Οσο πιο κοντά πλησιάζουμε στην αλλαγή της χρονιάς, όλο και πυκνώνουν οι πληροφορίες σχετικά με εκδηλώσεις που ετοιμάζονται για το 2021. Στο συγκεκριμένο επετειακό πλαίσιο εντάσσονται οι δύο εκθέσεις που οργανώνουν το Μουσείο Κυκλαδικής Τέχνης και το Μουσείο Μπενάκη. Η πρώτη με τίτλο «Αρχαιολατρεία και Φιλελληνισμός. Συλλογή Θανάση και Μαρίνας Μαρτίνου», σε επιμέλεια της ιστορικού τέχνης Φανής Μαρίας Τσιγκάκου και του καθηγητή Ν. Χρ. Σταμπολίδη, θα είχε ήδη ανοίξει τις πόρτες της από τις 10 Δεκεμβρίου, αλλά οι συνθήκες ανέβαλαν τον προγραμματισμό των εγκαινίων μέχρι νεωτέρας. Η δεύτερη ονομάζεται «1821. Πριν και μετά». Πρόκειται να «ανοίξει» στις 3 Μαρτίου, ακόμη και αν τα μουσεία παραμείνουν κλειστά. Καθώς περιλαμβάνει πολλές ψηφιακές εφαρμογές, ίσως ξεκινήσουμε την περιπλάνησή μας στον «κόσμο» της μέσω Διαδικτύου.
Πίσω από τη βαριά ξύλινη είσοδο του Μέγαρου Σταθάτου, στο ισόγειο του εμβληματικού νεοκλασικιστικού κτιρίου, η έκθεση «Αρχαιολατρεία και Φιλελληνισμός. Συλλογή Θανάση και Μαρίνας Μαρτίνου» έχει στηθεί. Η επιλογή των συνεργατών για την αρχιτεκτονική μελέτη και τη σκηνογραφία –που όπως μάθαμε «μεταμορφώνει» τον οικείο μας χώρο– έγινε από τους διοργανωτές της έκθεσης, δηλαδή την οικογένεια Μαρτίνου. Τα 60 έργα που θα δούμε προέρχονται από τη συλλογή Θανάση και Μαρίνας Μαρτίνου, μία μοναδική πινακοθήκη με αποκτήματα που εκτίθενται για πρώτη φορά στο κοινό.
Πρόκειται για ευρωπαϊκές καλλιτεχνικές δημιουργίες, καθώς και έργα Ελλήνων καλλιτεχνών εμπνευσμένα από θέματα της αρχαιότητας. Αυτά τα εξαιρετικά κομμάτια παρουσιάζονται δίπλα σε πέντε σημαντικές αρχαιότητες και ένα εκμαγείο της ρωμαϊκής περιόδου, που προέρχονται από μεγάλα μουσεία της Ιταλίας και της Ελλάδας. Το ότι η έκθεση εστιάζεται στο κίνημα του φιλελληνισμού, με τον δικό της τρόπο τοποθετεί το εθνικό γεγονός μέσα σε ένα ευρύτερο πλαίσιο. Περιλαμβάνει ελαιογραφίες, πορσελάνες, κοσμήματα, ρολόγια, αμφορείς, ακρόπρωρα πλοίων, αντικείμενα καθημερινής χρήσης, γλυπτά του 19ου αιώνα και του ελληνικού νεοκλασικισμού, τα οποία «συνδιαλέγονται» με αρχαία αριστουργήματα.
Αυτή η διαλεκτική σχέση είναι ο καλύτερος τρόπος για να αναδειχθεί η σύνδεση του φιλελληνισμού με την αρχαιοφιλία. Η έκθεση αποσκοπεί στην ανάδειξη των αρχαιολατρικών πτυχών του φιλελληνικού κινήματος, που στήριξε την Επανάσταση από τη γέννησή της για να κορυφωθεί στα χρόνια του Αγώνα και στην προσπάθεια εδραίωσης του νεοελληνικού κράτους. Η δουλειά που ετοιμάζει η επιμελητική ομάδα του Μουσείου Μπενάκη, ο Τάσος Σακελλαρόπουλος, υπεύθυνος των Ιστορικών Αρχείων, και η Μαρία Δημητριάδου, επιμελήτρια των Ιστορικών Αρχείων, είναι πραγματικά τεράστια. «Η δε προετοιμασία της έχει διαρκέσει περίπου τέσσερα χρόνια», όπως μας είπαν οι δύο επιμελητές, «και στην πορεία, από ένα σύνολο 8.000 αντικειμένων και τεκμηρίων επιλέχτηκαν με πολύ κόπο περίπου 1.200 εκθέματα». Περιλαμβάνουν έργα τέχνης, αρχειακό υλικό, αντικείμενα καθημερινής χρήσης, αλλά και ιστορικά κειμήλια. Χάρη σε αυτά θα ξεδιπλώνονται μπροστά στα μάτια του επισκέπτη περισσότερα από 100 χρόνια ιστορίας, ξεκινώντας από το 1770, σε έναν τεράστιο χώρο 2.500 τετραγωνικών μέτρων. Ολόκληρο το κτίριο του Μουσείου Μπενάκη/Πειραιώς θα καταστεί ένα ζωντανό «κύτταρο» για να αφηγηθεί την ιστορία του νεότερου ελληνισμού από την αφύπνισή του έως τη θεσμική του εγκαθίδρυση, και τα βήματα που καθόρισαν την πορεία του στον 20ό αιώνα.
Η έκθεση αρθρώνεται σε τρεις ενότητες: Η πρώτη, που θα παρουσιαστεί στον δεύτερο όροφο, ξεκινά από το 1770 και τα Ορλοφικά και φθάνει έως την έναρξη της Επανάστασης, το 1821. Η δεύτερη ενότητα, αυτή του πρώτου ορόφου, ακολουθεί την εξέλιξη του Αγώνα και ολοκληρώνεται με τη διακυβέρνηση του νεοσύστατου κράτους από τον Ιωάννη Καποδίστρια. Η τρίτη και τελευταία, η πιο εκτεταμένη ενότητα που αναπτύσσεται στο ισόγειο, ξεκινά με την άφιξη του νεαρού βασιλιά Οθωνα το 1833 και ολοκληρώνεται με τη διάνοιξη της Διώρυγας της Κορίνθου το 1890.
Η εκθεσιακή αφήγηση πραγματοποιείται μέσα από έργα τέχνης και αρχειακά τεκμήρια που διαθέτουν στις συλλογές τους οι τρεις τράπεζες που συμπράττουν στη διοργάνωση (Τράπεζα της Ελλάδος, Εθνική Τράπεζα και Alpha Bank). Καθοριστικό ρόλο διαδραματίζει το μοναδικό υλικό του Μουσείου Μπενάκη, τεκμήρια που συγκεντρώθηκαν χάρη στους δεσμούς εμπιστοσύνης που διατήρησε με τις οικογένειες των αγωνιστών και των πρωταγωνιστών της Επανάστασης. Η «εξιστόρηση» πλαισιώνεται από χρηστικά αντικείμενα, που μας δίνουν στοιχεία για την καθημερινή ζωή των Ελλήνων στις ιστορικές περιόδους που εξετάζονται. Θα διαρκέσει έως τον Νοέμβριο του 2021.