Είχα την τύχη να γνωρίσω τον αρχαιολόγο καθηγητή Στέφανο Μίλλερ πριν από πολλά χρόνια στο μικρό μουσείο της Νεμέας, που είχε ο ίδιος δημιουργήσει με χορηγίες Αμερικανών πολιτών. Μου είχε κάνει τότε εντύπωση η απλότητά του, ο ενθουσιασμός του για τις αρχαιότητες της Νεμέας, αλλά κυρίως η αντίληψή του για τη σχέση αρχαιολογίας και κοινωνίας, όπως αποτυπώθηκε στο εξής στιγμιότυπο, που έχει μείνει χαραγμένο στη μνήμη μου:
Μπαίνοντας στο μουσείο, την προσοχή του συζύγου μου και τη δική μου τράβηξαν οι μαρμάρινες πλάκες στην είσοδο με τα ονόματα όσων είχαν συνεισφέρει χρηματικά για την ανέγερσή του. Τα ονόματα ήταν πολλά, ταξινομημένα σε διαφορετικές κλίμακες δωρεών, με τη χαμηλότερη να αντιστοιχεί σε μόλις μερικές εκατοντάδες δολάρια. Βλέποντας την έκπληξή μας, μας είπε χαμογελώντας: «Ξέρετε, η σμίλευση του κάθε ονόματος γίνεται από ειδικευμένο μαρμαροτεχνίτη, οπότε, στη χαμηλότερη κατηγορία, το ποσόν που πρέπει να ξοδέψουμε είναι συγκρίσιμο με αυτό της δωρεάς».
«Τότε γιατί το κάνετε;» ρωτήσαμε ευλόγως.
«Διότι οι περισσότεροι από αυτούς επαναλαμβάνουν τις δωρεές τους ή το λένε στους γνωστούς και στους φίλους τους, οι οποίοι και αυτοί στη συνέχεια συνδράμουν στις εργασίες, είτε για την ανέγερση του μουσείου είτε για το ανασκαφικό-αναστηλωτικό έργο. Πριν από χρόνια», συνέχισε, «έλαβα με το ταχυδρομείο ένα φάκελο που περιείχε ένα (1) δολάριο. Η κυρία που το έστελνε μου εξηγούσε ότι η οικονομική της κατάσταση δεν της επέτρεπε να στείλει περισσότερα. Οπως σε όλες τις αντίστοιχες περιπτώσεις, της έστειλα μια ευχαριστήρια επιστολή, όχι όμως γενική και αόριστη του τύπου “σας ευχαριστούμε για τη δωρεά σας”. Της έγραψα σε λίγες γραμμές για την αναστήλωση του κίονος που κάναμε την εποχή εκείνη και της έβαλα μία φωτογραφία ενός τεχνίτη την ώρα που κατεργαζόταν τον λίθο που θα συμπλήρωνε ένα χαμένο τμήμα σπασμένου σπονδύλου. Της εξήγησα ότι για να ολοκληρωθεί η εργασία αυτή χρειάζεται ένας άλφα αριθμός ωρών τεχνίτη, ο οποίος κοστίζει ένα βήτα ποσόν την ώρα, οπότε το δολάριο που είχε συνεισφέρει αντιστοιχούσε στο ένα διά του συνολικού κόστους της εργασίας. Τέλος, την προσκάλεσα, αν ποτέ ταξιδέψει ώς τη Νεμέα, να έρθει να με βρει για να της δείξω τελειωμένο το έργο της». «Καταλαβαίνετε», συνέχισε, «ότι το γραμματόσημο για τις ΗΠΑ, ο φάκελος, η φωτογραφία, χωρίς να υπολογίζουμε και τον χρόνο μου, υπερέβαιναν το ένα δολάριο της δωρεάς της. Αλλά η κυρία αυτή και καμιά δεκαριά φίλες της μου στέλνουν έκτοτε κάθε χρόνο ένα ποσόν η κάθε μία και δημιουργούν συνεχώς στον τόπο τους φίλους για τη Νεμέα». Πέρασαν χρόνια από τότε. Σήμερα, όταν διαβάζω περισπούδαστα άρθρα ειδικών για τη μεγάλη σημασία ενθάρρυνσης των πολιτών να ενδιαφέρονται ενεργά και να συμμετέχουν συχνά σε πολιτιστικές δράσεις, φέρνω πάντα στον νου μου τον Στέφανο Μίλλερ. Τον καταξιωμένο καθηγητή του Πανεπιστημίου του Μπέρκλεϊ, που αλληλογραφούσε προσωπικά με τη δωρήτρια του ενός δολαρίου. Τον φιλέλληνα, ο οποίος το 2009, όταν οι δήθεν σύμμαχοι της Ελλάδας το μόνο που έκαναν ήταν να πιέζουν διαρκώς τη χώρα μας να δεχθεί το όνομα «Μακεδονία» για το γειτονικό κράτος, εκείνος υποστήριξε με επιστολή του προς το επίσημο περιοδικό του Αμερικανικού Αρχαιολογικού Ινστιτούτου, Archaeology Magazine, ότι από την αρχαιότητα οι κάτοικοι της περιοχής των Σκοπίων, που ονομαζόταν «Παιονία», δεν ήταν ποτέ Μακεδόνες, αλλά είχαν απλώς υποταχθεί στον Φίλιππο Β΄, πατέρα του Μεγάλου Αλεξάνδρου, όπως και πολλοί άλλοι λαοί αργότερα, που δεν διεκδίκησαν ποτέ το όνομα.
Θα τον θυμόμαστε πάντα…
* H κ. Ερση Φιλιπποπούλου είναι αρχιτέκτων-μηχανικός και νομικός, επίτιμη διευθύντρια του υπουργείου Πολιτισμού.