Ανακούφιση. Το αποτέλεσμα στον δεύτερο γύρο των εκλογών στη Γαλλία μας έκανε –έστω πρόσκαιρα– να χαρούμε. Η δημοκρατία δοκιμάστηκε για άλλη μια φορά και άντεξε. Το επίφοβο ερώτημα ωστόσο δεν άργησε να διατυπωθεί: για πόσο ακόμη; Οι απαισιόδοξοι ανάμεσά μας θεωρούν ότι ζούμε ήδη «στο λυκόφως της δημοκρατίας». Η πόλωση και η διαίρεση εντός των κοινωνιών γίνονται ολοένα και πιο έντονες. Για τους αισιόδοξους, η δημοκρατία έχει επιδείξει αξιοζήλευτη αντοχή. Οι θεσμοί κερδίζουν ξανά την εμπιστοσύνη του κόσμου. Οι πολίτες μαθαίνουν να είναι «καχύποπτοι απέναντι στους γυρολόγους και τους ανθρώπους που διαδίδουν παραποιημένες πληροφορίες».
H Αν Απλμπαουμ αρθρογραφεί στην Washington Post τα τελευταία περίπου είκοσι χρόνια. Είναι συγγραφέας βραβευμένων ιστορικών βιβλίων και κείμενά της δημοσιεύονται τακτικά σε πολλά έγκριτα διεθνή περιοδικά. Στο «Λυκόφως της Δημοκρατίας, η σαγήνη του απολυταρχισμού» (εκδ. Αλεξάνδρεια), επιχειρεί να κατανοήσει το πώς φτάσαμε ώς εδώ.
Εστιάζει την προσοχή της στις ανερχόμενες ελίτ χωρών όπως η Πολωνία, η Ουγγαρία, οι ΗΠΑ. Πιο συγκεκριμένα, παρακολουθεί εκ του σύνεγγυς τις «τροχιές» μιας σειράς πολιτικών, διανοουμένων και δημοσιογράφων. Πρόκειται για διαδρομές που αν και διαθέτουν διαφορετικές πολιτιστικές, κοινωνικές και εθνικές αφετηρίες αποδεικνύονται εντέλει «συγκλίνουσες». Το κοινό τους χαρακτηριστικό: η βαθμιαία μεταμόρφωση πρώην υποστηρικτών της ελευθερίας και της προόδου σε διαπρύσιους κήρυκες του εθνικισμού, της ακροδεξιάς και του αυταρχισμού. Με πολλούς από τους πρωταγωνιστές της, η Αμερικανίδα ιστορικός υπήρξε στο παρελθόν στενή φίλη. Τους συνέδεαν κοινές αντιλήψεις, ιδανικά και αξίες. Σήμερα, ωστόσο, μάλλον θα άλλαζε πεζοδρόμιο για να μην τους μιλήσει. Αξιοποιώντας αυτή τη βιωματική διάσταση, η Απλμπαουμ κατορθώνει και φέρνει στο φως τα βαθύτερα προσωπικά κίνητρά τους, δίχως να φείδεται λόγων. Αποκαλύπτει έτσι την οργή, την εκδίκηση και τον φθόνο που ένιωθαν, καθώς θεωρούσαν ότι δεν τους δόθηκε εκείνο που δικαιωματικά τους ανήκε. Αναδεικνύει την ιδιοτέλεια, τον απόλυτο μηδενισμό και τον δίχως ενοχές εξτρεμισμό όλων εκείνων των «γραφέων» που κατόρθωσαν να κάνουν την απολυταρχία σαγηνευτική.
Δεν θα μπορούσαν προφανώς να τα πετύχουν όλα αυτά μόνοι τους. Η ανάδυση κομμάτων όπως το Νόμος και Δικαιοσύνη (Πολωνία), το Vox (Ισπανία) και το Fides (Ουγγαρία) ή η πολιτική μετάλλαξη των Ρεπουμπλικανών στις ΗΠΑ και των Τόρις στην Αγγλία δεν στηρίχθηκαν μόνον στην προπαγάνδα. Υπήρχαν και υπάρχουν οι αναγκαίες προϋποθέσεις: η τάση απαξίωσης των πάντων, το «όλοι ίδιοι είναι», ο κυνισμός, αλλά και η ηχώ στους θαλάμους των μέσων κοινωνικής δικτύωσης που μας εκπαιδεύουν στη μισαλλοδοξία.
Σημείωση πρώτη: Η Απλμπαουμ δεν στέκεται στους οικονομικούς όρους του προβλήματος. Εκείνο που την απασχολεί πρωτίστως είναι η στάση και η επιρροή των νέων ελίτ, των «αλεπούδων» που επιθυμούν να αναρριχηθούν κοινωνικά, όπως θα έλεγε ο Παρέτο.
Σημείωση δεύτερη: Η Αμερικανίδα ιστορικός αξιοποιεί περίτεχνα τη μέθοδο της σχολής της Νέας Δημοσιογραφίας των Ταλίζ, Γουλφ και Μέιλερ. Συμμετέχει στην ιστορία και μιλάει πολλές φορές σε πρώτο πρόσωπο. Το ενδιαφέρον του αναγνώστη παραμένει έτσι αμείωτο.
Επίλογος: Η δημοκρατία δεν είναι ούτε κάτι μόνιμο ούτε κάτι εύκολο. Ο διάλογος με λογικά επιχειρήματα, η πολιτική συμμετοχή, η υπεράσπιση της ελευθερίας, της ισότητας και των ατομικών δικαιωμάτων, δεν είναι κάτι απλό ή άκοπο. Η δημοκρατία έχει πρωτίστως ανάγκη από ενεργούς πολίτες. Θα πρέπει λοιπόν να διατυπώσουμε εκ νέου το ερώτημα που θέσαμε στην αρχή. Το ζήτημα δεν είναι τελικά το πόσο ακόμη θα αντέξει η δημοκρατία. Το ζήτημα είναι το για πόσο ακόμη θα θέλουμε εμείς να την υπερασπιζόμαστε ενάντια σε όλους όσοι την επιβουλεύονται.