Πόσο αλλάζει το σκηνοθετικό βλέμμα όταν καταγράφει ιστορίες κακοποίησης ή αδιανόητης για τη σημερινή εποχή γυναικείας καταπίεσης; Αυτή ήταν η πρώτη ερώτηση που απευθύναμε στη Μαριάννα Οικονόμου. Η βραβευμένη ντοκιμαντερίστρια (τελευταία ταινία της το «Οταν ο Βάγκνερ συνάντησε τις ντομάτες») γύρισε για την ΕΡΤ δύο ταινίες, που θα προβληθούν αύριο και μεθαύριο, στο πλαίσιο του αφιερώματος στην Παγκόσμια Ημέρα της Γυναίκας.
Το πρώτο, «Από το σκοτάδι στο φως» (αύριο στην ΕΡΤ 2, 10 μ.μ.), μια συγκλονιστική στην ειλικρίνεια και αμεσότητά της μαρτυρία μιας νέας γυναίκας, η οποία επί δέκα χρόνια υφίστατο ξυλοδαρμούς από τον σύζυγό της. Το δεύτερο (Δευτέρα, από την ΕΡΤ2, 8 μ.μ.) είναι γυρισμένο σε ένα χωριό της Κρήτης. Ηρωίδα μια νέα γυναίκα που σταμάτησε το σχολείο για να «νοικοκυρευτεί» στα 15 της χρόνια και εκείνη, αφού απέκτησε τέσσερα παιδιά, επέστρεψε στα θρανία μαζί με την έφηβη κόρη της, σπούδασε και έγινε τοπική επιχειρηματίας. Παράλληλα, μιλάει η δικηγόρος Μίνα Καούνη, ιδιαίτερα ενεργή σε θέματα γυναικείας κακοποίησης.
«Μέσα από αυτά τα ντοκιμαντέρ θελήσαμε να δώσουμε φωνή σε κάποιες γυναίκες που συνήθως δεν ακούγονται. Θαυμάζω απεριόριστα αυτές τις γυναίκες, που με θάρρος και προσωπικό ρίσκο ομολόγησαν πράγματα που θα ενοχλήσουν κάποιους και φέρνουν την κοινωνία αντιμέτωπη με τις παθογένειές της», σχολιάζει η Μ. Οικονόμου. Η σκηνοθέτις διεισδύει χειρουργικά στα στραμμένα στην κάμερα πρόσωπα, με προσοχή για να μην τραυματίσει, «ακούει» τις ιστορίες, αφήνοντας τις γυναίκες να «αναπνέουν» στον δικό τους ρυθμό, να οδηγούν εκείνες στο βάθος που επιθυμούν.
– Τι ανακαλύψατε που δεν φανταζόσαστε ότι υπάρχει;
– Αυτό που με συγκλόνισε είναι η συνειδητοποίηση του πόσο μεγάλη έκταση έχει η κακοποίηση των γυναικών στην Ελλάδα, πόσο κοντά μας είναι η ενδοοικογενειακή βία και πόσο απαρχαιωμένες αντιλήψεις και νοοτροπίες υπάρχουν ακόμη και σήμερα όσον αφορά τη θέση και τον ρόλο της γυναίκας στην κοινωνία. Οι μαρτυρίες με έκαναν να συνειδητοποιήσω ότι και εγώ είμαι μέρος αυτής της κοινωνίας, που σιωπά και αποδέχεται κακοποιητικές συμπεριφορές. Γιατί δεν παίρναμε στα σοβαρά όλες αυτές τις ιστορίες κακοποίησης και καταπίεσης; Γιατί αδιαφορούσαμε; Μέσα από τις μαρτυρίες των γυναικών στα επεισόδια, οι ερωτήσεις αυτές έγιναν ο προσωπικός εφιάλτης μου.
– Τι σας «ζόρισε» περισσότερο στην καταγραφή;
– Με «ζόρισε» η εξομολόγηση της κακοποιημένης γυναίκας. Η ειλικρίνειά της, το θάρρος της και ο συγκροτημένος λόγος της. Περιέγραψε με λεπτομέρειες τη σωματική και ψυχολογική βία που υπέστη επί δέκα χρόνια από τον σύζυγό της και έριξε φως στους λόγους που καθιστούν τόσο δύσκολο στο θύμα να μιλήσει ή να ξεφύγει από τον κακοποιητή. Στο τέλος του γυρίσματος, όλοι κλαίγαμε συγκλονισμένοι, ο καθένας για τους δικούς του λόγους. «Ντρεπόμουν, φοβόμουν και είχα ενοχές για δέκα χρόνια που με κακοποιούσε ο άνδρας μου», μας λέει, «πλέον θέλω να μιλήσω και να μη φοβάμαι να δείχνω το πρόσωπό μου. Ετσι, ίσως πάρει κουράγιο και κάποια άλλη γυναίκα και βοηθηθεί». Με «ζόρισε» και το γύρισμα στην Κρήτη. Είναι εμφανής ο εξουσιαστικός ρόλος των ανδρών, καθώς και η υποτίμηση των γυναικών. Οταν, σε μια σκηνή, οι τρεις φιλενάδες συζητούν για τα τελευταία γεγονότα της επικαιρότητας περί σεξουαλικής βίας, έρχεται τελείως φυσιολογική η παραδοχή ότι «πάντα υπήρχε βία, απλώς εμείς δεν μπορούσαμε να πούμε τίποτα» και συνεχίζουν: «Τουλάχιστον τώρα οφείλουμε να πούμε στα κορίτσια μας ότι πρέπει να μιλούν αν κάτι συμβαίνει».
– Τι βοηθάει προς αυτήν την κατεύθυνση; Εκτός από τη θετική πλευρά στο #ΜeΤoo, διαβλέπετε κάποιον κίνδυνο;
– Η πολιτεία, με τον νόμο του 2006, που ποινικοποιεί την ενδοοικογενειακή βία, έχει δώσει ένα μεγάλο πάτημα στις κακοποιημένες γυναίκες να τολμήσουν να μιλήσουν και να ξεφύγουν. Επίσης, οι δομές και οι ψυχοθεραπευτικές υπηρεσίες είναι πολύ σημαντικές για την υποστήριξη αυτών των γυναικών. Βοήθεια υπάρχει, αρκεί να μιλήσει το θύμα. Ο κίνδυνος με τα κινήματα όπως το #ΜeΤoo είναι να φθάσουν στο άλλο άκρο, όπου όλοι οι άνδρες θα θεωρούνται εχθροί ή εν δυνάμει βιαστές. Επίσης, να μην ξεκινήσει ένα κυνήγι μαγισσών με ατεκμηρίωτες καταγγελίες και κατηγορίες, ούτε μια εμμονή στην «πολιτικά ορθή συμπεριφορά», που θα ευνουχίσει τον αυθορμητισμό και τη γνησιότητα των συναισθημάτων. Ισως, όμως, να μην μπορεί να αποφευχθεί μια ακραία κατάσταση μέχρι να βρεθεί η ισορροπία.
Τα δύο ντοκιμαντέρ εντάσσονται στο «Μια μέρα για όλο τον κόσμο», σειρά 12 επεισοδίων της ΕΡΤ2, με αφορμή τις Παγκόσμιες Ημέρες του ΟΗΕ.