Το 1921, λόγω της Μικρασιατικής Εκστρατείας, οι εορτασμοί της 100ετηρίδας της Ελληνικής Επανάστασης αναβλήθηκαν εν πολλοίς για το 1930. Τον Μάρτιο του 2021 η πανδημία καλά κρατεί, επομένως ούτε η 200ετηρίδα του αγώνα των Ελλήνων για ανεξαρτησία θα εορταστεί όπως ακριβώς σχεδιαζόταν. Σε μια τέτοια συγκυρία, το βιβλίο θα μπορούσε να αποτελέσει ένα επαρκές «υποκατάστατο» εορτασμού, αλλά και μια ευκαιρία αναστοχασμού και διεύρυνσης των γνώσεων και των ερμηνειών μας για το 1821. Φυσικά, οι σχετικοί τίτλοι είναι τόσο πολλοί, που για να τους διατρέξει κανείς, θα χρειαζόταν αρκετές εθνικές επετείους με τις αργίες τους. Η παρακάτω λίστα είναι επίσης ελλιπής: περιορίζεται σε πρόσφατες εκδόσεις ιστορικού ενδιαφέροντος και χρειάζεται συμπλήρωση, για την οποία επιφυλασσόμαστε. Ιδανικά δε, στο μέλλον, η μακρά λίστα των μελετών για την Ελληνική Επανάσταση θα έχει ενισχυθεί και από τη συνεισφορά άλλων επιστημών, πέραν της αγαπητής στους Ελληνες Ιστορίας.
ΧΡΙΣΤΟΦΟΡΟΣ ΠΕΡΡΑΙΒΟΣ
Απομνημονεύματα πολεμικά διαφόρων μαχών συγκροτηθεισών μεταξύ Ελλήνων και Οθωμανών κατά τε το Σούλιον και Ανατολικήν Ελλάδα από το 1820 μέχρι του 1829 έτους
Πρόλογος – επιμέλεια: Στέφανος Παπαγεωργίου
Ιδρυμα της Βουλής των Ελλήνων, 2019, σελ. 468
Τόσο πολύτιμη είναι η εκδοτική συνεισφορά του Ιδρύματος της Βουλής των Ελλήνων στους εορτασμούς της 200ετηρίδας της Ελληνικής Επανάστασης (θα μπορούσε κανείς να ανατρέξει και στην παλιότερη δική του έκδοση της «Ιστορίας της ελληνικής επαναστάσεως» του Τζορτζ Φίνλεϊ, σε μετάφραση του Αλέξανδρου Παπαδιαμάντη), που ειδικά από τη σειρά «Κείμενα μνήμης», είναι δύσκολο να ξεχωρίσει ένα έργο. Εδώ, επιλέγονται τα «Απομνημονεύματα» του Χριστόφορου Περραιβού, το πρώτο αυτοβιογραφικό κείμενο αγωνιστή της Επανάστασης που τυπώθηκε και κυκλοφόρησε στην ελεύθερη Ελλάδα το 1836, για έναν λόγο φαινομενικά και μόνο «αντιεπιστημονικό»: η έντονη υποκειμενικότητα του κειμένου, η θερμοκρασία του –όπως άλλωστε συμβαίνει με αρκετά απομνημονεύματα– αναδεικνύουν πίσω από τις πολεμικές επιχειρήσεις στις οποίες συμμετείχε ο συγγραφέας και μια ολόκληρη παλέτα συμπεριφορών και νοοτροπιών της εποχής.
ΒΑΣΙΛΗΣ ΠΑΝΑΓΙΩΤΟΠΟΥΛΟΣ
Κωνσταντίνος Καντιώτης, Κερκυραίος. Ελάσσων Φιλικός, αγωνιστής της Ελληνικής Επανάστασης.
Εθνικό Ιδρυμα Ερευνών, 2019, σελ. 138
Ηταν πρώιμος Φιλικός, ήταν προσωπικός συνεργάτης του Ιωάννη Καποδίστρια, ήταν αγωνιστής του 1821 και παρ’ όλα αυτά, ήταν ένας από τους ξεχασμένους της Ιστορίας: έτσι θα μπορούσε να περιγραφεί με δυο λόγια ο Κωνσταντίνος Καντιώτης. Στη σχετική μονογραφία ωστόσο του ιστορικού Βασίλη Παναγιωτόπουλου, ο Κερκυραίος δευτεραγωνιστής δεν βιογραφείται απλώς· αντίθετα, η ζωή και η δράση του –από την Πετρούπολη και το Κισνόβι, μέχρι την Πελοπόννησο, το Μεσολόγγι και την Κέρκυρα– φωτίζουν, σύμφωνα με τον συγγραφέα, κάποιες πτυχές της ιστορίας της περιόδου με τρόπο ενίοτε ανατρεπτικό, όπως λ.χ. συμβαίνει με το ζήτημα της στάσης του Καποδίστρια απέναντι στη Φιλική Εταιρεία και στους στόχους της: με ενδιάμεσο τον Καντιώτη, ο Καποδίστριας συναντά τους Φιλικούς και τους αντιμετωπίζει όχι τόσο με αρνητική ουδετερότητα, όσο μάλλον με διακριτική ευμένεια.
ΘΑΝΟΣ Μ. ΒΕΡΕΜΗΣ, ΓΙΑΝΝΗΣ Σ. ΚΟΛΙΟΠΟΥΛΟΣ, ΙΑΚΩΒΟΣ Δ. ΜΙΧΑΗΛΙΔΗΣ
1821: Η δημιουργία ενός έθνους-κράτους
εκδ. Μεταίχμιο, 2018, σελ. 432
Αν και το μεγαλύτερο μέρος του βιβλίου καταλαμβάνουν οι στρατιωτικές επιχειρήσεις και οι πολιτικές επιλογές των εξεγερμένων Ελλήνων στο διάστημα 1821-1827, ο στόχος των συγγραφέων δεν ήταν βέβαια μια αμιγώς πολιτικοστρατιωτική ιστορία της Ελληνικής Επανάστασης, αλλά και η ψηλάφηση και η ερμηνεία όσων πολιτικών και ιδεολογικών ζυμώσεων προηγήθηκαν αυτής, όσων συνέβησαν παράλληλα και όσων επακολούθησαν, μέχρι τη δημιουργία του ελληνικού κράτους και τη δολοφονία του Καποδίστρια. Παρόλο δε που τέτοιες συγκροτησιακές διαδικασίες είναι σχετικά σπάνιο να συμβούν χωρίς εσωτερικές αντιφάσεις, οι τρεις ιστορικοί θεωρούν τον κατακερματισμό και τις αντιπαλότητες της ελληνικής κοινωνίας της εποχής ως παράγοντες ιδιαιτέρως επιβαρυντικούς για τη γέννηση του κράτους, η οποία υποβοηθήθηκε μεταξύ άλλων από τη συγκυρία, τις Μεγάλες Δυνάμεις αλλά τελικά και από έναν αγώνα που, σε αντίθεση με αρκετές «εθνωφελείς» αναγνώσεις του, μόνο αναπόδραστος δεν ήταν.