«Ο Χάρης Γαβρήλος είναι ένας μεγάλος άγνωστος», σχολιάζει ο ζωγράφος Ηλίας Παπαηλιάκης για τον φίλο του και ομότεχνο καλλιτέχνη, που δυστυχώς έφυγε από τη ζωή νεότατος, σε ηλικία 38 ετών. Και προσθέτει ότι «η ζωγραφική του ανοίγεται σε χρόνους και χώρους που μόνο εκείνος είδε και μας έδειξε».
Αφορμή για το κείμενο που ακολουθεί –μια προσωπική ματιά στον κόσμο ενός δημιουργού που άφησε το αποτύπωμά του στην ελληνική τέχνη παρά τον βραχύ του βίο– αποτελεί η έκθεση «Arcadia». Παρουσιάζεται η δουλειά του Γαβρήλου από το 1977 – έργα με μολύβι ή κάρβουνο σε χαρτί, πίνακες μεγάλου μεγέθους, αλλά επίσης μελέτες από τη σπουδαστική του εργασία στην ΑΣΚΤ, σκίτσα και σκαριφήματα και ένα βίντεο από προσωπικό υλικό αρχείου. Η έκθεση φανερώνει τον κόσμο ενός δυναμικού, νέου και ταλαντούχου δημιουργού. Ο τίτλος «Arcadia» είναι δίσημος: μια υπόμνηση του τόπου καταγωγής του καλλιτέχνη, αλλά και μια αναφορά στην ποιητική Αρκαδία, τον ονειρικό χώρο όπου μεταφερόταν κατά τη διάρκεια της παραγωγής του έργου του. Στην έκθεση δεν υπάρχουν λεζάντες με τίτλους και ημερομηνίες ή τεχνικές πληροφορίες για τα έργα. Αυτή η επιλογή από τον ιστορικό τέχνης και επιμελητή εκθέσεων και δράσεων του ΟΠΑΝΔΑ, Χριστόφορο Μαρίνο, δημιουργεί στον επισκέπτη μια αίσθηση οικειότητας, αποφεύγοντας τον επίσημο χαρακτήρα μιας ρετροσπεκτίβας.
Ενας μόνος του, σίγουρος και εύθραυστος
Του Ηλία Παπαηλιάκη
Περιδιαβάζουμε την έκθεση και είναι σαν να τον συναντάμε. Σήμερα, τώρα που βαδίζουμε μέσα στην Πινακοθήκη, βρισκόμαστε στο εργαστήριο του Χάρη Γαβρήλου και παρατηρούμε τα πεπραγμένα του. Σκίτσα, σκαριφήματα με γραπτές σημειώσεις –κάπου διαβάζουμε «προσπαθώ να βρω ισορροπία στον χώρο μέσα από διαφορετικούς χρόνους»–, έργα με μολύβι ή κάρβουνο σε χαρτί και πίνακες μεγάλου μεγέθους.
Ξεχωριστή θέση ανάμεσά τους έχει το τελευταίο έργο που ζωγράφισε, αλλά και το ημίωρο βίντεο που προέρχεται από πλάνα αρχείου και τον παρουσιάζει στο εργαστήριό του να μιλάει, να εργάζεται και να υπερασπίζεται τις θέσεις του. Χάρη στη φροντίδα και στο ενδιαφέρον της αδερφής του, Κωνσταντίνας Γαβρήλου, διακεκριμένης συντηρήτριας έργων τέχνης, μέσα από αυτό το προσωπικό υλικό αρχείου παρακολουθούμε το ατέρμονο παιχνίδι του χρόνου με τον μικρότερο αδερφό της.
Το κύριο ζήτημα που θέτει η έκθεση είναι ο τρόπος με τον οποίο δομείται η προσωπικότητα του συγκεκριμένου καλλιτέχνη, ώστε να εκφραστεί και να μεταγραφεί σε εικαστική γλώσσα. Είναι εντυπωσιακό για τον θεατή να παρατηρεί τα βήματα της σύντομης –ούτε είκοσι χρόνια συνολικά– καλλιτεχνικής διαδρομής του Χάρη Γαβρήλου. Από τα αδρά σχεδιάσματα μάς οδηγεί στις πυκνές επιφάνειες, από τα στέρεα νοήματα κάνει βήματα στο κενό και από το κοίταγμα εις βάθος κινείται προς το υψιπετές.
Ολα είναι φως. Μεθοδικά ο Χάρης Γαβρήλος χτίζει τη ζωγραφική του πρόταση και με κάθε έργο του δικαιώνει τη μοναδικότητα της ζωγραφικής πράξης. Το ιδίωμά του, που με σταδιακή ωρίμανση γίνεται γλώσσα, μας μιλάει για την ασυμπτωματικότητα και την πολλαπλότητα της στιγμής, καθώς αυτή μορφοποιείται και σταθεροποιείται σε σύνδεση με το βίωμα του καλλιτέχνη ή (και) με τα βιώματα των άλλων που φέρει ο καλλιτέχνης.
Ο Χάρης Γαβρήλος είναι ο κεντρικός εκπρόσωπος της γενιάς του ’80 στη χώρα μας. Για εμένα παραμένει ο μοναδικός εκπρόσωπος αυτής της γενιάς. Είναι ένας μόνος του. Το έργο του προχωράει στοχαστικά, αναμορφώνεται και ξεδιπλώνεται, αποκαλύπτοντας εύρος πεδίου, ψυχικό περιεχόμενο και εικαστική ευφυΐα. Γράφει και εγγράφει, σβήνει, αφήνει ίχνη, ερμηνεύει τον ίδιο του τον εαυτό και τον αναπαριστά, ενώ συγχρόνως τον προεκτείνει και τον εξαφανίζει. Η ζωγραφική του ανοίγεται σε χρόνους και χώρους που μόνο εκείνος είδε και μας έδειξε. Σίγουρος και εύθραυστος, προσθέτει δραματικό υλικό εκεί που δεν αντέχει ούτε γραμμάριο ύλης και αφαιρεί ύλη όταν η επιφάνειά του κουράζεται.
Κατάλαβα πολύ καλύτερα το έργο του όταν τον άκουσα να λέει πως ψάχνει να βρει τη θέση του σε σχέση με τον πίνακα που ζωγραφίζει και αναζητεί να βρεθεί πίσω από το τελάρο. Η θέση πίσω από το τελάρο του επιτρέπει να ολοκληρώσει με επιτυχία σε τόσο σύντομο διάστημα τόσα πολλά και τέτοιου μεγέθους ζωγραφικά έργα. Ολα τα έργα της έκθεσης έχουν ολοκληρωθεί τη σωστή στιγμή.
Ο Χάρης Γαβρήλος είναι ένας μεγάλος άγνωστος. Η εικαστική του γλώσσα δεν έχει προηγούμενο στην ελληνική ζωγραφική, παρότι, ορθώς, τον κατατάσσουμε στη δεκαετία του ’80. Το έργο του δεν έχει ακόμη μελετηθεί και δεν του έχει αποδοθεί η σημασία που του πρέπει. Είμαι βέβαιος πως η έκθεση στην Πινακοθήκη του Δήμου Αθηναίων θα αποτελέσει το εφαλτήριο για την περαιτέρω αναγνώριση και καταξίωση του καλλιτέχνη. Εντούτοις, σήμερα, με πολύ χαρά, είμαι σε θέση να δω απροσδόκητες και μυστικές συγγένειες με το έργο νεότερων ζωγράφων (Αλεξάνδρα Στρέσνα, Κωνσταντίνος Γιώτης, Αντρέας Κασάπης, κ.ά.).
Ο Χάρης Γαβρήλος πέθανε απροσδόκητα σε ηλικία 38 ετών. Δημιούργησε πυρετικά και το έργο του λάμπει στον χρόνο. Ηταν πολύ όμορφος.
«Arcadia», έκθεση του ζωγράφου Χάρη Γαβρήλου (1957-1995) στην Πινακοθήκη Δήμου Αθηναίων (πλ. Αυδή). Εως 25 Σεπτεμβρίου.