ΓΚΟΝΣΑΛΟ ΜΑΝΟΥΕΛ ΤΑΒΑΡΕΣ
Ιερουσαλήμ
σκηνοθ.: Βάνα Πεφάνη
Θέατρο: Ιδρυμα Μιχάλης Κακογιάννης
Κλεισμένη σ’ ένα αχανές, χαμηλοτάβανο γκαράζ, βαθιά στα σπλάχνα της Πειραιώς (Black Box) μαζί με καμιά δεκαπενταριά άλλους θεατές, προσπαθούσα επί μιάμιση ώρα να συγκεντρωθώ στην παράσταση για την οποία είχαν δουλέψει πάνω από 20 άτομα κι ενώπιόν μας έπαιζαν οκτώ από αυτά.
Καθώς μου ήταν (και μου είναι) άγνωστος ο 43χρονος Ταβάρες και το 13άχρονο έργο του, προσπαθούσα μέσα από μιαν ανέμπνευστη δραματουργική επεξεργασία του μυθιστορήματός του «Ιερουσαλήμ» (Βάνα Πεφάνη – Γιάννης Καρκανεβάτος) να ανακαλύψω τα μυστικά της επιτυχίας του, αλλά του κάκου. Στο μόνο που καταλήγω είναι η απουσία χιούμορ και θεατρικότητας και η παρουσία μιας έντονα καταθλιπτικής λογοτεχνικής κράσης. Μπορεί και να αδικώ τον πολυβραβευμένο Πορτογάλο συγγραφέα και καθηγητή Φιλοσοφίας στο τεχνικό πανεπιστήμιο της Λισσαβώνας, αλλά η πλήξη του θεατή –όπως λέει κι ο Μπρουκ– δεν είναι κατά κανόνα δικό του φταίξιμο, αλλά εκείνων που έχουν μεσολαβήσει από τη γραφή ώς τη θεατρική παρουσίαση.
Η παράσταση αρχίζει με τη Βάνα Πεφάνη ξαπλωμένη και σφαδάζουσα από οδύνες πάνω σ’ έναν διάδρομο που οδηγεί στον θώκο του διευθύνοντος ένα άσυλο-φυλακή, τύπου πιντερικού «Θερμοκηπίου». Η φωνή της διαχέεται στο αχανές γκαράζ και καταλαβαίνω μέρος όσων λέει καθώς η στάση της και ο χώρος απαιτούν ειδική τεχνική φωνής. Τη διαθέτει, αλλά δεν τη χρησιμοποιεί. Ακολουθούν κάποιες σκηνές, που μας παρουσιάζουν τα πρόσωπα του έργου, μοναχικές υπάρξεις που «διασχίζουν το σκοτάδι σπρωγμένες –λες– από μια μυστήρια δύναμη να συναντηθούν», όπως θέλει ο συγγραφέας.
Η διαταραγμένη ιστορία γλιστράει εύκολα σε μελόδραμα: Η όμορφη αλλά σχιζοφρενής Μύλια δέχεται την πρόταση γάμου του γιατρού της, που διερευνά σε πραγματεία του την αυτόνομη λογική του κακού. Υστερα από πίεση του ανάπηρου πατέρα του, ο γιατρός κλείνει τη Μύλια σ’ ένα άσυλο – φυλακή, με δεσμώτη – τιμωρό τον διευθυντή Γκόμπερτς. Εκεί η Μύλια σχετίζεται μ’ έναν τρόφιμο. Μετά από κάποιους μήνες γεννά ένα σακατεμένο παιδί, καρπό όμως της συζυγικής της σχέσης. Ο γιατρός δέχεται να μεγαλώσει το παιδί, αλλά ζητάει διαζύγιο από την άρρωστη, που υφίσταται στο άσυλο αλλεπάλληλες εγχειρήσεις στείρωσης, μοιραίες για την υγεία της. Το παιδί μεγαλώνει ως σακάτης και τελικά δολοφονείται από έναν διασαλευμένο βετεράνο πολεμιστή που καταδιώκεται από εμμονές μακελειών και ζει εκδίδοντας την πόρνη φίλη του. Η παράσταση τελειώνει με τη Μύλια, κλαίουσα κι ετοιμοθάνατη, να απαριθμεί κοιτώντας μας στα μάτια τα πάθη και τις δυστυχίες της.
Οση προσπάθεια και αν έκανα, δεν μπόρεσα να εισπράξω πουθενά αυτό που διαφαίνεται ως πρόθεση του Ταβάρες: μια πολυεπίπεδη, δηλαδή, παραβολή για την αποξένωση και την αναλγησία των ανθρώπων στον σημερινό κόσμο. Ούτε οι προβολές ιστορικών ντοκουμέντων φρίκης στις νάιλον κουρτίνες, πίσω από τις οποίες παιζόταν κι ένα μάλλον άτεχνο θέατρο σκιών, ούτε οι μικρογραφίες σπιτιών, εκκλησιών κ.λπ. ως στοιχεία του άξενου των στοιχειωμένων πόλεων, ούτε και το παίξιμο των ηθοποιών –αλλού ρεαλιστικό, αλλού υπαινιχτικό, αλλού νατουραλιστικό– απέδωσαν μια τέτοια κατεύθυνση. Ομως, ούτε και οποιαδήποτε άλλη.
Η απορία για το κινητήριο όραμα της διασκευάστριας – σκηνοθέτιδος Βάνας Πεφάνη παραμένει. Η ίδια, μια προικισμένη και σκεπτόμενη ηθοποιός, δεν νομίζω να ενέδωσε στις σειρήνες της σκηνοθεσίας από μόδα ή απορία… ψάλτου. Κάτι θα είχε να μας πει, που δεν μπόρεσε να επιβιώσει μέσα από τη δραματουργική και σκηνοθετική στειρότητα. Ηθοποιοί εξαιρετικοί σαν τον Ιερώνυμο Καλετσάνο, τον Γιώργο Στριφτάρη, τον Κυριάκο Κοσμίδη, τη Νικολίνα Μουαίμη κ.ά. δεν μπόρεσαν επίσης να γονιμοποιήσουν τις ιδέες της. Κινήθηκαν από τη διεκπεραίωση μέχρι τη συμβατική ερμηνεία ατελών ρόλων ή περιγραμμάτων.
Μια προσπάθεια αξιόλογων ανθρώπων του θεάτρου που, κατά τη γνώμη μου, δεν κατόρθωσαν να κερδίσουν για τη σκηνή έναν μυθιστοριογράφο, μα ούτε και την περιέργειά μας για το έργο του.