Το μόνο βέβαιο είναι ότι απόψε το βράδυ, στον θερινό κινηματογράφο του χωριού Μυτιληνιοί στη Σάμο, λίγα μάτια θα μείνουν στεγνά. Και όχι διότι εκεί θα προβληθεί κάποια συγκινητική ταινία μυθοπλασίας, αλλά επειδή καμιά φορά η ίδια η πραγματικότητα, και η Ιστορία, είναι πολύ πιο δραματική από οποιαδήποτε φαντασία.
Αλλωστε, το ντοκιμαντέρ «Σμύρνη, η καταστροφή μιας κοσμοπολίτικης πόλης, 1900-1922» της Μαρίας Ηλιού είναι γεμάτο από εικόνες, φωτογραφίες και βίντεο, που είναι δύσκολο να παρερμηνευτούν. Μαρτυρίες όχι μόνο μιας καταστροφής, αλλά και πολυπολιτισμικού θαύματος που προηγήθηκε και, με τον τρόπο του, την κάνει ακόμη πιο οδυνηρή.
Να τα πάρουμε όμως με τη σειρά. Με αφορμή τα 100 χρόνια από τη Μικρασιατική Καταστροφή και στο πλαίσιο της έκθεσης «Handmade: Για τις κοινωνικές διαστάσεις της χειροτεχνίας», η οποία πραγματοποιείται στο Art Space Pythagorion στη Σάμο από το Ιδρυμα Schwartz σε συνεργασία με το Εθνικό Μουσείο Σύγχρονης Τέχνης, θα προβληθεί αυτό το πολύ ξεχωριστό ντοκιμαντέρ, που έκανε πρεμιέρα στο Μουσείο Μπενάκη το 2012.
Ξεχωριστό, διότι εκτός των άλλων περιέχει υλικό άγνωστο στο ευρύ κοινό, το οποίο αποκτήθηκε έπειτα από έρευνες σε αμερικανικά και ευρωπαϊκά αρχεία.
«Η έρευνα γι’ αυτή την ταινία παράλληλα και με άλλα σχετικά πρότζεκτ ξεκίνησε από το 2005 σε Ευρώπη και Αμερική. Εκεί ανακαλύψαμε υλικό που δεν είχαμε δει ποτέ πριν, τόσο από τη ζωή στη Σμύρνη όσο και από την Καταστροφή. Βρήκαμε, για παράδειγμα, ένα εύφλεκτο φιλμάκι από τη γαλλική Pathe (και όχι το γνωστό της αμερικανικής), το οποίο με την κατάλληλη συντήρηση μας έδωσε νέες εικόνες από την πόλη που καίγεται, αλλά και τη δυνατότητα του zoom in, ώστε να έχουμε μια εντελώς καινούργια οπτική. Επιπλέον επικοινώνησε μαζί μας ο απόγονος ενός Αρμένιου της Σμύρνης, μετανάστη στην Αμερική, ο οποίος μας έδωσε ένα φιλμ με πλούσιο υλικό τόσο από την ειρηνική περίοδο όσο και από τις μέρες της Καταστροφής», μας λέει η δημιουργός της ταινίας.
Πάντα ακούγαμε πως η Σμύρνη ήταν ελληνική, ωστόσο η αλήθεια είναι ότι ήταν πολυπολιτισμική και αυτή ακριβώς ήταν η δύναμή της.
Η αλήθεια είναι πως τα πρώτα δύο κομμάτια του φιλμ της Ηλιού αποτελούν ξενάγηση σε έναν (περίπου) επίγειο παράδεισο. Μια πόλη όπου Ελληνες, Αρμένιοι, Τούρκοι και «Λεβαντίνοι» συμβιώνουν αρμονικά, μέσα σε ένα αμάλγαμα γλωσσών και πολιτισμών που παραπέμπει μόνο σε σύγχρονες μεγαλουπόλεις.
Ολα αυτά δεν τα ακούμε απλώς μέσα από τις περιγραφές του Αλέξανδρου Κιτροέφ, του Τζάιλς Μίλτον και των υπόλοιπων ιστορικών συμβούλων, αλλά τα βλέπουμε σε φωτογραφίες και βίντεο της εποχής, από την περίφημη προκυμαία της Σμύρνης μέχρι την Οπερα, τις γειτονιές και τους αγρούς γύρω της, συνοδευμένα από την όμορφη μουσική υπόκρουση του Νίκου Πλατύραχου.
«Ως Σμυρνιά στην καταγωγή, άκουγα ιστορίες από τον πατέρα μου και θυμάμαι πως αυτές ήταν πολύ διαφορετικές από την “επίσημη” εκδοχή. Πάντα ακούγαμε πως η Σμύρνη ήταν ελληνική, ωστόσο η αλήθεια είναι ότι ήταν πολυπολιτισμική και αυτή ακριβώς ήταν η δύναμή της. Δικός μας σκοπός ήταν να διηγηθούμε την ιστορία με αντικειμενική ματιά, έναν νέο τρόπο σκέψης και μέσα από νέο υλικό».
Το τρίτο μέρος του φιλμ είναι φυσικά το πιο «δύσκολο», η ίδια η Καταστροφή και τα γεγονότα που οδηγούν σε αυτήν. Εδώ όσα βλέπουμε στην οθόνη είναι «με αποστάσεις τόσο από την υπέρμετρα εθνικιστική αφήγηση όσο και από νεότερες απόπειρες που αποσιωπούν τα τραγικά γεγονότα», όπως επισημαίνει η Μαρία Ηλιού. «Επίσης ήταν σημαντικό στη διήγηση της ιστορίας, πριν και μετά τον Σεπτέμβριο του 1922, να εκπροσωπούνται οι διαφορετικές κοινότητες και κυρίως οι Ελληνες, οι Αρμένιοι και οι Τούρκοι».
Η είσοδος στην προβολή, που αρχίζει στις 9 μ.μ., είναι ελεύθερη.
Ακολουθήστε το kathimerini.gr στο Google News και μάθετε πρώτοι όλες τις ειδήσεις
Δείτε όλες τις τελευταίες Ειδήσεις από την Ελλάδα και τον Κόσμο, στο kathimerini.gr