Θεωρήθηκε –δικαίως– η ωραιότερη έκθεση του θέρους που μας πέρασε. Η μεγάλη αναδρομική της γλύπτριας Αλεξάνδρας Αθανασιάδη με τίτλο «Πλάθοντας το άυλο» στο Μουσείο Σύγχρονης Τέχνης του Ιδρύματος Γουλανδρή στην Ανδρο, κέρδισε ενθουσιώδη σχόλια από τον Δήμο και τους σοφιστές. Να γιατί ξεχώρισε: ήταν συγκινητική δίχως εκδραματίσεις. Πλήρης δίχως να γεμίζει φορτικά τις αίθουσες με έργα. Και απολύτως συγγενική με την ιδιοσυγκρασία της καλλιτέχνιδος που εκπέμπει πάντα διακριτικότητα και ευαισθησία. Είμαστε πολύ κακοπαθημένοι αισθητικά από τη γλυπτική που τοποθετείται στον δημόσιο χώρο στην Ελλάδα, και όταν βλέπει κανείς έργα που να συνδέουν τόσο καίρια την παράδοση με την εποχή μας, δεν μπορεί παρά να βγάλει το καπέλο.
Από παιδί με ενδιέφεραν όλα αυτά που δεν βλέπουμε αλλά αισθανόμαστε.
Το αφιέρωμα ήταν σοφά επιμελημένο από τη Μαρία Κουτσομάλλη – Μορό, υπεύθυνη συλλογής του μουσείου στο Παγκράτι, η οποία κατάφερε να ιχνηλατήσει μια πλουσιότατη πορεία από τη δεκαετία του 1970 έως σήμερα, με προσέγγιση θεματική. Κυρίως αποκάλυψε τα πολλά και διαφορετικά πεδία πειραματισμού της εικαστικού από τη χαρακτική και το σχέδιο έως τις εγκαταστάσεις και την αλχημιστικού χαρακτήρα μεταμόρφωση αντικειμένων που βρίσκει σε παραλίες και όχι μόνον. Λίγο πριν από την εκπνοή της αναδρομικής στις 2 Οκτωβρίου, η Αλεξάνδρα Αθανασιάδη μιλάει στην «Κ» για τον ανάπλου στην πορεία της. Το Σαββατοκύριακο 1-2/10 έχει προγραμματιστεί και μια προσωπική ξενάγησή της στο κοινό που θα βρεθεί στο νησί.
Μια αναδρομική είναι πάντα σαν να συγκεντρώνεται μια οικογένεια, τα μέλη της οποίας έχουν διασκορπιστεί. Ετσι αισθάνονται συνήθως και οι ίδιοι οι δημιουργοί, όταν βλέπουν να συστεγάζονται ξαφνικά έργα που είχαν κάνει στα φοιτητικά τους χρόνια και στην ωριμότητά τους. «Αλήθεια είναι», υπογραμμίζει η γλύπτρια. «Συχνά αναπτύσσω τόσο ισχυρούς δεσμούς, που δεν μπορώ να αποχωριστώ έργα και τα κρατώ για τον εαυτό μου ή χαίρομαι που καταλήγουν στα χέρια φίλων ώστε να μπορώ να τα ξαναβλέπω τακτικά. Πιστεύω ότι έχουν τη δική τους “ψυχή” και χαρακτήρα, έχουν τη δική τους ενέργεια και το πεπρωμένο τους. Προσπαθώ πάντα στη δουλειά μου να εμφυσώ πνεύμα μέσα στην ύλη, είναι ένα από τα δικά μου ζητούμενα», υπογραμμίζει. «Από παιδί με ενδιέφεραν όλα αυτά που δεν βλέπουμε αλλά αισθανόμαστε. Θυμάμαι πως ήμουν πολύ μικρή όταν η μητέρα μου ήταν έγκυος στην αδελφή μου. Για να μου εξηγήσει τον επικείμενο ερχομό του καινούργιου μωρού, μου σχεδίασε μια γάτα με γατάκια στην κοιλιά. Ηταν η πρώτη επαφή με τον εσωτερικό μας κόσμο που έκτοτε δεν έπαψε να με απασχολεί. Από την αρχή της πορείας μου ήθελα λοιπόν να μπορέσω να συλλάβω αυτό το νόημα που υπάρχει εν κρυπτώ, είναι παρόν αλλά αόρατο. Μια άλλη διαπίστωση στην αναδρομική είναι πως υπάρχουν κύκλοι που ανοίγουν σε μια περίοδο της ζωής μας και κάνουν χρόνια να ολοκληρωθούν, αυτό που αναζητάς επανέρχεται και σε διεκδικεί. Χαίρομαι λοιπόν που το αφιέρωμα ήταν στημένο με θεματικές ενότητες και όχι με χρονολογική προσέγγιση».
Δεν τα ελέγχω, μου βγαίνουν τα πάντα από το υποσυνείδητο
«Ο τρόπος που δουλεύω είναι σαν να κάνω μια βουτιά», συνεχίζει. «Πέφτω μέσα στη θάλασσα και δεν σκέφτομαι τίποτα παρά μόνο το νερό. Ετσι, όταν βρίσκω κάτι σε μια παραλία ή μου έρχεται μια εικόνα, καταπιάνομαι με αυτήν δίχως να έχω σχέδιο. Μου βγαίνουν τα πάντα από το υποσυνείδητο χωρίς να τα ελέγχω, να τα λογοκρίνω ή να τα χειραγωγώ. Ενίοτε χρησιμοποιώ και υλικό από όνειρα που είναι πολύ έντονα και μου εντυπώνονται. Η διαδικασία του να φτιάξω κάτι με συνεπαίρνει απολύτως, είναι σαν έρωτας. Αυτό δεν σημαίνει ότι πάντα θα καταφέρω να εκφράσω αυτό που θέλω. Αισθάνομαι ως αγωγός μιας ενέργειας που δεν με αφήνει να ησυχάσω. Πολλές φορές το έργο “δεν βγαίνει”, γίνεται εντός μου ολόκληρη πάλη. Ετσι συνεχίζω να εργάζομαι ακατάπαυστα. Από τότε που ήμουν φοιτήτρια το έκανα. Θυμάμαι πως στη Σχολή Ράσκιν της Οξφόρδης, όπου φοίτησα επειδή δούλευα νυχτερινές ώρες, οι φύλακες με κλείδωναν μέσα και τελείωνα πια το πρωί. Και σήμερα περνάω κλεισμένη στο εργαστήριο ολόκληρα 24ωρα, δίχως φαγητό ή ξεκούραση. Ο σύζυγός μου είναι πολύ υποστηρικτικός από την πρώτη στιγμή που γνωριστήκαμε, αλλά λογικό ήταν να αρχίσει να ανησυχεί με την αδιάκοπη καταπόνησή μου. Βρήκε όμως τη λύση: Εχει τοποθετήσει σε κάποιο μυστικό σημείο του σπιτιού έναν διακόπτη που κλείνει το ρεύμα στον χώρο όπου εργάζομαι. Συνεπώς κάνω αναγκαστικές παύσεις».
Η δολοφονία του πατέρα
Στην Ανδρο η Αθανασιάδη δείχνει για πρώτη φορά στην Ελλάδα μια σειρά έργων. Ανάμεσά τους μια ενότητα που έγινε με αφορμή τη δολοφονία του πατέρα της, του Αλέξανδρου Αθανασιάδη από τη «17 Νοέμβρη» την 1η Μαρτίου του 1988. «Ηταν κάτι που ανέτρεψε εντελώς τη ζωή μου, την άλλαξε ριζικά. Μου πήρε αρκετό χρόνο να συνειδητοποιήσω ότι οι άνθρωποι δεν είναι τα γεγονότα που τους συμβαίνουν αλλά ο τρόπος που στέκονται έναντι σε αυτά. Η αντίδρασή μας στα πράγματα είναι αυτή που σμιλεύει τον πραγματικό μας χαρακτήρα. Η τέχνη για εμένα ήταν ιαματική, ήταν αυτό που με βοήθησε να σωθώ», συμπληρώνει. Αισθάνομαι πως η συνομιλήτριά μου δεν θέλει να μιλάει ιδιαίτερα για όσα τραυματικά τής συνέβησαν. Και η αλήθεια είναι ότι με τα έργα της –που τοποθετήθηκαν μάλιστα και στην τελευταία αίθουσα της έκθεσης– τα λέει όλα με τον τρόπο της. Είναι ένας τρομερά δυνατός επίλογος, με έντονη συναισθηματική φόρτιση.
Η Αλεξάνδρα Αθανασιάδη κλήθηκε να δείξει γενναιότητα απέναντι στη βία εξ απαλών ονύχων. Το μαγικό που βλέπει κανείς στην έκθεσή της είναι πως τη μετέτρεψε σε τρυφερότητα, σε ψυχική γενναιοδωρία. Πως κατάφερε ένα περίκλειστο σχήμα σαν τους θώρακές της ν’ ανοίγει σταδιακά για να δεχτεί και να δώσει. Αξίζει μια βόλτα ώς την φθινοπωρινή Ανδρο για να δει κανείς από κοντά τι σημαίνει ποιοτική, σύγχρονη ελληνική γλυπτική.