Οσοι θυμούνται την κρίση των Ιμίων το 1996 θα ανακαλούν στη μνήμη τους και τη συνέντευξη Τύπου που έδωσαν οι τότε υπουργοί Εξωτερικών και Εθνικής Αμυνας μετά τη σύσκεψη στο πολιτικό γραφείο του τότε πρωθυπουργού Κωνσταντίνου Σημίτη. Μιλώντας σε μια κατάμεστη αίθουσα, ο υπουργός Εξωτερικών Θεόδωρος Πάγκαλος απάντησε στα τουρκικά επιχειρήματα σχετικά με την πατρότητα της βραχονησίδας, επικαλούμενος, μεταξύ άλλων, χάρτες και στοιχεία από την ιταλοτουρκική σύμβαση του 1932 και το προσάρτημά της που οριοθετούσε τα θαλάσσια σύνορα μεταξύ της Τουρκίας και των ιταλικών Δωδεκανήσων. Τα στοιχεία είχαν βρεθεί μέσα σε λίγες ώρες από την αρχή της κρίσης στο Διπλωματικό και Ιστορικό Αρχείο του υπουργείου Εξωτερικών.
«Η εξωτερική πολιτική δεν ασκείται χωρίς μνήμη, όποιος το προσπαθήσει είναι χαμένος. Δυστυχώς, η ελληνική πολιτική ιστορία το έχει δείξει αυτό. Το αρχείο του υπουργείου είναι η μνήμη της εξωτερικής πολιτικής», μας λέει ο Γιώργος Πολυδωράκης, προϊστάμενος της Υπηρεσίας Διπλωματικού και Ιστορικού Αρχείου του ΥΠΕΞ.
Φωτ. ΔΙΠΛΩΜΑΤΙΚΟ ΚΑΙ ΙΣΤΟΡΙΚΟ ΑΡΧΕΙΟ ΥΠΕΞ
Καθισμένος στον σκούρο καναπέ του ψηλοτάβανου γραφείου του, στην έδρα του αρχείου, στην οδό Ζαλοκώστα, με διπλή μάσκα και αποστάσεις, μας μιλάει για «το πιο πολιτικό δημόσιο αρχείο της χώρας», τις αρμοδιότητες της υπηρεσίας που διευθύνει και τους λόγους για τους οποίους τα αρχεία του ΥΠΕΞ εξαιρούνται από την παράδοσή τους στα Γενικά Αρχεία του Κράτους. «Το αρχείο είναι ένα αξιοποιήσιμο υλικό για την άσκηση εξωτερικής πολιτικής και μάλιστα γίνεται καθημερινά υπηρεσιακή έρευνα, ειδικά στα κρίσιμα εθνικά θέματα. Για λόγους ασφαλείας υπάρχουν έγγραφα που παραμένουν απόρρητα για πολλά χρόνια. Για εμάς τα 30 χρόνια, το αρχείο του ’90 δηλαδή, είναι νεότατο, είναι σχεδόν σημερινό», σημειώνει.
Ωστόσο, αυτό δεν ήταν πάντα αυτονόητο, όπως μας εξηγεί. Τα έγγραφα και οι χάρτες που παραδόθηκαν μέσα σε μία νύχτα στα χέρια του Θεόδωρου Πάγκαλου εντοπίστηκαν σχετικά εύκολα, διότι είχαν ταξινομηθεί και επιλεγεί για μια επικείμενη έκδοση του υπουργείου σχετικά με την ενσωμάτωση των Δωδεκανήσων στην Ελλάδα. Η διπλωματική κρίση του 1996 ήταν παράλληλα ένα σημείο καμπής για την ανάπτυξη «αρχειακής συνείδησης» στο υπουργείο και την ελληνική πολιτεία που μέχρι τότε περιορίζονταν στην ευσυνειδησία των αρμόδιων υπαλλήλων. Από τότε ξεκίνησε μια συστηματική προσπάθεια ταξινόμησης των αρχείων που είχε τη στήριξη όλων των κυβερνήσεων και των πολιτικών ηγεσιών που πέρασαν από τη Ζαλοκώστα.
Μια μεγάλη «πληγή»
Ο ίδιος ο Γιώργος Πολυδωράκης πέρασε το κατώφλι της υπηρεσίας το 1998. Σε μία από τις πρώτες του αποστολές είδε μια άλλη μεγάλη «πληγή» στη μνήμη του υπουργείου. Η Υπηρεσία Διπλωματικού και Ιστορικού Αρχείου ιδρύθηκε στην πρώτη της μορφή το 1910 με σκοπό τη συγκέντρωση όλου του αρχειακού υλικού που παράγεται στην κεντρική υπηρεσία του υπουργείου Εξωτερικών, στις διπλωματικές και προξενικές αρχές του εξωτερικού και στις περιφερειακές υπηρεσίες. Ωστόσο, μέχρι τα μέσα της δεκαετίας του ’90 τα αρχεία των πρεσβευτικών αρχών που είχαν επαναπατριστεί ήταν μετρημένα στα δάχτυλα του ενός χεριού. Η προκάτοχος του, η πρέσβειρα ε.τ. Φωτεινή Τομαή, ξεκίνησε τότε ένα πρόγραμμα επαναπατρισμού των αρχείων που συνεχίζεται μέχρι σήμερα.
«Στην πρώτη αποστολή που πήγα το ’99 ταξινομήσαμε το αρχείο της πρεσβείας μας στο Παρίσι και βρήκαμε υλικό από το 1840. Από τότε έχουμε καταφέρει να ταξινομήσουμε και να επαναπατρίσουμε τα αρχεία των μεγάλων διπλωματικών μας Αρχών, όπως Παρίσι, Λονδίνο, Μόσχα, Ουάσιγκτον», επισημαίνει.
Τα αρχεία που αποχαρακτηρίζονται και γίνονται δημόσια και διαθέσιμα στην ακαδημαϊκή έρευνα αφορούν υλικό που έχει παραχθεί μέχρι και πριν από 30 χρόνια με την προϋπόθεση να έχουν ταξινομηθεί. Σήμερα η ταξινόμηση του αρχείου του ΥΠΕΞ έχει φτάσει μέχρι και τη δεκαετία του ’80, ενώ μόλις αρθούν οι υγειονομικοί περιορισμοί εκτιμάται ότι θα προχωρήσει πιο γρήγορα με τη συνδρομή ασκούμενων ερευνητών.