Οξυδερκείς παρατηρήσεις για μια εποχή σε «κουτάκια»

Οξυδερκείς παρατηρήσεις για μια εποχή σε «κουτάκια»

2' 53" χρόνος ανάγνωσης
Ακούστε το άρθρο

ΤΟΜΑΣ ΜΠΑΟΥΕΡ 
Ο μονοσήμαντος κόσμος 
μτφρ.: Κατερίνα Τζινάβα 
εκδ. Αντίποδες
 
Μια ακόμη ημέρα, ίδια με εχθές. Από το κρεβάτι στην κουζίνα κι από εκεί στο σαλόνι και στο υποτυπώδες γραφείο που έχει στηθεί, εκ του προχείρου, στην άκρη του τραπεζιού. Μια ακόμη ημέρα όπως εκείνη που προηγήθηκε, εξίσου μονοδιάστατη και  μονοσήμαντη. Μια ακόμη ημέρα δίχως εναλλαγές ή ποικιλομορφία. Μόνον μια μονοτονία, σχεδόν ισοπεδωτική. 

Η συνθήκη του εγκλεισμού, η εργασία απ’ το σπίτι και η πανδημία προσδίδουν ιδιαίτερο βάθος στα όσα καταγράφει ο Τόμας Μπάουερ στο δοκίμιό του «Ο Μονοσήμαντος Κόσμος. Για την Απώλεια της Πολυσημίας και της Ποικιλίας». Προσοχή, δεν εννοώ εδώ ότι το έργο πραγματεύεται αυτή τη συνθήκη. Εννοώ ότι αυτή η απουσία ποικιλομορφίας στις μονοδιάστατες πια ζωές μας μάς βοηθά να κατανοήσουμε ίσως ευκολότερα, σχεδόν ενστικτωδώς, τις ιδέες που αναπτύσσονται στο εν λόγω έργο και κατά συνέπεια να αναγνωρίσουμε την αναμφίλεκτη αξία του.  

Στο βραβευμένο αυτό δοκίμιο ο Μπάουερ, ένας από τους σημαντικότερους σύγχρονους αραβολόγους και μελετητές του Ισλάμ, ξεκινά καταγράφοντας την επέλαση του μονοσήμαντου σε κάθε έκφανση της ζωής του ανθρώπου της Δύσης (και όχι μόνον). Παρατηρεί τα πεδία του ανθρώπινου βίου, όπως εκείνα του πολιτισμού, της παραγωγής, της θρησκείας, της τέχνης, της πολιτικής, του αθλητισμού και σημειώνει τον διηνεκή απεμπλουτισμό τους. Εν προκειμένω, σε καθένα από αυτά τα πεδία περιορίζεται η ποικιλομορφία και ελαττώνεται η αμφισημία. Το πλήθος των ομιλούμενων γλωσσών μειώνεται σταθερά. Στη θρησκεία όλα οφείλουν να ορισθούν και να εξηγηθούν, τίποτε δεν πρέπει να μείνει αναπάντητο. Στην τέχνη όλα οφείλουν να είναι τέχνη και τίποτε πέρα από αυτό. Ακόμη και στην πολιτική, ό,τι δεν θεωρείται αυθεντικό θα πρέπει να απαξιωθεί ή να εγκαταλειφθεί. 

Επί αυτής της βάσης, ο Μπάουερ υποστηρίζει ότι η νεωτερικότητα χαρακτηρίζεται από μια έντονη δυσανεξία στην αμφισημία. Ο νεωτερικός άνθρωπος παρουσιάζεται εδώ ως μηχανικός ή ντετέκτιβ. Επιθυμεί να προσδιορίσει, να διευκρινίσει και να διαλευκάνει κάθε είδους σύγχυση. Λατρεύει τη μονοσημαντότητα και επιδιώκει διακαώς την άρση κάθε απροσδιοριστίας. Η ανοχή του στο απροσδιόριστο είναι, με άλλα λόγια, μηδαμινή.

Αυτή η απουσία ανοχής στην πολυσημία οδηγεί, σύμφωνα με τον Μπάουερ, σε δύο επιλογές: από τη μία, στην αδιαφορία και από την άλλη, στον φονταμενταλισμό. Εκείνοι που επιλέγουν την αδιαφορία αποφεύγουν με επίγνωση όλα τα πεδία όπου υπάρχει έστω και η ελάχιστη αοριστία, ενώ όσοι υιοθετούν τον φονταμενταλισμό διαλέγουν να αρνηθούν την ύπαρξή τους. Πρόκειται για μια διπολική θεώρηση του κόσμου, όπου αμφότερες οι  πλευρές αποδεικνύονται εξίσου εχθρικές προς την αμφισημία. 

Για τον Μπάουερ, ωστόσο, η πολυσημία, η πολυφωνία και η αοριστία συνιστούν –απλοποιώ εδώ– τον πλούτο και την ομορφιά του κόσμου. Ενώ η ελάττωση ή κατάλυσή τους επιτείνει την απονέκρωσή του. Οφείλουμε συνεπώς να υπερασπιστούμε την ποικιλομορφία και την αμφισημία, καθώς συνιστούν προϋποθέσεις ενός καλύτερου βίου. 

Οι αρετές του έργου του Μπάουερ είναι πολλές. Οι παρατηρήσεις του είναι οξυδερκείς, ο συλλογισμός του συγκροτημένος, η ανάλυσή του διαυγής. Στα λιγότερο δυνατά σημεία του θα συμπεριλαμβάναμε μια κάποια βιασύνη σε σημεία, την κάπως φτωχή τεκμηρίωση σε ορισμένες περιπτώσεις και μια κάποια υπερβολή στις εκτιμήσεις. Πρόκειται, ωστόσο, για αδυναμίες που εύκολα παραγνωρίζει κανείς αντιλαμβανόμενος την πρωτοτυπία και τη διαισθητική ισχύ του έργου.  

Συνοψίζοντας, το δοκίμιο αυτό μας επιτρέπει να αντιληφθούμε ένα θεμελιώδες πρόβλημα της εποχής μας. Μιας εποχής που ενώ διατυμπανίζει τον πλουραλισμό και την ανοχή, την ίδια στιγμή επιβάλλει αρειμανίως κανόνες, ορισμούς, ταυτότητες, προσδιορισμούς, όρια στο ορθό και στο μη ορθό. Μιας εποχής που αδυνατεί να διαχειριστεί το μη ξεκάθαρο και το πολύσημο και καταλήγει να καταπνίγει την ελευθερία και το μη κατηγοριοποιήσιμο. Μιας εποχής με τάσεις εγκλεισμού της ζωής στο μονοσήμαντο 
και σε «κουτάκια».

Λάβετε μέρος στη συζήτηση 0 Εγγραφείτε για να διαβάσετε τα σχόλια ή
βρείτε τη συνδρομή που σας ταιριάζει για να σχολιάσετε.
Για να σχολιάσετε, επιλέξτε τη συνδρομή που σας ταιριάζει. Παρακαλούμε σχολιάστε με σεβασμό προς την δημοσιογραφική ομάδα και την κοινότητα της «Κ».
Σχολιάζοντας συμφωνείτε με τους όρους χρήσης.
Εγγραφή Συνδρομή