TA-NEHISI COATES
O χορευτής του νερού
μτφρ.: Βάσια Τζανακάρη
εκδ. Ικαρος
«Τζόρτζι, πώς ένιωσες όταν έφυγες από το σπίτι του αφέντη Χάουελ;». «Σαν άνθρωπος». Και μόνο αυτή η απάντηση –παραγνωρίζοντας τα πρόσωπα και τους ρόλους– είναι αρκετή για να καταγράψει τη διαφορά ενός σκλάβου από έναν ελεύθερο μαύρο.
«Η σκλαβιά σημαίνει καθημερινή λαχτάρα, σημαίνει να γεννιέσαι σε έναν κόσμο απαγορευμένων πραγμάτων και πραγμάτων που κατά βασανιστικό τρόπο δεν μπορούσες να αγγίξεις – τη γη γύρω σου, τα ρούχα που στριφώνεις, τα μπισκότα που ψήνεις. Θάβεις τη λαχτάρα επειδή ξέρεις πού οδηγεί». Στο βιβλίο του «Ο χορευτής του νερού» ο 46χρονος Αμερικανός συγγραφέας Ta-Nehisi Coates (Τα-Νεχάσι Κόουτς) μιλάει γι’ αυτό που ξέρει καλύτερα: για τη «ζωή» (εντός εισαγωγικών) των μαύρων στην Αμερική του 19ου αιώνα. Ο Κόουτς, που έχει γεννηθεί στη Βαλτιμόρη, ζει στη Ν. Υόρκη και δημοσιογραφεί, θεωρείται από τους σημαντικότερους δοκιμιογράφους και στοχαστές στη χώρα του. Εστιάζει το ενδιαφέρον του σε θέματα που αφορούν τους Αφροαμερικανούς και τα πολλά πρόσωπα με τα οποία εκφράζεται η «λευκή υπεροχή».
Ενα παράξενο παιδί
Ο Χάιραμ Γουόκερ, ο κεντρικός ήρωας του μυθιστορήματος, είναι σκλάβος σε μια φυτεία της Βιρτζίνια. Νόθο παιδί μιας σκλάβας και του αφέντη του Λόκλες (όπως ονομάζεται η περιοχή), μεγάλωσε μέσα στο χάσμα που χωρίζει την Αφρόκρεμα από τους Σκλάβους. «Ημουν παράξενο παιδί», αφηγείται σε πρώτο πρόσωπο. «Μίλησα προτού περπατήσω, αν και ποτέ δε μιλούσα πολύ επειδή κυρίως παρατηρούσα και θυμόμουν. Ακουγα τους άλλους να μιλάνε, αν και περισσότερο τους έβλεπα, τα λόγια τους έπαιρναν μορφή μπροστά μου σαν εικόνες, αλυσίδες από χρώματα, γραμμές, υφή και σχήματα που μπορούσα να αποθηκεύσω μέσα μου». Στις 523 σελίδες του βιβλίου οι πραγματικές ιστορίες αναμειγνύονται με τις φαντασιακές, τα παιχνίδια της μνήμης, οι φρικαλεότητες και η περιθωριοποίηση βρίσκουν διαφυγή σε ομιχλώδη τοπία όπου ένα γαλάζιο φως δίνει το σήμα για τη «Μεταφορά» σκλάβων σε μέρη ελεύθερα.
Ο Κόουτς αναπαράγει παραλλαγμένη την ιστορία του Υπόγειου Δικτύου, του παράνομου δικτύου των πολέμιων της δουλείας, που βοηθούσαν τους μαύρους να το σκάσουν και τους μετέφεραν στον Βορρά. Οπως και στο βραβευμένο με Πούλιτζερ βιβλίο του, επίσης Αφροαμερικανού συγγραφέα, Κόλσον Γουάιτχεντ «Τhe Underground Railroad» («Ο υπόγειος σιδηρόδρομος»), το οποίο προβάλλεται ως τηλεοπτική σειρά σε σκηνοθεσία Μπάρι Τζένκινς. O υπόγειος σιδηρόδρομος υπήρξε, στις αρχές του 19ου αιώνα, ένα δίκτυο από καταφύγια για τους σκλάβους που ήθελαν να ξεφύγουν από τον αμερικανικό Νότο και να φτάσουν στις Πολιτείες όπου μπορούσαν να είναι ελεύθεροι ή στον Καναδά.
Αλληγορία ή μεταγραφή στον πραγματικό κόσμο; Οπως και να ’χει τα στοιχεία δανείζονται πολλά από μυστικά περάσματα και κωδικοποιημένες επικοινωνίες, για να απαλύνουν κάπως το μεγάλο τραύμα της Αμερικής. Υπάρχει και η «άλλη πλευρά»: Ιστορίες με πλούσιους λευκούς που τάσσονται στο πλευρό των μαύρων και τους βοηθούν, εργαζόμενοι συστηματικά για την απελευθέρωσή τους.
Το Υπόγειο Δίκτυο
Ο Χάιραμ Γουόκερ μεγαλώνοντας ανακαλύπτει ότι είναι προικισμένος με μια ανεξήγητη δύναμη: μπορεί να είναι οδηγός σε αυτό το υπερφυσικό ταξίδι, μπορεί να «μεταφέρει» σκλάβους. Γίνεται μέλος του Υπόγειου Δικτύου, αλλά όχι «ανέξοδα», καθώς τίποτα δεν χαρίζεται. Ο Χάιραμ δραπετεύει και ζει στην κόλαση, δοκιμάζεται σκληρά πριν το δίκτυο πειστεί για τη δύναμη και αφοσίωσή του.
Ο Κόουτς δουλεύει κι αυτός «υπόγεια». Σκάβει, χωρίς να τραυματίζει, γιατί η πρόθεσή του δεν είναι να σοκάρει αλλά να αφηγηθεί αυτό που διαμόρφωσε ψυχισμούς, που ήταν μια ιστορία αντοχών, πολιτισμικής ταυτότητας, αγώνα για ελευθερία και αξιοπρέπεια. Περνάει από τη σκληρότητα στη συμπόνια, από το σκοτάδι στο φως.
«…Περιεργάστηκα τους άλλους άντρες και αναρωτήθηκα τι βαναυσότητες μπορεί να μας περίμεναν τώρα. Και δεν υπήρχαν αλυσίδες, ποιος τις χρειαζόταν; Γιατί αν είχατε δει τα σκυμμένα κεφάλια γύρω μου, θα ξέρατε ότι αυτοί οι άντρες ήταν παραπάνω από δέσμιοι, ήταν τσακισμένοι. Και ήμουν ένας απ’ αυτούς, τόσο βαθιά στον λάκκο της απόγνωσης που τα πολλά και διαφορετικά κίνητρά μου είχαν περιοριστεί στην επιβίωση. Είχα γίνει ζώο. Και τώρα ερχόταν η ώρα του κυνηγιού». Ο Κόουτς θα ξαναδώσει στο «ζώο» τη ραχοκοκαλιά του, την «εξουσία» να αναπνέει και να κινείται χωρίς φόβο, να εκφράζει τα συναισθήματά του, να μοιράζεται στιγμές ευτυχίας, να ορθώνει ανάστημα σε έναν κόσμο που μπορεί να είναι εξίσου και ισότιμα δικός του, να έχει τη θέση του και να τη διαμορφώνει με τον τρόπο που επιθυμεί. Ο Χάιραμ Γουόκερ βρίσκει το σχήμα του. Κι αυτό το σχήμα είναι ρευστό. Μπορεί να λικνίζεται, όπως η μητέρα του με ένα πήλινο κανάτι στο κεφάλι, κι αυτό να μένει ακίνητο σαν στέμμα, είναι αυτή η σύνθεση ρυθμού, χάρης και εσωτερικής ισορροπίας, ένα κράμα απόκοσμο και την ίδια στιγμή υπαρκτό. Ο Χάιραμ δεν χορεύει, παλεύει. Πέφτει και σηκώνεται, αντέχει, γιατί έχει μια αποστολή να φέρει σε πέρας. Το έδαφος κάτω από τα πόδια του λες και είναι υδάτινο, κι αυτός όρθιος στροβιλίζεται, χάνεται και επιστρέφει.