είναι αυτοί που επιλέγουν τελικά τον κακό δρόμο σαν εύκολη λύση. Μπλέκουν δηλαδή στις ίδιες παρανομίες που τους οδήγησαν στη φυλακή. Κάνουν κλοπές, ληστείες, διακινούν ναρκωτικά, πιστεύοντας πως θα κερδίσουν με ευκολία χρήματα. Αυτό όμως τελικά τους οδηγεί στα ίδια λάθη και ξανά στη φυλακή. Προσωπικά ασχολήθηκα με το έργο, επειδή ήθελα να εκφράσω στην κοινωνία τις απόψεις μου σχετικά με τον «καλό» και τον «κακό» δρόμο. Επίσης, ήθελα να φανεί πως ο καθένας μπορεί να κάνει την επιλογή του και να συνεχίσει τη ζωή του, όπως ο ίδιος θέλει», γράφει ο Αιμιλιάν στο δικό του σημείωμα πλάι σ’ εκείνα των συμμαθητών του που εκτίθενται με τα έργα.
Η πιο «δυνατή» μαρτυρία από την εμπειρία της έκθεσης «Πέρα από τα Ορια» έρχεται από τον Πέτρο Δαμιανό, διευθυντή του Γυμνασίου-Λυκείου των παιδιών, το οποίο βρίσκεται μέσα στη φυλακή. «Ηταν εκπληκτικό το πώς υποδέχτηκαν τα παιδιά το Μουσείο. Επί μιάμιση ώρα, όσο διήρκεσε η παρουσίαση της δράσης και των έργων, κανείς δεν κουνήθηκε από τη θέση του κι επιπλέον ένα μεγάλο ποσοστό των μαθητών έλεγαν τη γνώμη τους. Στην πορεία ήταν φανερό ότι η συγκεκριμένη δράση τους βοήθησε να νιώσουν ισότιμα μέλη της κοινωνίας», ανέφερε ο Πέτρος Δαμιανός, εξηγώντας μας εν τάχει τις δύσκολες συνθήκες διαβίωσης δασκάλων και μαθητών σε ένα σχολείο που βρίσκεται μέσα στη φυλακή αλλά και τα θετικά γεγονότα, όπως το νέο που περιμένουν για έναν μαθητή που πήγε καλά στις Πανελλήνιες.
Ισως το πιο συγκλονιστικό είναι η είδηση ότι στα παιδιά δεν επιτρέπεται να δουν την έκθεσή τους…
Οι επιμελήτριες
Για το στήσιμο της έκθεσης και τον τρόπο που δούλεψαν με τα παιδιά μίλησαν από την πλευρά τους οι επιμελήτριες Κλεάνθη-Χριστίνα Βαλκανά και Μαρίνα Τσέκου.
«Η συνεργασία με το ευρωπαϊκό πρόγραμμα “Διάπολις” μας έδωσε την ευκαιρία να έρθουμε σε επαφή με το Γυμνάσιο-Λύκειο του Ειδικού Καταστήματος Κράτησης Νέων Αυλώνα και να υλοποιήσουμε ένα διαπολιτισμικό εκπαιδευτικό πρόγραμμα ειδικά σχεδιασμένο για τη συγκεκριμένη ομάδα νέων που κατεξοχήν υφίσταται τον κοινωνικό αποκλεισμό. Κύρια επιδίωξή μας ήταν να ενθαρρύνουμε την αυτοέκφραση των παιδιών μέσα από τον διάλογο και την καλλιτεχνική έκφραση, καθώς και τη μεταξύ τους επικοινωνία. Το έναυσμα για την ανάσυρση βιωμένων εμπειριών και την εξωτερίκευση συναισθημάτων και σκέψεων έδωσαν έργα σύγχρονης τέχνης, τα οποία είχαμε επιλέξει με κριτήριο το κοινωνικοπολιτικό τους περιεχόμενο.
Κατά τη διάρκεια των δύο επισκέψεών μας παρουσιάσαμε μεταξύ άλλων μέσω προβολών έργα των Μπιλ Βιόλα, Κοκέν Εργκούν, Κέντελ Γκιρς, Βλάση Κανιάρη, Αντρεα Μπάουερς που πραγματεύονται θέματα, όπως η βία, η μετανάστευση, οι διαχωριστικές γραμμές, ο αποκλεισμός, ο εγκλεισμός». Μεγάλη συγκίνηση μάς προξένησε η ολοφάνερη χαρά των παιδιών στο άκουσμα ότι τα έργα τους θα εκτεθούν στον χώρο του μουσείου. Αισθάνονταν την ικανοποίηση που νιώθει κανείς όταν η προσπάθεια και η αξία του αναγνωρίζονται και ανταμείβονται. Εκτός όμως από τη χαρά και την ικανοποίησή τους έκδηλο ήταν και το αίσθημα της πίκρας στα σχόλιά τους σχετικά με το γεγονός ότι δεν θα μπορούσαν λόγω νομοθεσίας «να υπερβούν τα όρια» και να επισκεφτούν το φυσικό χώρο του μουσείου κατά τη διάρκεια της έκθεσης των έργων τους. Τα ανάμεικτα συναισθήματα των παιδιών μάς προκάλεσαν έντονο προβληματισμό και σκέψεις πάνω στο θέμα του σωφρονισμού, της έλλειψης ευκαιριών και της σκληρής πραγματικότητας που βιώνουν κοινωνικά αποκλεισμένες ομάδες ατόμων ιδιαίτερα όταν τα άτομα αυτά είναι νέοι άνθρωποι».
«Είμαστε παιδιά, που κάναμε λάθη»
«Ξαφνικά ένα πρωί και ενώ τις προηγούμενες μέρες απουσίαζα από το σχολείο για να παρευρεθώ στο δικαστήριο και δεν είχα παρακολουθήσει τις δύο παρουσιάσεις του Μουσείου Σύγχρονης Τέχνης, η καθηγήτριά μου μού είπε πως πρέπει να ζωγραφίσουμε κάτι για το Μουσείο. Το έκανα με μεγάλη μου χαρά. Στην ομάδα ζωγραφικής είμαστε δεκαπέντε άτομα. Το καθένα έδωσε τη δική του ιδέα και αρχίσαμε να δημιουργούμε το έργο, για το οποίο δουλέψαμε όλοι μαζί», σημειώνει ο Ελιο. «Το Μουσείο Σύγχρονης Τέχνης επισκέφτηκε το σχολείο μας και μας έδειξε έργα από την έκθεση “Τέχνης Πολιτική”. Συγκεκριμένα μάς παρουσίασε τα έργα που αφορούσαν τα όρια, τον περιορισμό και τα σύνορα. Μεγαλύτερη εντύπωση μου έκανε το έργο με τον τίτλο “συρματοπλέγματα’’. Αυτομάτως σκέφτηκα τη φυλακή και τον εγκλεισμό», λέει από την πλευρά του ο Κρισάρντ.
«Η δική μου επιλογή να συμμετέχω στο έργο για το Μουσείο Σύγχρονης Τέχνης ήταν πολύ σημαντική, γιατί έτσι μου δόθηκε η ευκαιρία να δείξω στον κόσμο ότι ο κάθε άνθρωπος έχει πολλές δυνατότητες και μπορεί αν θέλει να διαλέξει τον δικό του δρόμο», αναφέρει ο Εντισον. «Πάντα ένας άνθρωπος στη ζωή του αναζητεί ένα καλύτερο αύριο. Ορισμένες φορές όμως ένα νεαρό άτομο δεν σκέφτεται σωστά τις πράξεις του και παρασύρεται, πιστεύοντας πως με τις παράνομες πράξεις θα κερδίσει χρήματα εύκολα και γρήγορα. Οταν όμως το ξανασκέφτεται συχνά μετανιώνει. Μέσα από αυτόν τον πίνακα θέλουμε να αποδείξουμε πως είμαστε παιδιά, που κάποια στιγμή κάναμε λάθη, αλλά αν μας δοθεί ξανά η ευκαιρία θα μπορέσουμε να την αξιοποιήσουμε».