Η είδηση προκάλεσε συζητήσεις αλλά και μειδιάματα: ο 30χρονος σήμερα Σπένσερ Ελντεν, που το 1991 φωτογραφήθηκε ως γυμνό βρέφος ενώ κολυμπά πίσω από ένα χαρτονόμισμα, σε μια εικόνα που κόσμησε το εμβληματικό «Nevermind» των Nirvana, ζητάει από το αμερικανικό συγκρότημα και από τους εμπλεκόμενους εκείνης της φωτογράφισης να τον αποζημιώσουν οικονομικά, γιατί παραβίασαν τους νόμους περί παιδικής πορνογραφίας.
Και όμως, ο Ελντεν έμοιαζε κάποτε να απολαμβάνει την απροσχεδίαστη δημοσιότητά του. Συνήθως με αφορμή κάποια επέτειο του άλμπουμ, επαναλάμβανε συχνά τη διάσημη βρεφική του πόζα, η οποία, όπως παραδεχόταν, του άνοιγε και επαγγελματικούς δρόμους. Ωσπου άρχισε να αλλάζει γνώμη. «Είναι λίγο ανατριχιαστικό το ότι τόσοι άνθρωποι με έχουν δει γυμνό», έλεγε το 2007. «Στην πραγματικότητα, δεν είχα επιλογή», δήλωνε το 2016.
Πρόκειται λοιπόν για κάποιον που διαπίστωσε πως τον ενοχλεί ό,τι άλλοτε τον έκανε περήφανο; Για κάποιον που έγινε διάσημος παρά τη θέλησή του και επιθυμεί κάποιο αντιστάθμισμα; Σε κάθε περίπτωση, η ιστορία του Σπένσερ Ελντεν ανακινεί και ορισμένα ερωτήματα, όχι ακριβώς καινούργια, που όμως σήμερα τίθενται υπό διαφορετικό φως.
Ενα από αυτά έχει να κάνει με τη σύγχρονη πρόσληψη των ορίων της τέχνης του πρόσφατου έστω παρελθόντος. Ενα άλλο, ψηλαφίζει την επίδραση της πολιτικής ορθότητας στο πώς αντιλαμβανόμαστε το σώμα μας. Τα διερευνούν μια συγγραφέας και ένας δημοσιογράφος, με αγάπη και γνώσεις για τη μουσική, παρόλο που η τελευταία μοιάζει να είναι απλώς η αφορμή.
ΧΙΛΝΤΑ ΠΑΠΑΔΗΜΗΤΡΙΟΥ
Η αληθινή πορνογραφία συνεχίζει τη δουλειά της
Οι καιροί αλλάζουν, όπως είχε προβλέψει γνωστός νομπελίστας ποιητής. Προς το καλύτερο ή ενίοτε προς το χειρότερο. Μία από τις αλλαγές επί τα βελτίω είναι η ευαισθητοποίηση του δυτικού κόσμου (για τον υπόλοιπο, αφήστε τα καλύτερα) στη σεξουαλική εκμετάλλευση γυναικών και παιδιών μέσω της πορνογραφίας. Κι εδώ υπεισέρχεται το ερώτημα χωρίς απάντηση: πού ξεκινά και πού σταματά η πορνογραφία στην τέχνη; Γιατί μόνο ως τέχνη μπορεί να κρίνει κανείς τα εξώφυλλα των δίσκων βινυλίου, μια τέχνη που χάθηκε σχεδόν μετά τη λαίλαπα του cd και την τωρινή εξαφάνιση της υλικής μορφής του μουσικού προϊόντος.
Εν προκειμένω, το καίριο ερώτημα είναι αν η φωτογραφία ενός γυμνού μωρού που κολυμπάει κάτω από το νερό είναι πορνογραφική. Και τι θα συμβεί αν αρχίσουμε να κρίνουμε τα έργα τέχνης μιας παλαιότερης εποχής σύμφωνα με τις τωρινές ηθικές και αισθητικές αντιλήψεις; Το κοριτσάκι του εξωφύλλου των Blind Faith είναι πορνογραφία, όπως πιστεύει το Facebook που κατεβάζει αναρτήσεις που το δείχνουν; Μετά σειρά θα πάρει το «Electric Ladyland» του Τζίμι Χέντριξ, οι Κούροι στο «Tin Machine II» του Ντέιβιντ Μπόουι (κάτι που συνέβη στις ΗΠΑ, με τον Μπόουι να αναφωνεί: «Only in America!»), το «Country Life» των Roxy Music. Και πού θα σταματήσει η λογοκρισία: λίγο πριν ή λίγο μετά τον Μιχαήλ Αγγελο και τον Ραφαήλ, στις τοιχογραφίες και στους πίνακες των οποίων τα χερουβείμ εκθέτουν ευθαρσώς τα πέη τους;
Τα όρια της λογοκρισίας είναι δυσδιάκριτα, ο αισθητικός πουριτανισμός καραδοκεί και ενώ η αληθινή πορνογραφία συνεχίζει απρόσκοπτα τη δουλειά της, εμείς διυλίζουμε τον κώνωπα. Η κακογουστιά των εξωφύλλων πολλών heavy metal συγκροτημάτων (το αρχικό εξώφυλλο του «Virgin Killer» των Scorpions είναι ένα τέτοιο δείγμα) είναι αυτό ακριβώς: κακογουστιά που συμβαδίζει με τη macho ιδεολογία των στίχων πολλών εξ αυτών. Φανταστείτε έναν κόσμο που θα λογοκρινόταν καθετί κακόγουστο – και ποιος θα αποφάσιζε εντέλει τι είναι κακόγουστο και τι όχι;
Επί της ουσίας τώρα (και παρότι θα ήταν σκόπιμο να ακούσουμε και την επιχειρηματολογία του Σπένσερ Ελντεν), ο Κερτ Κομπέιν, όταν η δισκογραφική εταιρεία Geffen είχε σκεφτεί να σβήσει με photoshop το πέος του μωρού, είχε απαιτήσει να μπει ένα στίκερ στο επίμαχο σημείο που θα έγραφε: «Αν σε προσβάλλει αυτό, τότε πρέπει να είσαι κρυπτοπαιδόφιλος».
* Η κ. Χίλντα Παπαδημητρίου είναι συγγραφέας και μεταφράστρια.
ΜΑΚΗΣ ΜΗΛΑΤΟΣ
Αρρωστο φαινόμενο της εποχής μας
Στο ζήτημα με το εξώφυλλο του «Nevermind» και τον πρωταγωνιστή του είμαι πολύ επιφυλακτικός και καχύποπτος. Καιρό τώρα, ο Σπένσερ Ελντεν έχει μια εμμονή με το γεγονός ότι είναι ο μόνος που δεν έβγαλε χρήματα από αυτή την ιστορία. Κάθε τόσο αναζητάει προσχηματικούς λόγους για να κερδίσει κάτι. Το είχε προσπαθήσει ανεπιτυχώς πριν από χρόνια και τώρα επανέρχεται χρησιμοποιώντας ως μοχλό πίεσης ένα θέμα για το οποίο πλέον ο κόσμος είναι δικαίως πολύ ευαισθητοποιημένος: την παιδική πορνογραφία. Για αυτό ο δικηγόρος του Ελντεν ζητάει να κριθεί η υπόθεση σε δικαστήριο με ενόρκους, ελπίζοντας ότι εκείνοι θα δείξουν μεγαλύτερη ευαισθησία από τους δικαστές.
Νομίζω όμως ότι και η πολιτική ορθότητα έχει πάρει στις μέρες μας διαστάσεις πέρα από την ανθρώπινη λογική. Σήμερα έχουμε μια ιδιότυπη μορφή του φαινομένου, μια «νεο-πολιτική νεο-ορθότητα», προερχόμενη από ανθρώπους που υποστηρίζουν τον Ντόναλντ Τραμπ, ακροδεξιούς, που έχουν συντηρητικές απόψεις, αναπαράγουν θεωρίες συνωμοσίας και κρίνουν οτιδήποτε πει ή κάνει κάποιος. Φυσικά, στο όνομα της τέχνης γίνονται συχνά τέρατα, χωρίς καλλιτεχνική αξία, με μοναδικό σκοπό την πρόκληση. Υπάρχει ένα πρόβλημα διπλό. Αν πρέπει πάντως να τα βάλω στη ζυγαριά, δεν θα παύω να είμαι υπέρ της τέχνης που εκφράζεται ελεύθερα.
Το πιο παρανοϊκό παράδειγμα λογοκριμένου εξωφύλλου είναι το δεύτερο άλμπουμ των Tin Machine του Ντέιβιντ Μπόουι, που απεικόνιζε αρχαιοελληνικούς κούρους. Απαγορεύτηκε στην Αμερική γιατί τα αγάλματα ήταν γυμνά. «Τι με νοιάζει εμένα ο αρχαίος ελληνικός πολιτισμός;», θα έλεγαν οι επικριτές του. Το θέμα ήταν οι κούροι με το γυμνό πέος, πράγμα ανεπίτρεπτο.
Ακόμα και σήμερα υπάρχει ένα παρόμοιο κίνημα: η πολιτική ορθότητα που επιτίθεται στον κλασικό πολιτισμό, είτε αυτός είναι ο αρχαίος ελληνικός είτε ο νεότερος δυτικός. Μου φαίνεται σαν ένα άρρωστο φαινόμενο της εποχής.
Αντίστοιχα, εξαιτίας του νεοσυντηρητισμού, παλιά εξώφυλλα δίσκων αντιμετωπίζονται διαφορετικά και κατακρίνονται εύκολα. Αν κυκλοφορούσαν τώρα, θα είχαν προβλήματα που δεν είχαν τότε. Υπήρχε μια άλλου είδους ελευθερία στη δεκαετία του ’80 και του ’90, το περιβάλλον έδειχνε ανοχή.
Το «Nevermind» είναι ένα εμβληματικό εξώφυλλο και το αναγνωρίζουν και όσοι δεν ακούν Nirvana. Τόσα χρόνια δεν προκάλεσε κάποιο μεγάλο θέμα. Το ότι τώρα ο Σπένσερ Ελντεν πατάει στην παιδική πορνογραφία για να βγάλει κανένα φράγκο, δείχνει ότι η εποχή είναι ευνοϊκή για κάτι τέτοιο.
* Ο κ. Μάκης Μηλάτος είναι δημοσιογράφος και μουσικός παραγωγός.
