SERGE AUDIER
Για μια πολιτική οικολογία
μτφρ.: Αγγελος Μουταφίδης
επιμ.: Λευτέρης Παπαγιαννάκης
Μπορούν οι ανάγκες μας, ως ανθρώπινο είδος, να είναι απεριόριστες; Είναι οι πόροι που μας προσφέρει η φύση ανεξάντλητοι; Μήπως αυτές οι δύο –σχεδόν φαουστικές– προϋποθέσεις της καπιταλιστικής επανάστασης μας οδηγούν νομοτελειακά στην καταστροφή;
Για τον Σερζ Οντιέ, αναπληρωτή καθηγητή Ηθικής Φιλοσοφίας στο Πανεπιστήμιο της Σορβόννης, τα ερωτήματα αυτά αναδεικνύουν διαμιάς την οδυνηρή θέση στην οποία βρισκόμαστε. Από τη μία, μας ταλαιπωρεί η άγνοια των συνθηκών, αλλά και των ορίων μας ως ανθρώπινο είδος. Από την άλλη, μας βασανίζει η προμηθεϊκή μας ανάγκη για ευημερία και εξισωτισμό.
Το «Για μια Πολιτική Οικολογία. Προς έναν Συγκρουσιακό Οικο-Ρεπουμπλικανισμό», που κυκλοφόρησε πρόσφατα και στα ελληνικά, αποτελεί τον επίλογο στο εκτενέστερο έργο του Σερζ Οντιέ «L’ âge productiviste. Hégémonie prométhéenne, brèches et alternatives écologiques», το οποίο και έλαβε το βραβείο Paul Ricoeur το 2019.
Η αφετηρία της σκέψης του Οντιέ είναι απλή: η οικολογία έχει πάψει προ πολλού να είναι πολιτική, κι αυτό είναι λάθος. Το οικολογικό ζήτημα απαιτεί σήμερα την ανάπτυξη πολιτικής σκέψης και δράσης. Η οικολογία, εν ολίγοις, οφείλει να ξαναγίνει πολιτική.
Για τον Σερζ Οντιέ, αναπληρωτή καθηγητή Ηθικής Φιλοσοφίας στο Πανεπιστήμιο της Σορβόννης, η οικολογία, εν ολίγοις, οφείλει να ξαναγίνει πολιτική.
Πώς θα το επιτύχουμε; Σύμφωνα με τον Οντιέ, οφείλουμε πρωτίστως να εξετάσουμε με προσοχή την πολιτική σκέψη των δύο τελευταίων αιώνων. Είναι απαραίτητο να αναμετρηθούμε με τη σκέψη παλαιότερων και νεότερων στοχαστών που πραγματεύτηκαν ζητήματα σχετικά με την οικολογία, όπως ο Μιλ, ο Ρουσσώ, ο Πίντσο, ο Λέοπολντ, o Χόνετ, ο Σκίνερ, η Αρεντ, ο Μπεκ ή ο Γκορτζ. Είναι επιτακτική ανάγκη να αναλύσουμε και να αξιολογήσουμε τα όποια ψήγματα, ιζήματα ή συμπυκνώσεις και σύνολα οικολογικής θεωρίας ανακαλύψουμε.
Πρόκειται για ένα είδος αρχαιολογίας της οικολογικής σκέψης, το οποίο βοηθά τον Οντιέ να καταλήξει σε δύο μείζονος σημασίας συμπεράσματα για την πολιτική οικολογία. Πρώτον, πρέπει να συλλάβουμε και να συγκροτήσουμε μια διευρυμένη ηθική και πολιτική κοινότητα. Μια βιοκοινότητα στην οποία θα συμπεριλαμβάνονται τόσο οι άνθρωποι όσο και τα υπόλοιπα έμβια είδη. Δεύτερον, χρειαζόμαστε έναν νέο –μη δογματικό– ανθρωπισμό. Εναν ανθρωπισμό που συμπεριλαμβάνει τις μέλλουσες γενιές και επωμίζεται την ευθύνη των κοινωνικών επιπτώσεων της ύπαρξής μας. Εναν ανθρωπισμό που αντιλαμβάνεται και προσδιορίζει τον άνθρωπο τόσο ως κοινωνικό όσο και ως οικολογικό ον.
Σύμφωνα με τον Οντιέ, η οικολογική επανάσταση δεν μπορεί να ευοδωθεί εάν αντιβαίνει στα δημοκρατικά ιδεώδη. Η προσήλωσή του στη δημοκρατία είναι απαρέγκλιτη. Η δημοκρατία είναι το μοναδικό μας βιώσιμο πεπρωμένο. Σε διαμετρική αντίθεση με τη συντηρητική εκδοχή της ολιστικής οικολογίας, η οποία φαίνεται να κερδίζει έδαφος τα τελευταία χρόνια, ο Οντιέ επιμένει ότι το πολιτικό τρίπτυχο του Διαφωτισμού όχι μόνο δεν πρέπει να εγκαταλειφθεί, αλλά και να εμπλουτιστεί: πλάι στην ελευθερία, την ισότητα και την αδερφοσύνη πρέπει να τοποθετηθεί, ισότιμα, η οικολογία.
Οικο-ρεπουμπλικανισμός
Επί αυτής της βάσης, ο Οντιέ προκρίνει και υιοθετεί τον οικο-ρεπουμπλικανισμό, την πολιτική εκείνη θέση που προκύπτει από τη γόνιμη σύνθεση της οικολογίας με τον ρεπουμπλικανισμό. Η επιλογή αυτή στηρίζεται σε τρεις πολύ συγκεκριμένους λόγους. Πρώτον, ο οικο-ρεπουμπλικανισμός αντιλαμβάνεται το γενικό συμφέρον ως μη αναγώγιμο σε ένα συνασπισμό ιδιωτικών συμφερόντων. Δεύτερον, εντάσσει στον ορίζοντά του τις μελλοντικές γενιές και τη φύση. Και τρίτον, ενθαρρύνει μια μορφή αρετής του πολίτη, η οποία περιλαμβάνει και τη μέριμνα για το γενικό συμφέρον.
Εδώ κρύβεται και η βαθύτερη αξία του έργου. Ο Οντιέ τολμά να κινηθεί πέρα από το οικείο. Ανακαλύπτει έννοιες, διανοίγει νέες προοπτικές, «εκχερσώνει» πεδία σκέψης λησμονημένα. Το εγχείρημα είναι αναμφίλεκτα δύσκολο. Τα «μονοπάτια» αποδεικνύονται πολλές φορές δύσβατα, απόκρημνα και γεμάτα κινδύνους.
Γι’ αυτό και αξίζουν συγχαρητήρια στην εργώδη προσπάθεια του μεταφραστή. Αξιοποιώντας τις αρετές μιας νεοελληνικής γλώσσας που δεν φοβάται τη δοκιμή και τη δοκιμασία, ο Αγγελος Μουταφίδης μάς μεταφέρει αβίαστα στην επικράτεια της σκέψης του Γάλλου στοχαστή, κατορθώνοντας ένα αναντίρρητα σπουδαίο επίτευγμα.
Ας κλείσουμε εδώ. Το έργο του Οντιέ είναι εξαιρετικά σημαντικό και επίκαιρο. Το «Για μια Πολιτική Οικολογία» αποσαφηνίζει, ανατέμνει και απαντά στις μέγιστες ηθικές, πολιτικές και φιλοσοφικές προκλήσεις της εποχής μας. Αλλά ακόμη περισσότερο, μας βοηθά να καταλάβουμε ότι η αξίωση –αν όχι η ελπίδα– για ένα βιώσιμο μέλλον είναι αξίωση κατεξοχήν πολιτική.