ΝΑΝΤΙΑ ΓΕΩΡΓΑΚΟΠΟΥΛΟΥ
Επιστροφή στη νέα Αθήνα
εκδ. Αλεξάνδρεια, σελ. 367
«Η Αθήνα προκαλεί και πάλι το ενδιαφέρον», μου λέει η Νάντια Γεωργακοπούλου, η συγγραφέας ενός από τα πιο πρόσφατα αλλά και πιο αναπάντεχα βιβλία για τη μεγάλη μας πόλη. Η ίδια έχει θητεία στον τραπεζικό τομέα, αλλά με πτυχία Ιστορίας και Αρχαιολογίας και εμπειρία στο μάρκετινγκ και στην επικοινωνία. Ενας άνθρωπος με καλειδοσκοπική ματιά στον κόσμο, με διεθνή εμπειρία, αλλά πρωτίστως ερευνήτρια –διαβασμένη και ταξιδεμένη– με μέθοδο και τόλμη. Το βιβλίο της «Επιστροφή στη νέα Αθήνα» (κτίρια, πρόσωπα και διαδρομές από τον 19ο αιώνα) κυκλοφόρησε πρόσφατα από τις εκδόσεις Αλεξάνδρεια και διεκδικεί ένα νέο βλέμμα για την ίδια την πόλη. «Είναι σημαντικό να ξαναβρούμε ποιοι είμαστε», λέει η Νάντια Γεωργακοπούλου, και ομολογώ πως μετά την ανάγνωση του βιβλίου της, μια ευρεία και πυκνή σύνθεση για «κτίρια, πρόσωπα και διαδρομές από τον 19ο αιώνα», σκέφτηκα πολλά για τη διαδρομή της Αθήνας και πιο πολύ για την εικόνα που φέρουμε εμείς οι ίδιοι για την πόλη, την κοινωνία μας, τη χώρα την ίδια.
Αλλά πάνω από όλα, το «Επιστροφή στη νέα Αθήνα» είναι ένα ανάγνωσμα που προσφέρει ευχαρίστηση. Επί της ουσίας εξηγεί το φαινόμενο «Αθήνα» με έναν τρόπο όχι προφανή. Ενα από τα βασικά χαρίσματα του βιβλίου, πέρα από την εμβριθή έρευνα και το πλήθος των πληροφοριών, είναι η ένταξη του «φαινομένου Αθήνα» στο διεθνές κάδρο. Η Νάντια Γεωργακοπούλου επιχειρεί αβίαστα και με φυσικότητα να μιλήσει για τη νέα πρωτεύουσα του 19ου αιώνα ως ένα αστικό φαινόμενο, σύμπτωμα και προϊόν του παγκοσμιοποιημένου 19ου αιώνα και όχι μόνον ως απόρροια των γεωπολιτικών συσχετισμών των δεκαετιών 1820 και 1830. Αυτό που εντείνει την αναγνωστική απόλαυση είναι ο τρόπος της αφήγησης, που δεν είναι απολύτως γραμμικός, όπως και η διαρκής αναγωγή της αθηναϊκής συνθήκης στο πλαίσιο της διεθνούς εμπειρίας.
Η Νάντια Γεωργακοπούλου μιλάει για τον 19ο αιώνα σαν να τον είχε ζήσει η ίδια. Υπάρχει δηλαδή μια βιωμένη σχέση με το ευρύτατο υλικό της. Αλλά η μεταφορά στον 19ο αιώνα γίνεται με έναν τρόπο που εξασφαλίζει την ευρυχωρία του βλέμματος και τη συνεχή εξακτίνωση στο χθες και στο τώρα μέσα από σύντομες αναδρομές, ενθέσεις, παραπομπές, και κυρίως μέσα από τη σταθερή αναγωγή της υπόθεσης «Αθήνα» στο ευρωπαϊκό κάδρο. Υπάρχει εξοικείωση με όλη εκείνη την περιπέτεια του πνεύματος και της ύλης που οδήγησε τον μετα-ναπολεόντειο κόσμο στην αναπτυξιακή έκρηξη και στη δικτύωση των πάντων το 1900. Ολο αυτό το διάστημα, και αργότερα, η Αθήνα είναι ένα εργαστήρι ιδεών, η κινητικότητα των ανθρώπων και των εμπορευμάτων γεννούν νέες συνάψεις και προϋποθέτουν νέες εμπειρίες. «Η ανάδυση ενός νέου προσώπου της πόλης συμβαίνει παράλληλα με την ανάδυση ενός καινούργιου κόσμου», σημειώνει η Νάντια Γεωργακοπούλου.
Πέραν της αφήγησης της ιστορίας της πόλης και των ανθρώπων της, πέραν της εξαιρετικής αρχιτεκτονικής ανάλυσης, της σποραδικής και διακριτικής ένθεσης της μικροϊστορίας και της αναφοράς στην οικογενειακή και προσωπική διαδρομή, όλη αυτή η διαμεσολάβηση των πολλαπλών βλεμμάτων συνηγορεί υπέρ μιας άλλης πρόσληψης της πόλης. Το βιβλίο αυτό είναι και μια αφετηρία: Του τρόπου με τον οποίο βιώνουμε και καταλαβαίνουμε την Αθήνα, αλλά και του τρόπου με τον οποίο προχωρούμε σε ένα συνειδησιακό αναστοχασμό. Η Νάντια Γεωργακοπούλου τονίζει, έμμεσα και άμεσα, ότι τα «κενά στην Ιστορία» (όπως π.χ. οι «σκοτεινοί χρόνοι» ανάμεσα στην ύστερη αρχαιότητα και στον 19ο αιώνα) είναι αποτέλεσμα διανοητικών, εθνικών και γεωστρατηγικών συσχετισμών που υπηρέτησαν, ενδεχομένως, κάποιες ανάγκες. Αλλά τώρα είναι η ώρα να ανακτήσουμε όχι μόνο μια ενιαία αίσθηση της διαδρομής, αλλά να εξασφαλίσουμε πως η νέα σχέση με την πόλη περιλαμβάνει και δεν αποκλείει, πως η νέα αυτή ψυχική οικειότητα λειτουργεί με τη γνώση του πνεύματος κάθε εποχής, δεν υπάρχει χώρος (και λόγος) για «δίκες προθέσεων». Ετσι, λοιπόν, όλα μπαίνουν σε ένα ρου. Από τους Φαναριώτες και τους Βαυαρούς έως τους πληβείους της μπελ επόκ, τους Ελληνες μεγαλοαστούς και τις μικρές και μεγάλες μετακινήσεις των πληθυσμών.
Πείραμα επιτυχίας
Η τομή που επιχειρείται με το βιβλίο αυτό είναι η απόκλιση από την κουλτούρα της ήττας. Ενα χωνεμένο και επί σειρά γενεών αποδεκτό και επιβεβλημένο σύστημα κατανόησης της χώρας, της πόλης και του εαυτού ήταν τα ορόσημα της πίεσης επί του ελληνισμού. Η οθωμανική κυριαρχία, η βαυαροκρατία, η εξάρτηση από το διεθνές κεφάλαιο, ο έλεγχος των ξένων, οι ατυχείς πόλεμοι, οι καταστροφές, η αντιπαροχή, η διαρκής υποχώρηση της αστικής γοητείας έναντι μιας αυξανόμενης σε ένταση μαζικότητας ήταν και είναι ένα κοινό λεξιλόγιο αναφοράς. Η Νάντια Γεωργακοπούλου διαβάζει την Αθήνα ως ένα πείραμα επιτυχίας και σε κάθε περίπτωση ενσωματώνει τις όποιες ατυχείς στιγμές σε μια αφήγηση εσωτερικευμένων αντιφάσεων όπως είναι κάθε ιστορική ανάλυση με διάθεση κατανόησης και όχι καταγγελίας.
Αλλωστε, το βιβλίο αυτό έχει πρωτογενές υλικό την κατάφαση. Μακριά από την «αφήγηση της ήττας» που έχει διαμορφώσει ήδη από τον 19ο αιώνα όψεις και πτυχές του εθνικού ψυχισμού, η αφήγηση της Νάντιας Γεωργακοπούλου διαθέτει πίστη στο υλικό της. Είναι σημαντικό, όπως λέει η ίδια, να νιώσει ο καθένας τον εαυτό του κομμάτι της πόλης, «να είσαι σε σχέση με την πόλη σου», να προχωράς σε ένα ρου της Ιστορίας, χωρίς βάρος αλλά με συναίσθηση. Η Αθήνα βγαίνει τροπαιοφόρος.