«Αλλ’ εκδιδάσκει πάνθ’ ο γηράσκων χρόνος». Σήμερα το βράδυ –και για δύο ακόμη βραδιές– ο λόγος του Αισχύλου στον «Προμηθέα Δεσμώτη» θα ακουστεί στο αρχαίο θέατρο της Επιδαύρου. Σκηνοθέτης της παράστασης είναι ο Αρης Μπινιάρης, ο οποίος επιστρέφει εδώ μετά τους «Πέρσες», για να συνεχίσει την ερευνά του στην αρχαία τραγωδία, όπως αναφέρει ο ίδιος. «Τι σημαίνει αυτό στην πράξη, στη σκηνή;» τον ρωτάμε. «Σημαίνει θεατρική έρευνα επί της ουσίας», απαντά, «και όχι απλώς μια θεωρητική αναζήτηση. Ενας σκηνοθέτης γνωρίζει τους αισθητικούς του κώδικες, αλλά τους εξελίσσει διαρκώς. Ειδικά το αρχαίο θέατρο της Επιδαύρου είναι ιδιαίτερα απαιτητικό: ζητάει ειδικές σκηνοθετικές λύσεις και σωστή διαχείριση του εξωτερικού χώρου. Επίσης οφείλουμε να λάβουμε υπόψη μας ότι παρουσιάζουμε ένα θέαμα που απευθύνεται σε ευρύ κοινό: σε ανθρώπους μυημένους στο σύγχρονο θέατρο, αλλά και άλλους που παρακολουθούν αρχαία τραγωδία για πρώτη φορά. Στην παράσταση του “Προμηθέα Δεσμώτη”, όπως και στους “Πέρσες”, η μουσικότητα του λόγου, ο ρυθμός και οι λέξεις του ποιητή οδηγούν όσα συμβαίνουν στη σκηνή. Χρησιμοποιούμε τα ίδια εργαλεία, τα οποία προέρχονται από τη μουσική πλευρά του θεάτρου, αλλά σε μια νέα προσέγγιση».
Τα φεστιβάλ
Η παράσταση, μια παραγωγή του θεάτρου «Πορεία» σε συμπαραγωγή με το ΔΗΠΕΘΕ Κρήτης στο πλαίσιο του Φεστιβάλ Αθηνών – Επιδαύρου, έκανε πρεμιέρα στα Χανιά στις αρχές Ιουλίου, ξεκινώντας έτσι την περιοδεία σε μεγάλα φεστιβάλ ανά την Ελλάδα. Το έργο παρουσιάζεται σε μετάφραση του Γιώργου Μπλάνα, με ένα δυνατό επιτελείο ηθοποιών και τον Γιάννη Στάνκογλου στον ρόλο του Προμηθέα. Οι φωτογραφίες είναι εντυπωσιακές: σκηνικά, κοστούμια και φωτισμοί μοιάζει να μεταφέρουν τη δράση σε ένα δυστοπικό μέλλον. Ή ένα σκοτεινό, πολύ μακρινό παρελθόν. Με ποιον τρόπο «συνομιλεί» ο Αισχύλος, ο παλαιότερος των αρχαίων Ελλήνων τραγωδών, με ένα σκηνοθέτη που μας έχει συνηθίσει σε απρόσμενα κείμενα και δυναμικές προσεγγίσεις της θεατρικής πράξης;
«Η ποίηση του Αισχύλου έχει καθαρές γραμμές», εξηγεί ο σκηνοθέτης. «Τα νοήματα είναι άμεσα, ο λόγος καθαρός και ευθύβολος, οι χαρακτήρες αδροί. Υπάρχει μια τραχύτητα που ταιριάζει στη σκηνοθετική μου άποψη και μια ζωτική ενέργεια που επίσης με συγκινεί ιδιοσυγκρασιακά. Η έκφραση της δυστοπίας υπήρξε αισθητικός στόχος μας και, παράλληλα, η επιθυμία να εκφράσουμε το άχρονο, το αιώνιο. Αλλωστε, οι τραγωδίες εξακολουθούν να μας συγκινούν ύστερα από δυόμισι χιλιάδες χρόνια, δίνοντάς μας διαρκώς κάτι καινούργιο να πούμε». Παρ’ όλα αυτά, όλο και συχνότερα τελευταία βλέπουμε παραστάσεις που χρησιμοποιούν τα αρχαία κείμενα ως βάση για μια ελεύθερη απόδοση. Μήπως αυτό δηλώνει επίσης ένα σκηνοθετικό αδιέξοδο;
«Το αντίθετο», τονίζει ο κ. Μπινιάρης. «Οφείλουμε να αντιμετωπίζουμε τις τραγωδίες ως αφορμές για αναζήτηση και πεδία για προβληματισμό. Δεν θα σταματήσουν ποτέ να μας απασχολούν. Οι καλλιτέχνες πρέπει να έχουν τη δυνατότητα να κάνουν τη δική τους προσέγγιση, γιατί κάθε εποχή αλλά και κάθε στιγμή “χρωματίζει” τα κείμενα διαφορετικά. Ο αρχαίος λόγος επικοινωνεί άμεσα με το παρόν και δημιουργεί διαρκώς νέες συνδέσεις. Το θέατρο της Επιδαύρου χρειάζεται τις τολμηρές παραγωγές, όπως χρειάζεται και τις κλασικότροπες. Φυσικά, όλοι κρινόμαστε από το αποτέλεσμα. Το κοινό, ανεξάρτητα με την τόλμη μιας σκηνοθετικής προσέγγισης, ανεξάρτητα επίσης από το πόσο μυημένο είναι στους νεωτερισμούς, αντιλαμβάνεται την πρόθεση πίσω από την παράσταση. Καταλαβαίνει πότε ο σκηνοθέτης παίρνει αισθητικό ρίσκο χωρίς λόγο, όπως και αν επιλέγει ένα κλασικό ανέβασμα επειδή φοβάται να δοκιμάσει κάτι νέο».
Ο δικός του «Προμηθέας Δεσμώτης» είναι τολμηρός; «Κινούμαστε σε μια ισορροπία μεταξύ της κλασικής φόρμας με μερικά τολμηρά στοιχεία», λέει ο Αρης Μπινιάρης. «Σε όλες μου τις δουλειές η μουσική έχει έντονο αποτύπωμα. Αναλύω το κείμενο σαν μια μουσική παρτιτούρα και βλέπω ότι τα νοήματα και ο τρόπος που τα απλώνει ο ποιητής μέσα στο έργο, μεταφέρουν κρυμμένους παλμούς. Αυτούς προσπαθώ να αποτυπώσω με τον ήχο. Οι ψυχολογικές μεταπτώσεις των προσώπων και οι κινήσεις των ιδεών γίνονται ρυθμός, τόνος, ερμηνευτική θερμοκρασία, ψίθυρος, αλλά και κραυγή. Αυτός ο τρόπος της μουσικής απόδοσης διατρέχει την παράσταση και επαυξάνει την ερμηνεία των ηθοποιών. Θέλουμε ο θεατής να αντιλαμβάνεται τα νοήματα, αλλά και να τα αισθάνεται ταυτόχρονα, να λαμβάνει τον κραδασμό των συναισθημάτων, ώστε η επεξεργασία να μη γίνεται μόνον εγκεφαλικά, αλλά βιωματικά· σαν να βρίσκεται σε μια συναυλία».
Η μουσική σύνθεση της παράστασης είναι του Φώτη Σιώτα και πέραν της σκηνοθεσίας ο Αρης Μπινιάρης ερμηνεύει τον ρόλο του Κράτους.