Ενα σμήνος γαλάζιων μελισσών διακοσμεί το λευκό πιάτο. Κίτρινα στάχυα είναι ζωγραφισμένα στο γαλάζιο secretaire, ανθρώπινες φιγούρες στον παλιό καναπέ, ένα ξύλινο πουλί διακοσμεί τη μικρή ντουλάπα. Eξι μήνες μετά τον θάνατό του, ο Αλέκος Φασιανός είναι ακόμα εδώ, παρών στο ατελιέ του στην Τζια που έχτισε με τα ίδια του τα χέρια σχεδόν μισό αιώνα πριν.
Ο χώρος δεν ξεπερνά τα 70 τετραγωνικά μέτρα, όμως ήταν υπεραρκετός για να χωράει την καλλιτεχνική ιδιοφυΐα που έχει εμποτίσει κάθε σπιθαμή του. Δεν είναι μόνο οι διάσπαρτοι πίνακες ή οι φασιανικές σιδεριές στις πόρτες και στα παράθυρα. Ο Αλέκος Φασιανός δεν βρίσκεται εδώ μόνο ως καλλιτέχνης αλλά και ως άνθρωπος.
Ενας άνθρωπος που ήθελε να ζει απλά, που απλά ήθελε να δημιουργεί. Δίπλα στο κρεβάτι του βρίσκονται ακόμα τα παπούτσια του. Σε μια γωνιά, το ψαροντούφεκο και τα βατραχοπέδιλά του. Είναι εδώ ακόμα τα πινέλα του, τα χρώματά του, οι λέξεις του. «Ελάτε στα Ξύλα», γράφει σε ένα σημείωμα, ειρωνικά σε ένα κομμάτι ξύλο. «Αντώνη, σε περίμενα, έλα στο ξενοδοχείο της Λίζας να φάμε εκεί», γράφει σε ένα άλλο, «Αλέκος».
«Δεν είναι μουσείο»
«Δεν είναι γκαλερί ή μουσείο», λέει στην «Κ» η κόρη του, Βικτώρια Φασιανού, λίγες ώρες πριν από το άνοιγμα του ατελιέ το προηγούμενο Σαββατοκύριακο. «Βλέπεις πώς ζούσε, την απλότητά του, πώς από το τίποτα δημιούργησε κάτι τόσο ενδιαφέρον – γίνεται άνθρωπος, δεν είναι απλώς ένα όνομα».
«Ο Αλέκος δεν έπινε καφέ», λέει στην «Κ» ο γιος του, Νίκος, περιγράφοντας την καθημερινή του ρουτίνα στο νησί. «Ξυπνούσε στις 7, με το που χτυπούσαν οι καμπάνες, και ερχόταν στο ατελιέ – μέχρι τις 7.30 είχε αρχίσει να ζωγραφίζει», συμπληρώνει. Σταματούσε μόνο για γρήγορο φαγητό ή για ψάρεμα – «ακόμα και αυτό είχε διδακτικό χαρακτήρα, πηγαίναμε σε συγκεκριμένα βράχια για να δούμε τα ψάρια της Τζιας», αναφέρει. Υστερα επέστρεφε, ζωγράφιζε μέχρι να νυχτώσει.
«Δεν θεωρούσε την Τζια διακοπές», σημειώνει η Βικτώρια, «έλεγε “δεν έχω να διακόψω από κάτι, θα φέρω τα πινέλα μου, θα κάτσω να ζωγραφίσω”». Ζωγράφιζε πάντα στο πάτωμα –«για να είναι γειωμένος», συμπληρώνει, και για να στεγνώνουν πιο γρήγορα τα χρώματα–, αλλά γενικά ζωγράφιζε όπου ήταν. Στο πουγκί που έπαιρνε παντού μαζί του, πέρα από κλειδιά, χαρτομάντιλα και χρήματα, είχε πάντα στυλό, για να ζωγραφίζει σε εφημερίδες, χαρτοπετσέτες ή τραπεζομάντιλα. Πίστευε, τονίζει η Βικτώρια, πως ό,τι πιάνεις μπορείς να το κάνεις τέχνη.
«Βλέπεις πώς ζούσε, την απλότητά του, πώς από το τίποτα δημιούργησε κάτι τόσο ενδιαφέρον – γίνεται άνθρωπος, δεν είναι απλώς ένα όνομα».
Το πέτυχε, όχι μόνο στο ατελιέ, αλλά και ακριβώς από κάτω, στο σπίτι του στην Ιουλίδα, τη χώρα της Τζιας. Είναι καλοκαιρινό, απλό – αν εξαιρέσει κανείς πως παντού υπάρχουν δημιουργίες του. Στην είσοδο, σιδερένιοι, φασιανικοί δράκοι – «για προστασία», τονίζει ο Νίκος. Τις λευκές πόρτες των δωματίων κοσμούν γαλάζια ζωγραφισμένα πουλιά, κίτρινες μέλισσες, λουλούδια.
Φασιανικοί ξύλινοι δίσκοι, ζωγραφισμένα φώτα στο ταβάνι, μορφές πέτρινες, μαρμάρινες, μορφές σε σιδεριές, στον τοίχο μια μαγευτική τοιχογραφία – «Αυτός ο καβαλάρης της Τζιας καπνίζοντας απομακρύνεται σιωπηλά προς τα όρη», είχε γράψει ο Αλέκος Φασιανός, πάνω από την υπογραφή του.
Ακόμα και τα πόμολα τα είχε φτιάξει ο ίδιος. Ενα είναι βασισμένο σε κουβάρι γάτας – «είχε σκεφτεί ότι κάθεται τέλεια στην παλάμη», αναφέρει η Βικτώρια. Περνώντας χρόνο στους χώρους του γίνεται ξεκάθαρο πως ο Αλέκος Φασιανός δεν ζωγράφιζε γιατί έπρεπε, γιατί ήταν η δουλειά του. «Ο πατέρας μου έλεγε “έγινα ζωγράφος για να είμαι ελεύθερος”», λέει ο Νίκος. «Την ώρα που ζωγράφιζε ένιωθε ένα με τον κόσμο του, στον κόσμο του ήταν ελεύθερος».
Το άνοιγμα
Η ιδέα να ανοίξουν το ατελιέ ήρθε από την Κατερίνα Παπανικολόπουλος, ιδρύτρια του Athens Design Forum, σε συνεργασία με το οποίο έγινε το opening. «Με ενδιέφερε να δει ο κόσμος όλα τα διαφορετικά υλικά και μέσα που χρησιμοποιούσε», λέει η ίδια στην «Κ», και να γνωρίσει ο κόσμος καλύτερα τον καλλιτέχνη, έναν καλλιτέχνη που σημάδεψε την Ελλάδα και σημαδεύτηκε από εκείνη. «Αν διαβάσεις τα σημειώματα, βλέπεις το χιούμορ, την προσωπικότητα, την ουσία του – είμαστε πολύ τυχεροί που η Βικτώρια, ο Νίκος και η Μαρίζα (σ.σ. η μητέρα τους, που παντρεύτηκε τον Αλέκο Φασιανό το 1997) έζησαν εδώ, αυτό δεν μπορείς να το πάρεις από αλλού», δηλώνει.
Στο πλαίσιο του opening, επισκέφθηκαν το προηγούμενο Σάββατο το ατελιέ 70 παιδιά. Ζωγράφισαν στο δάπεδο, εκεί όπου ζωγράφιζε και εκείνος. Την Κυριακή ήρθαν περισσότερα από 300 άτομα – Τζιώτες με τους οποίους έκανε παρέα, Γάλλοι τουρίστες, Αθηναίοι που βρέθηκαν στο νησί μόνο για να δουν το ατελιέ του Φασιανού. «Θεωρώ ότι είναι ένας αιώνιος καλλιτέχνης», λέει η Βικτώρια, «χρέος μου είναι να διαιωνίζουμε το ανεξίτηλο έργο του».
Για αυτόν τον λόγο ελπίζει το ατελιέ, στο οποίο θυμάται να έρχεται ως παιδί και να τον παρακολουθεί για να σιγουρευτεί ότι ήταν εκεί, να είναι από του χρόνου μόνιμα ανοιχτό στο κοινό, σε συνεργασία με τον Δήμο Κέας.
Στο σπίτι στην Τζια, σε ένα κουτί ζωγραφισμένο από τον ίδιο, είναι αποθηκευμένες χάρτινες φιγούρες που αφιέρωνε στην οικογένειά του. «Νίκος», γράφει ένας ήλιος μουσταρδί. «Μαρίζα», λέει πίσω από ένα κόκκινο λουλούδι. «Για τη Βικτώρια», γράφει ένα ζωγραφισμένο κόκκινο πουλί, «που έγινε 7 ετών». «Ηταν δάσκαλος, διδάκτωρ, μέντορας και οδηγός», αναφέρει ο Νίκος, τονίζοντας πως τώρα που ανοίγουν ένα χώρο στον οποίο ζούσε και δημιουργούσε, νιώθει υπερηφάνεια, συγκίνηση, συνειδητοποίηση για το έργο του πατέρα τους. «Εχεις δει τον τόπο αυτό να χρησιμοποιείται, να είναι ζωντανός – τώρα τον βλέπεις να τιμάται από ανθρώπους που αναγνώρισαν το έργο του», λέει στην «Κ». Είναι η πιο τρανή απόδειξη της πιο σημαντικής διδαχής του. «”Η ζωή είναι ρευστή”, έλεγε, “το έργο μένει”».
