Ο Πασκουάλε Τζιακομούτζι, κανονιέρης και πυροβολητής, καταγόταν από τη Σαρδηνία. Ηλθε στην Ελλάδα για να προσφέρει τις υπηρεσίες του στην Επανάσταση τον Ιούλιο του 1825 και τον επόμενο μήνα κατατάχθηκε στο τακτικό σώμα του Φαβιέρου ως υπολοχαγός. Μπήκε στην υπηρεσία του Ιωάννη Παπαδιαμαντόπουλου και έφτασε στο Μεσολόγγι μαζί με άλλους τρεις κανονιέρηδες. Υπηρέτησε στην πόλη από την 1η Σεπτεμβρίου του 1825 μέχρι και τη δραματική έξοδο της φρουράς, στις 10 Απριλίου του 1826. «[έξοδα: του Γιακομούτζου διά μία καπότα οπού αγοράσαμε, με το να έφειγε γδημνός από το Βασιλάδι…]», γράφει το απόσπασμα από το τεκμήριο «Κατάστιχο λογαριασμών της Επιτροπής Μεσολογγίου». Πιο απλά, η επιτροπή αγόρασε για τον πυροβολητή μια χοντρή κάπα με κουκούλα επειδή, όπως σημειώνεται, επέστρεψε γυμνός από το Βασιλάδι – το μικρό νησί στην είσοδο της λιμνοθάλασσας Μεσολογγίου, προπύργιο της άμυνας της πόλης.
Ο Ιταλός φιλέλληνας και αγωνιστής παρέμεινε στην Ελλάδα και μετά το τέλος του Αγώνα –όπως πολλοί ακόμη συμπατριώτες του– και πέθανε στο Ναύπλιο στις 25 Ιανουαρίου 1845. «Η μικρή ιστορία του Πασκουάλε Τζιακομούτζι, του Γιακομούτζου για τους συντάκτες του κατάστιχου, με συγκινεί», μας λέει η αναπληρώτρια διευθύντρια στα Γενικά Αρχεία του Κράτους (ΓΑΚ), Αμαλία Παππά, συζητώντας για την προσεχή δράση των ΓΑΚ ενόψει της επετείου των 200 χρόνων από την έναρξη της Ελληνικής Επανάστασης.
Τα κρατικά αρχεία είναι συνδεδεμένα στενά με την καθημερινή ζωή των πολιτών. Γι’ αυτό μπορούν να αφηγηθούν τις ανθρώπινες περιπέτειες που βρίσκονται στο περιθώριο της Ιστορίας με γιώτα κεφαλαίο, και να ονομάσουν εκείνους που ξεχάσαμε μέσα στα χρόνια. Προϋπόθεση είναι η ευαισθησία και η επιμονή του ερευνητή.
Οι τρεις παράλληλες εκθέσεις με τίτλο «Νάπολη και Ελληνική Παλιγγενεσία» που διοργανώνονται από τα ΓΑΚ σε συνεργασία με το Κρατικό Αρχείο της Νάπολης (ASNa) και την Εταιρεία Κυπριακών Σπουδών, είναι μια τέτοια ευτυχής συγκυρία.
«Πριν από 40 χρόνια άρχισα μια έρευνα στο κρατικό αρχείο της Νάπολης για την Εθνεγερσία. Η αναδίφηση έφερε στο φως πολύτιμα στοιχεία και νέες πηγές, μια πλούσια συγκομιδή», θυμάται ο νεοελληνιστής και καθηγητής στο Πανεπιστήμιο Καλαβρίας Ιωάννης Κορίνθιος. «Μερικά τμήματα αυτής της έρευνας βγήκαν στο φως σε έγκριτα επιστημονικά περιοδικά τη δεκαετία του ’80. Τα περισσότερα τμήματα όμως παρέμειναν στα συρτάρια και στα ράφια της βιβλιοθήκης μου». Πριν από δύο χρόνια άρχισε να τα περιεργάζεται πάλι και κατάλαβε ότι είχε έρθει η ώρα να πάρουν τον δρόμο τους. Ετσι χτύπησε στην πόρτα της διευθύντριας του ASNa, καθηγήτριας Καντίντα Καρίνο, και της πρότεινε μια έκθεση με κύριο κορμό «τα γενναιόδωρα σε πηγές αρχεία του Βασιλείου των Δύο Σικελιών», όπως λέει ο ίδιος, από τα οποία σταχυολόγησε το υλικό του.
Λίγους μήνες αργότερα, και χάρη στο ενδιαφέρον της Ελλάδας και της Κύπρου, η δράση έγινε τριμερής. Οι εκθέσεις θα εγκαινιαστούν στις 15 Μαρτίου ταυτόχρονα σε Νάπολη, Αθήνα και Λευκωσία στην ψηφιακή εκδοχή τους, και όταν το επιτρέψουν οι συνθήκες στην κανονική τους μορφή. Από την πλευρά του, το ASNa παρέχει υλικό που διευρύνει το πλαίσιο των σχέσεων της Νάπολης με την αγωνιζόμενη Ελλάδα και φωτίζει τον τρόπο που βίωσαν οι Ναπολιτάνοι και οι Ελληνες της ιστορικής παροικίας της πόλης τα γεγονότα της Επανάστασης. Προβάλλεται η συμμετοχή της ομογένειας στον Αγώνα, αλλά και η κατοπινή παρουσία στο νεοσύστατο ελληνικό κράτος πολλών πολιτικών προσφύγων και κατασκόπων από την Ιταλία. Επίσης καταγράφονται λεπτομερώς γνωστά πολεμικά γεγονότα της Επανάστασης από μιαν άλλη οπτική γωνία, για παράδειγμα μέσω της διπλωματικής αλληλογραφίας.
Η συγκεκριμένη έκθεση αποτελεί την πρώτη τέτοιου είδους συνεργασία των ΓΑΚ με άλλα δημόσια αρχεία. Πώς ελήφθη αυτή η απόφαση; «Κατ’ αρχάς λόγω της πρωτοτυπίας της μελέτης. Θέλαμε να δούμε με ποιον τρόπο διαπλέκεται το αρχειακό υλικό της Νάπολης με δικές μας πηγές», απαντά η κυρία Παππά. «Η συνεισφορά μας έγκειται στην προβολή της παρουσίας των Ιταλών φιλελλήνων στην Επανάσταση. Από πολύ νωρίς εντάχθηκαν σε στρατιωτικά σώματα, συμμετείχαν σε πολεμικές επιχειρήσεις και κάποιοι υπήρξαν πρωτοπόροι στη προσπάθεια της δημιουργίας τακτικού στρατού στην Ελλάδα. Οι περισσότεροι προέρχονται από τη Σαρδηνία, τη Σικελία και τη Νάπολη. Επίσης είναι εξαιρετικά ενδιαφέρουσα η πρόσληψη σε πραγματικό χρόνο των γεγονότων μέσα από τα ημερολόγια Ιταλών αγωνιστών ή αξιωματούχων. Τα κείμενα δεν αρκούνται μόνο στην καταγραφή των τεκταινόμενων, αλλά εμπλουτίζονται με στοχασμούς και αναλύσεις για τη σημασία της Επανάστασης και την ευρωπαϊκή της διάσταση», σχολιάζει και προσθέτει: «Από την άλλη πλευρά, μέσα από τις πηγές είναι φανερό ότι η Ιταλία υπήρξε χώρα-καταφύγιο για τους Ελληνες, ένα ασφαλές περιβάλλον για τον σχεδιασμό της Επανάστασης που ταυτόχρονα διευκόλυνε την κάθοδο πολλών φιλελλήνων στην Ελλάδα, όπως ο λόρδος Βύρων και ο Σανταρόζα».
Τέλος, στην Κύπρο έχει γίνει μια χαρτογράφηση πηγών, που παρουσιάζει τη συμμετοχή των Κυπρίων αγωνιστών στην Επανάσταση. Πολύ νωρίς μυήθηκαν στη Φιλική Εταιρεία και, όπως αποδεικνύεται, ο μητροπολίτης Κυπριανός παρείχε μεγάλα ποσά για την υποστήριξη της προετοιμασίας του Αγώνα. Η Εταιρεία Κυπριακών Σπουδών συμμετέχει στην έκθεση με δύο πολύ σημαντικά τεκμήρια που αφορούν τις σφαγές που έγιναν στο νησί τον Ιούλιο του 1821 μετά την επαναστατική κίνηση της 9ης Ιουλίου.