«Αγαπητέ κύριε,
Είναι εξαιρετικά σημαντικό για πολλούς από εμάς τους θετούς γονείς να εγκριθεί νομοθετικά η επιπλέον ποσόστωση που θα επιτρέπει σε ορφανά από την Ελλάδα ηλικίας κάτω των δέκα ετών να γίνονται δεκτά στις Ηνωμένες Πολιτείες. […] Σας ικετεύουμε να κάνετε ό,τι περνάει από το χέρι σας για να βοηθήσετε να γίνει δεκτός αυτός ο νόμος. Δεν είμαστε Eλληνες, αλλά έχουμε ήδη υιοθετήσει ένα παιδάκι από την Ελλάδα, που είναι ό,τι καλύτερο μας έχει συμβεί, και επιθυμούμε διακαώς να υιοθετήσουμε άλλο ένα».
Η παρακλητική επιστολή ενός ζευγαριού από το Σαν Ντιέγκο γράφτηκε το 1957 και απευθύνεται στον βουλευτή Μπομπ Γουίλσον, από τον οποίο ζητούν να στηρίξει ένα νόμο που θα ανέβαζε τον αριθμό των Ελλήνων προσφύγων οι οποίοι θα μπορούσαν να γίνουν δεκτοί από τις ΗΠΑ – ανάμεσά τους και παιδιά. Ο Γουίλσον έλαβε τουλάχιστον 20 παρόμοιες επιστολές και τηλεγραφήματα στο πλαίσιο μιας εκστρατείας της οργάνωσης ΑΧΕΠΑ για να περάσει τη νέα νομοθεσία, που έφτασε μέχρι τα πιο απομακρυσμένα σημεία της Αμερικής. Οπερ και εγένετο τον Σεπτέμβριο εκείνης της χρονιάς.
Ηδη από το 1956 με φωτογραφίες, δημοσιεύσεις, ακόμη και με τη βοήθεια του Χόλιγουντ, η οργάνωση είχε κάνει το κύμα υιοθεσίας παιδιών από την Ελλάδα να γίνει μόδα, μέχρι που η ζήτηση για παιδιά έγινε μεγαλύτερη από την προσφορά, όπως γράφει η συγγραφέας και κάτοχος της Εδρας Κοραή στο King’s College London, Γκόντα φαν Στιν, στο βιβλίο της «Ζητούνται παιδιά από την Ελλάδα: Υιοθεσίες στην Αμερική του Ψυχρού Πολέμου» που κυκλοφορεί από τις εκδόσεις Ποταμός στις 19 Νοεμβρίου.
Η έρευνα της Βελγίδας ελληνίστριας ξεκίνησε από την ιστορία ενός απογόνου της οικογένειας Αργυριάδη που τυχαία της έστειλε ένα μήνυμα ψάχνοντας πληροφορίες για την καταγωγή της μητέρας του, Ιωάννας Αργυριάδη. Οπως αποδείχθηκε, η τύχη της Ιωάννας και των δύο αδελφών της σφραγίστηκε από την εκτέλεση του πατέρα τους και στελέχους του ΚΚΕ, Ηλία Αργυριάδη, το 1952 μαζί με τον Νίκο Μπελογιάννη. Δύο από τις τρεις κόρες του Αργυριάδη υιοθετήθηκαν από ένα ζευγάρι στην Αμερική. Η έρευνα για την ιστορία της οικογένειας άνοιξε στη συγγραφέα μια πόρτα στις διακρατικές υιοθεσίες παιδιών από την Ελλάδα με προορισμό κυρίως τις ΗΠΑ και δευτερευόντως την Ολλανδία.
Οπως μας λέει η κ. Φαν Στιν στη βιντεοκλήση μας, τα στοιχεία δείχνουν ότι 3.200 παιδιά έκαναν το υπερατλαντικό ταξίδι από το 1948 μέχρι και το 1962, αλλά το μεγάλο κύμα, η «Αγρια Δύση των διεθνών υιοθεσιών» καταγράφεται από το 1955 και έπειτα. «Ολα ξεκίνησαν με τις καλύτερες προθέσεις», τονίζει, «στο πλαίσιο ενός μεταπολεμικού ανθρωπιστικού κινήματος για τα ορφανά του Β΄ Παγκοσμίου Πολέμου». Ωστόσο, οι υιοθεσίες γρήγορα απέκτησαν πολιτικά χαρακτηριστικά και συνδέθηκαν με τον αντικομμουνισμό σε Ελλάδα και Αμερική, όπως φαίνεται από την περίπτωση Αργυριάδη, ενώ αργότερα είχαν περισσότερο κοινωνικά χαρακτηριστικά, καθώς αφορούσαν παιδιά που είχαν γεννηθεί εκτός γάμου ή σε πολύ φτωχές οικογένειες.
Τα στοιχεία δείχνουν ότι 3.200 παιδιά έκαναν το υπερατλαντικό ταξίδι από το 1948 μέχρι και το 1962.
Υπήρχε όμως και ένας άλλος παράγοντας στην εξίσωση που έφερνε παιδιά από την Ελλάδα στην Αμερική. «Μέσα σε ελάχιστα χρόνια, το 1955, καταλαβαίνουμε ότι το κίνημα υιοθεσιών απαντά στη ζήτηση που επικρατεί για λευκά, υγιή παιδιά, δήθεν χωρίς παρελθόν. Το κράτος κάπως βγαίνει από την εικόνα και λειτουργούν μόνο μεσάζοντες, οι οποίοι έχουν μεγάλη αυτονομία και καταλαβαίνουν ότι μέσα σε αυτό το κλίμα μπορούν να κερδίσουν χρήματα», λέει η κ. Φαν Στιν.
Τέτοιοι μεσάζοντες ήταν για παράδειγμα τα αδέλφια Ιζακχάρ που αμείβονταν με περίπου 2.500 δολάρια για κάθε παιδί που έφερναν στην Αμερική σε θρησκευόμενες οικογένειες με οικονομική επιφάνεια. Για να γίνουν πράξη οι ταχείες υιοθεσίες, οι μεσάζοντες συνεργάζονταν με ελληνικά βρεφοκομεία στην Πάτρα, στην Αθήνα και στη Θεσσαλονίκη.
Η ΑΧΕΠΑ
Η Γκόντα φαν Στιν αφιερώνει ένα μεγάλο μέρος της μελέτης της στη λειτουργία των διαμεσολαβητών για την τέλεση των υιοθεσιών, μεταξύ των οποίων και της ελληνοαμερικανικής φιλανθρωπικής οργάνωσης ΑΧΕΠΑ. «Παρόλο που η ΑΧΕΠΑ ξεκίνησε προσφέροντας πραγματική βοήθεια τα πρώτα χρόνια, κατάλαβε γρήγορα ότι μπορούσε να αποκτήσει το μονοπώλιο των υιοθεσιών. Δεν ήθελε να εφαρμοστούν καλύτερες διαδικασίες αλλά να προχωράνε τα πράγματα γρήγορα, χωρίς έλεγχο των οικογενειών ή follow up», τονίζει η κ. Φαν Στιν. Στο βιβλίο αναφέρονται στοιχεία για τη σκοτεινή δράση δύο πρώην προέδρων της ΑΧΕΠΑ, του Λίο Λάμπερσον και του Στέφεν Σκόπας, αν και η οργάνωση αρνείται μέχρι σήμερα οποιαδήποτε ευθύνη.
Από τις 3.200 υιοθεσίες, μας λέει η συγγραφέας, ελάχιστες είναι όσες έγιναν με παράνομο τρόπο. Οι περισσότερες ακολούθησαν τις νόμιμες διαδικασίες της εποχής, αν και όπως αποδείχθηκε ήταν ανεπαρκείς για να διασφαλίσουν τα δικαιώματα των παιδιών και των βιολογικών οικογενειών. Μικρή επιρροή είχε, όπως φαίνεται στο βιβλίο, η βασίλισσα Φρειδερίκη και οι δικές της πρωτοβουλίες, ορισμένες από τις οποίες είχαν θετική δράση, κατά τη συγγραφέα, όπως το «Μητέρα» που φιλοξενούσε νεαρές ανύπαντρες μητέρες.
Στο μεγάλο διάστημα της έρευνάς της, η Γκόντα Φαν Στιν κατάφερε και ταυτοποίησε τη συντριπτική πλειονότητα των υιοθεσιών και σε πολλές περιπτώσεις έφερε σε επαφή οικογένειες έπειτα από δεκαετίες, όπως θα δει κανείς στις συγκινητικές μαρτυρίες του τρίτου μέρους του βιβλίου. «Η αναζήτηση για την αλήθεια, για το τι έγινε, δεν τους έχει αφήσει ποτέ. Ψάχνουν οι ίδιοι οι υιοθετημένοι αλλά και τα παιδιά τους έπειτα από 60 και 70 χρόνια», μας λέει και πιστεύει ότι έχει έρθει η ώρα για την ελληνική πολιτεία να ανοίξει τα αρχεία στους ερευνητές και στις οικογένειες, ώστε χιλιάδες άνθρωποι να αποκτήσουν αυτό που τους στερήθηκε όταν ήταν παιδιά: τον έλεγχο της ζωής τους.
