Αν η ιστορία της αρχιτεκτονικής μετριέται σε γενιές αρχιτεκτόνων, τότε σίγουρα ο Richard Rogers (1933-2021), που έφυγε πρόσφατα από τη ζωή, ήταν ένας από τους σημαντικότερους της γενιάς του. Γεννημένος στην Ιταλία, όπου οι Αγγλοι πρόγονοί του είχαν μεταναστεύσει το 1800, μεγάλωσε σε ένα ενδιαφέρον και δυναμικό φλωρεντινό περιβάλλον. Η επιστροφή όμως της οικογένειάς του το 1939 στην Αγγλία θα σήμαινε την αρχή μιας δύσκολης περιόδου: μαθησιακές δυσκολίες, υστέρηση ως προς τους συμμαθητές, απόρριψη από τους δασκάλους κ.ά. θα δημιουργούσαν την αίσθηση στον μικρό Richard ότι κάτι δεν πάει καλά σε μια εποχή που, πράγματι, τίποτα δεν πήγαινε καλά. Η μετάβαση από τη φωτεινή Ιταλία στη μουντή Αγγλία, εν καιρώ πολέμου, έμοιαζε με μια «πτώση» χωρίς επιστροφή. Ευτυχώς, η στήριξη από τη μητέρα του και η εγγραφή σε ένα σχολείο ειδικής αγωγής βοήθησαν το παιδί να αναπληρώσει ένα μεγάλο μέρος των κενών του (τη δυσλεξία του θα τη συνειδητοποιούσε πολλά χρόνια αργότερα).
Το ενδιαφέρον για μια καλλιτεχνική δημιουργία η οποία θα είχε ταυτόχρονα σαφή κοινωνικό αντίκτυπο έκανε τον Rogers να στραφεί στην αρχιτεκτονική. Και αν τα πρώτα χρόνια στην Architectural Association του Λονδίνου δεν ήταν ρόδινα, η αναγνώρισή του από τον διάσημο Peter Smithson (καθηγητής του στο τελευταίο έτος των σπουδών του) θα αποδεικνυόταν καταλυτική. Από εκεί και πέρα η πορεία θα ήταν μόνο ανοδική: οι μεταπτυχιακές σπουδές με υποτροφία στο Yale, η γνωριμία με τον συμφοιτητή του Norman Foster, η μαθητεία δίπλα στους Rudolph, Scully, Chermayeff κ.ά. θα αναδείκνυαν έναν νέο, φωτεινό δρόμο δημιουργίας.
Η επιστροφή αυτής της προσωπικής αισιοδοξίας και αυτοπεποίθησης σε μια εποχή με μεγάλες προσδοκίες από το μέλλον, όπως ήταν η δεκαετία του 1960, είχε ως αποτέλεσμα μια αρχιτεκτονική η οποία χαρακτηριζόταν από δύο βασικά στοιχεία: αφενός, από την πίστη στη δύναμη της τεχνολογίας να δημιουργεί χωρικές συνθήκες που επέτρεπαν τη μέγιστη δράση και ελευθερία και, αφετέρου, από το δημοκρατικό όραμα να υπηρετεί αυτή η αρχιτεκτονική τη νέα κοινωνική πλειοψηφία των πόλεων της μεταπολεμικής ανασυγκρότησης.
Το δημοκρατικό όραμα να υπηρετεί αυτή η αρχιτεκτονική τη νέα κοινωνική πλειοψηφία των πόλεων της μεταπολεμικής ανασυγκρότησης.
Οι παραπάνω αρχές καθόρισαν τη συνεργασία του Rogers με τον Renzo Piano, την επιτυχία στον διαγωνισμό για το Κέντρο Pompidou στο Παρίσι (1971) και την κατασκευή αυτού του κτιρίου το οποίο, δίχως αμφιβολία, είναι ένα από τα ριζοσπαστικότερα αρχιτεκτονικά έργα όλων των εποχών. Η καινοτόμος στατική επίλυση του μεταλλικού φορέα, η εκτεταμένη χρήση της τυποποίησης και της προκατασκευής, η μεταφορά των βασικών κινήσεων και τεχνικών εγκαταστάσεων εκτός του κτιρίου κ.ά., ήρθαν να συγκροτήσουν έναν μοναδικό κτιριακό οργανισμό ο οποίος μπορεί να υψωνόταν με αυθάδεια μέσα στο κέντρο της ιστορικής πόλης, αλλά ταυτόχρονα έδινε νέο περιεχόμενο στη σύγχρονη αστικότητα και κοινωνική συνύπαρξη, με τη μεγάλη δημόσια πλατεία που όριζε μπροστά του.
Αυτό το κοινωνικό περιεχόμενο της αρχιτεκτονικής το οποίο περιέγραφε ο Rogers στις προτάσεις του για το «νέο Λονδίνο», τη δουλειά του για το κόμμα των Εργατικών και τα δημόσια κτίριά του, εντός και εκτός Ευρώπης, είναι ίσως αυτό που αξίζει να κρατήσουμε σήμερα. Και υπό αυτό το πρίσμα να δούμε ξανά τη δουλειά του αναλογιζόμενοι τι είναι σήμερα η πόλη, με όρους πολιτικής, και τι μπορεί να κάνει η αρχιτεκτονική μέσα στην πόλη αυτή.
* Ο κ. Κώστας Τσιαμπάος είναι επίκουρος καθηγητής ΕΜΠ.