Οι γκάφες και τα καυστικά αστεία του Μάικλ Σκοτ, το ειδύλλιο του Τζιμ και της Παμ, οι φάρσες του Τζιμ στον Ντουάιτ και η ιδιαίτερη φιλία τους. Αυτές είναι μερικές από τις αγαπημένες σκηνές της αμερικανικής κωμικής τηλεοπτικής σειράς «The Office» σε δημιουργία Γκρεγκ Ντάνιελς, Ρίκι Ζερβέ και Στίβεν Μέρτσαντ που εστιάζει στην καθημερινότητα των υπαλλήλων μιας χαρτοβιομηχανίας και τις σχέσεις τους στο εργασιακό περιβάλλον.
Μάλιστα, τις σκηνές αυτές συχνά βλέπουμε να αναπαράγουν οι νεότερες γενιές κατακλύζοντας τα μέσα κοινωνικής δικτύωσης με εικόνες, βίντεο, ατάκες σε μορφή ήχου, gif και memes. Γνώρισαν τη βραβευμένη σειρά, μεταφορά της ομώνυμης βρετανικής του BBC που ξεκίνησε να προβάλλεται στο NBC το 2005, μέσα από το streaming και κυρίως τη μετέπειτα προσθήκη της στην ταινιοθήκη του Netflix.
Σύμφωνα με στοιχεία από το σύστημα μέτρησης τηλεθέασης της Nielsen, το «The Office» κέρδισε μόνο του πάνω από το σχεδόν 3% της θέασης του Netflix στις ΗΠΑ το 2018. Η μεγάλη επιτυχία της σειράς στην πλατφόρμα δεν είναι μόνο οικονομική αλλά και πολιτιστική.
Εκτός από τις μεγαλύτερες ηλικίες, την έχουν αγαπήσει οι millennials αλλά και η γενιά Ζ που είναι εθισμένες στο streaming και μάλιστα στο binge watching. Οι μεγαλύτεροι επιστρέφουν στη σειρά και οι νέοι την επιλέγουν γιατί το «The Office» των εννέα σεζόν με το μουντό ύφος και την αχρονία του είναι προβλέψιμο, διασκεδαστικό και αφήνει μια αίσθηση ηρεμίας, συντροφιάς και ταύτισης με τις ιστορίες του.
Ταυτόχρονα περιγράφει με κυνικό και σατιρικό τρόπο μια εργασιακή κουλτούρα που, παρά τα προβλήματά της, φαντάζει σήμερα μακρινή για τους νέους που βρίσκονται αντιμέτωποι με την πραγματικότητα της σύγχρονης οικονομίας. Oπως τα περισσότερα δημοφιλή τηλεοπτικά προγράμματα μέσα από τις επαναλήψεις τους, έτσι και το «The Office» δημιουργεί μια ευχάριστη απόδραση από την καθημερινότητα.
Ποιοι είναι όμως οι λόγοι που οι πλατφόρμες, και κυρίως το Netflix, προσθέτουν περιεχόμενο παλαιότερων δεκαετιών και συνεχίζουν να γνωρίζουν επιτυχία μέσα από το streaming; «Το παρελθόν συνεχίζει, σε πείσμα της απόστασης που έχει από το σήμερα, να βρίσκει τηλεθεατές που επιθυμούν να συνδεθούν με αυτό. Υπάρχουν πολλές μελέτες στον τομέα των πολιτισμικών σπουδών που εξετάζουν τη σχέση της ποπ κουλτούρας με το παρελθόν», λέει ο Σπύρος Χαιρέτης, διδάκτορας Πολιτισμικών Σπουδών στο Πανεπιστήμιο της Οξφόρδης με ειδικότητα στην οπτική/ποπ κουλτούρα.
Μέσα – χρονομηχανές
Πώς εξηγείται η επιτυχία σειρών του παρελθόντος που αποκτούν «δεύτερη ζωή» στο Netflix κ.λπ.; Η περίπτωση του «The Office.
Οπως αναφέρει, «είναι κάτι που τονίζει ο κριτικός Σάιμον Ρέινολντς που συγκεκριμένα μελετά αναβιώσεις, επανεκδόσεις, επανενώσεις και ριμέικ, προβληματιζόμενος μήπως το μέλλον της σύγχρονης μουσικής κουλτούρας είναι το ίδιο της το παρελθόν. Ισχυρίζεται ότι δεν υπάρχει κουλτούρα τόσο εμμονική με το παρελθόν της όσο η δική μας. Υποστηρίζει ότι είμαστε σε μια περίοδο όπου τα μέσα λειτουργούν ως χρονομηχανές. Δηλαδή ενώ έχουμε την τεχνολογία, τη δύναμη και την ικανότητα να δράσουμε και να δούμε οτιδήποτε, υπάρχει πάντα η έντονη επιθυμία να γυρίσουμε σε ένα παρελθόν. Ζούμε λοιπόν στο ψηφιακό μέλλον, αλλά μαγευόμαστε από ένα αναλογικό παρελθόν».
Αυτό ακριβώς βλέπουμε να συμβαίνει και σήμερα στον τηλεοπτικό χώρο: προβάλλονται ταινίες ή σειρές του παρελθόντος που παλιά τις βρίσκαμε μόνο στα βίντεο κλαμπ ή σε περιοδικά. «Τώρα, ο ρόλος τους καλύπτεται ουσιαστικά από πλατφόρμες όπως το Netflix. Νομίζω ότι το Netflix είναι ένα είδος χρονομηχανής, αφού και παράγει και κυκλοφορεί νοσταλγικό οπτικοακουστικό περιεχόμενο: δημιουργεί σκόπιμα νέες ιστορίες που προκαλούν το συναίσθημα του παρελθόντος, όμως υπάρχουν και πολλές παλαιότερες των οποίων τα δικαιώματα αποκτά με οικονομικά κίνητρα», εξηγεί ο κ. Χαιρέτης. «Και είναι μια win-win κατάσταση, γιατί όλοι έχουμε μια σχέση με το παρελθόν. Οι παλαιότεροι θέλουν να ξαναγυρίσουν σε αυτές τις επιτυχημένες παραγωγές για να δημιουργήσουν μαζί τους μια νέα σχέση, ενώ τα νεότερα άτομα έχουν ένα κίνητρο σύναψης νέων σχέσεων με περιεχόμενο για το οποίο γνωρίζουν, αλλά δεν έχουν παρακολουθήσει».
Οι τηλεοπτικές επαναλήψεις
Στη λίστα του Netflix έχουν προστεθεί τα τελευταία χρόνια και σειρές όπως «Friends», «Seinfeld», «Montalbano» κ.ά. που απέκτησαν μια «δεύτερη» ζωή με εικοσάχρονους κατά βάση νέους θεατές.
Πώς λειτουργούν και ποιες οι κύριες διαφορές με τις επαναλήψεις; «Οι επαναλήψεις λειτουργούν με το συναίσθημα της νοσταλγίας. Τα κείμενα προκαλούν συγκεκριμένες αποκρίσεις από το κοινό και η νοσταλγία αυτή λειτουργεί με διαφορετικούς τρόπους. Ατομα που έχουν με αυτά μια πρότερη σχέση, μοιραία δημιουργούν και συναισθήματα νοσταλγίας. Η ματιά των νέων είναι πιο νηφάλια, είναι μια πρώτη εξοικείωση με τις τηλεοπτικές ιστορίες. Παρακολουθώντας περιεχόμενο από το παρελθόν, επειδή ακριβώς λείπει η νοσταλγία, μπορούν να το δουν ως ένα προϊόν που είναι στο εδώ και το τώρα».
Είναι γεγονός ότι τηλεοπτικά κείμενα από το παρελθόν δέχονται σήμερα έντονη κριτική, όπως είδαμε πρόσφατα στην περίπτωση του «Friends». «Είναι αδιαμφισβήτητα ένα “λευκό” τηλεοπτικό κείμενο, αλλά παρ’ όλα αυτά ένα κείμενο που έτρεξε από το 1994 μέχρι το 2004, οπότε το εξετάζουμε λίγο και στην εποχή του. Για μένα υπάρχει νόημα στο γεγονός ότι οι νέες γενιές κριτικάρουν, αμφισβητούν και διερευνούν το παρελθόν όπως φαίνεται στο σήμερα. Σχετίζεται με την πολιτική της εμπειρίας και τη σχέση που έχουν με τα κείμενα. Θα έλεγα ότι τα “Φιλαράκια” έχουν πράγματι στιγμές χονδροφοβίας, ομοφοβίας και ρατσισμού. Η σειρά ασχολείται με αυτές τις θεματικές, όμως με έναν άβολο τρόπο».
Με την πληθώρα επιλογών θέασης, η κατάσταση μπορεί να γίνει χαοτική. Ωστόσο φαίνεται ότι προτιμούμε τα παλαιότερα τηλεοπτικά προγράμματα από το να μας απασχολεί όλο το περιεχόμενο στις πλατφόρμες. «Νομίζω κάνουμε και τα δύο, αλλά τα παλιά προγράμματα είναι ένα ασφαλές καταφύγιο γιατί ξέρουμε ακριβώς τι θα δούμε και αυτό μας δημιουργεί ένα αίσθημα δύναμης και ασφάλειας, ελέγχουμε τους χαρακτήρες. Βέβαια, στο θέμα της επιλογής θέασης αντιμετωπίζουμε την ψυχολογία του συνδρόμου FOMO (Fear of Missing Out). Υπάρχει δηλαδή ο φόβος ότι βλέποντας κάτι αυτή τη στιγμή χάνουμε κάτι άλλο».