«Ασχημα θα ήταν η Ελλάδα να γίνει το μουσείο της Ευρώπης;», αναρωτήθηκε ο κ. Τάκης Θεοδωρόπουλος στο άρθρο του «Η αρχιτεκτονική του Παρθενώνα» (Καθημερινή, 1/1/2014). Καθόλου άσχημα δεν θα ήταν. Κάθε χώρα εξάγει αυτό στο οποίο υπερέχει και η Ελλάδα έχει άφθονη ιστορία και γοητευτικούς μύθους, τα οποία μάλιστα η Ευρώπη κολακεύεται να υιοθετεί.
Χαλασμένο ασανσέρ
Ας δούμε όμως πώς αντιλαμβάνεται η χώρα μας την προβολή του πιο ανταγωνιστικού της προϊόντος, με παράδειγμα τη ναυαρχίδα των μουσείων μας, το Εθνικό Αρχαιολογικό Μουσείο. Το μουσείο έχει κλειστές 25 εκθεσιακές αίθουσες λόγω ελλείψεως προσωπικού και το χαλασμένο ασανσέρ δεν επιτρέπει στους επισκέπτες με κινητικά προβλήματα την επίσκεψη του πρώτου ορόφου. Από πηγή εθνικής υπερηφάνειας γίνεται αιτία ντροπής και αμηχανίας. Υποτίθεται ότι είμαστε και τουριστική χώρα!
Χωρίς να έχουμε εξασφαλίσει τα βασικά, προχωρούμε και σε μια διαφορετική ανάγνωση. Περιδιαβαίνοντας τις αίθουσές του, ένας προσεκτικός επισκέπτης θα παρατηρήσει ότι από τα εκθέματά του πολλές περιοχές απουσιάζουν: η Μακεδονία, η Θράκη, η Ηπειρος, τα νησιά του Ανατολικού Αιγαίου, η Κρήτη… Λες κι η παρουσίαση της αρχαίας ιστορίας του Ελληνισμού «πάγωσε» στην περίοδο προ των Βαλκανικών Πολέμων όταν η Ελλάδα έφτανε μέχρι τη Λάρισα, με τις Νέες Χώρες που προσαρτήθηκαν την περίοδο εκείνη να μην έχουν πλήρως ενσωματωθεί στην ελλαδική ζωή. Και να σκεφθεί κανείς ότι τα τελευταία εκατό χρόνια η ανθρωπότητα έχει δει τόσες αλλαγές όσες δεν έγιναν στις προηγούμενες 7.000 γενιές από εμφάνισης του ανθρώπινου είδους στη Γη!
Μια τέτοια παράλειψη θα ήταν συγγνωστή σε ένα ξένο μουσείο, διότι αυτά διαθέτουν κλειστές συλλογές και κάθε νέο απόκτημα αποτελεί μια ιδιαιτέρως δαπανηρή υπόθεση. Στη δική μας όμως περίπτωση αυτό δεν ισχύει. Τα ελληνικά δημόσια αρχαιολογικά μουσεία δεν έχουν συλλογές με την κυριολεκτική έννοια του όρου, αφού οι αρχαιότητες αποτελούν ευρήματα ανασκαφικής έρευνας και όλες ανεξαιρέτως ανήκουν στο κράτος, όχι στα επιμέρους μουσεία. Επομένως, το νομικό μας πλαίσιο επιτρέπει την οποιανδήποτε αλλαγή σε επίπεδο κράτους, αρκεί να υπάρχει η βούληση προς τούτο. Μια τέτοια προσέγγιση δεν θα αποδυνάμωνε ούτε στο ελάχιστο τα περιφερειακά μας μουσεία, καθώς τα λίγα αντικείμενα που θα έδιναν το πολιτιστικό στίγμα του κάθε τόπου είναι σταγόνα στον ωκεανό των ευρημάτων που έχουν φέρει στο φως οι ανασκαφικές έρευνες τα μεταπολεμικά χρόνια. Οπως άλλωστε το Μουσείο της Ακρόπολης δεν έχει χάσει καθόλου τη λάμψη του από την παραμονή δύο αρχαϊκών Κορών στο Εθνικό Αρχαιολογικό Μουσείο.
Εκθεση για τη Μακεδονία
Κι ενώ στο κεντρικό εθνικό μας μουσείο εμείς δεν έχουμε ακόμα εντάξει τον πολιτισμό π.χ. της Μακεδονίας, κάποιοι γείτονές μας προσπαθούν με μια άκρως επιθετική πολιτική να οικειοποιηθούν ένα τμήμα της ιστορίας μας. «Σκόπια 2014» ονομάζεται το φιλόδοξο πρόγραμμα της γείτονος χώρας ύψους 500 εκατομμυρίων ευρώ, που περιλαμβάνει την ανέγερση κτιρίων κλασικιστικής αρχιτεκτονικής και την τοποθέτηση στους δημόσιους χώρους της πόλης κολοσσικών αγαλμάτων που παραπέμπουν στον Μέγα Αλέξανδρο, με προφανείς στόχους. Η παραχάραξη της Ιστορίας συναγωνίζεται την τρομερή κακογουστιά του εγχειρήματος.
Στη χοντροκομμένη προπαγανδιστική πολιτική των γειτόνων, η Ελλάδα δεν φροντίζει να εκμεταλλευτεί ούτε καν το μεγάλο της ατού. Η ανώτατη μορφή στρατηγικής είναι η ματαίωση των σχεδίων του αντιπάλου και η πολιτιστική διπλωματία χρησιμοποιείται από τα σύγχρονα κράτη ως το όπλο τύπου «Στελθ» για τις εθνικές τους επιδιώξεις (θυμίζω ότι Στελθ [stealths] ονομάζονται τα αεροπλάνα που πετούν χωρίς να εντοπίζονται από τα ραντάρ του αντιπάλου). Δεν θα ήταν σπουδαία προβολή αν όλοι αυτοί οι υπουργοί, επίτροποι, ανώτεροι υπάλληλοι, δημοσιογράφοι κ.λπ. που θα έρθουν ούτως ή άλλως στην Αθήνα για την ελληνική προεδρία της Ευρωπαϊκής Ενωσης επισκέπτονταν το εθνικό μας μουσείο και έβλεπαν αντί για κλειστές αίθουσες μια ωραία έκθεση για τον πολιτισμό της Μακεδονίας μας; Εδώ, στην πρωτεύουσα, κοντά στον Παρθενώνα, στο μουσείο που εκπροσωπεί ολόκληρη την Ελλάδα, το μήνυμα αποκτά μια διαφορετική δυναμική.
Ο πολιτισμός είναι μια ήπια δύναμη στις σχέσεις μεταξύ κρατών και η διαχείριση της πολιτιστικής κληρονομιάς μια άκρως πολιτική υπόθεση. Παρά τα ωραία λόγια, τα πολιτιστικά μας «Στελθ» παραμένουν καθηλωμένα στο έδαφος…
*Αρχιτέκτων και νομικός, τ. διευθύντρια Μελετών Μουσείων στο υπουργείο Πολιτισμού, συγγραφέας του βιβλίου «Το Νέο Μουσείο της Ακρόπολης – Διά Πυρός και Σιδήρου» (εκδ. Παπασωτηρίου)